ماجرا ساده است، مدارس تعطیل است و خبری از امتحانات میان ترم و پایان ترم همیشگی نیست، هر چه هست گوشی‌های هوشمند و تبلت و لپ‌تاپ است و یك معلم مدرسه آن سوی خط و چند سؤال امتحانی كه در فضای ولنگار و بی‌صاحب مجازی به دست دانش‌آموزان می‌رسد و آن وقت آنهایی كه بیشتر پول دارند، آنهایی كه دلشان بالاترین نمره‌ها را می‌خواهد و آنهایی كه در دوره طولانی تعطیلات به جای درس خواندن و تمرین كردن، روزها را با بیكاری و تنبلی به هم دوخته‌اند، كنار دست دبیران و مدرسانی می‌نشینند كه به جای آنها به سؤالات امتحانی پاسخ می‌دهند.
از چند هزار تا چند میلیون تومان
برای كشف جزئیات این تقلب بزرگ با افراد مختلفی حرف زدیم و جملات عجیب و غریبی شنیدیم، از شكل‌های مختلف آزمون دادن افراد به جای بچه‌ها سر درآوردیم و با نرخ‌های متفاوتی رو‌به‌رو شدیم، پی در پی حتی آه كشیدیم و افسوس خوردیم، ولی آخرش به این نتیجه رسیدیم كه همین است كه هست.
مردی با صدای دورگه از پشت تلفن عرض ارادت می‌كند و وقتی می‌فهمد برای پسری 17 ساله كه درس فیزیكش ضعیف است و روز امتحان می‌خواهد دبیر باتجربه‌ای كنار دستش باشد دنبال معلم همراه می‌گردیم، چند سرفه می‌كند و با صدای مطمئن و صاف شده می‌گوید برای هر امتحان 400 هزار تومان می‌گیرند و بهترین دبیر را می‌فرستند.
گوشی حالا دست یك خانم با سر و زبان است در آموزشگاهی دیگر و ما همچنان دنبال معلم فیزیك برای دانش‌آموز كلاس یازدهمی كه می‌خواهد روز امتحان پایان ترمش در اواسط خرداد این دبیر كنارش بنشیند و با هم سؤالات را حل كنند.
زن با چرب‌زبانی قربان صدقه می‌رود و می‌گوید: «فدایت شوم! الان دیگر كسی دنبال آموزش نیست و همه امتحان‌ها دارد این‌طوری می‌شود و چون سرمان شلوغ است باید دبیر را رزرو كنی.» دبیران مد نظر او دو مدرس كلاس‌های كنكورند، كه به محض واریز 200هزار تومان به كارتشان گوشه‌ای از تقویم كاری‌شان یادداشت می‌كنند كه فلان روز باید به جای كدام دانش‌آموز امتحان بدهند.
گوشی تلفن را زنی حوالی میدان ولیعصر تهران برمی‌دارد كه باحوصله است و درباره جزئیات حضور معلمان همراه در روز امتحان كه حق پایشان برای هر درس130 هزار تومان است، توضیح می‌دهد.
مبنای اطلاعات او امتحانات میان ترمی است كه همین چند روز پیش به صورت آنلاین در چند مدرسه برگزار شد. او می‌گوید حق انتخاب با شماست كه از سؤالات امتحانی در فضای مجازی عكس بگیرید و آن را برای دبیر مورد نظر ارسال كنید و او هم جواب سؤال‌ها را بنویسد و به دستتان برساند یا این كه بنشیند و امتحان دادن بچه را تماشا كند و هرجا داشت غلط می‌نوشت جواب درست را یادش بیندازد یا این كه هر وقت دانش‌آموز جواب همه سؤالات را یادداشت كرد او ورقه را تصحیح كند و آن وقت برای معلم مدرسه ارسال كند.
زن می‌گوید اما چون زمان امتحان محدود است این معلمان مثلا كمكی،‌ خودشان تند تند جواب سؤالات را می‌دهند و برای این كه ردی از آنها باقی نماند و همه چیز طبیعی به نظر برسد و معلم مدرسه شك نكند چند تایی غلط ریز هم چاشنی كار می‌كنند.  حالا یك معلم آن سوی خط تلفن است، از آن دبیران معروف ریاضی در یكی از مدارس خاص تهران كه دفتر كارش در شمال شهر جایی لاكچری است. او هر دانش‌آموزی را كه بخواهد به جایش امتحان بدهد یا سرجلسه آزمون آنلاین غلط‌هایش را بگیرد به دفتر كارش دعوت می‌كند، آن هم به خاطر كرونا و رعایت فاصله اجتماعی كه در دفتر كار بزرگش میسر‌است.
دستمزد این معلم نجومی است؛ برای جواب دادن به چند سؤال امتحانی چه میان ترم و چه پایان ترم، سه میلیون تومان ناقابل.
تقلب‌های رایگان
میان دستمزدهایی كه ما ردشان را زدیم البته بی‌شمار عدد هست كه ربط مستقیمی با شأن و شئونات دبیر مورد نظر دارد؛ هرچه كلاس دبیر و مدرس بالاتر، دستمزد هم بالاتر. ما حین پیگیری‌هایمان حتی به دستمزدهای70، 80 هزار تومانی هم برخوردیم كه البته مربوط بود به كمك گیری خانواده‌های متوسط رو به پایین در مناطق ضعیف نشین از افرادی بی‌اسم و رسم.
در كنار این جماعت كه پول می‌گیرند و در روزگار جاافتادگی، به جای دانش‌آموزان كم سن و سال امتحان می‌دهند و بر آتش تقلب می‌دمند، عده‌ای نیز هستند كه رایگان كار می‌كنند.
این افراد، تحصیلكرده‌های دانشگاهی بعضا با سابقه تدریس در مدارس‌اند كه چون مورد اعتماد و رجوع برخی خانواده‌ها هستند در روزهای گذشته بارها و بارها به جای فرزندان دوستان، آشنایان و همكارانشان امتحان داده‌اند.
یكی از این افراد كه كارشناس ارشد ادبیات است به ما می‌گوید تا دلمان بخواهد این روزها به سؤالات امتحانی پاسخ داده و در اسرع وقت به دست خانواده‌ها رسانده است، سؤالاتی كه فقط برای راه‌افتادن كار دوستان و بی‌چشمداشت پاسخ داده‌اند.  
خانواده‌ها هم دست دارند
در طول ماجرای تماس با كسانی كه پول می‌گیرند و به جای بچه‌ها امتحان می‌دهند تا وقتی كه این تماس تبدیل به حضور فیزیكی دبیران و مدرسان در خانه مشتری‌ها می‌شود یك گروه نقش فعال دارد و اصلا می‌شود گفت بخش بزرگی از این ماجرا زیر سر آنهاست.
خانواده‌ها مقصرند، آنها با آموزشگاه‌های مختلف تماس می‌گیرند و دستمزد افراد را می‌پردازند و در همه لحظاتی كه سؤالات امتحانی دارد توسط شخصی به غیر از فرزندشان پاسخ داده می‌شود نظاره‌گرند. حتی وقتی پای تقلب‌های رایگان در میان است این والدین هستند كه دبیر آشنا و آدم باسواد پیدا می‌كنند و ریش گرو می‌گذارند تا آزمونی را كه دانش‌آموز باید از عهده‌اش بربیاید دیگران از روی رفاقت یا رودربایستی انجام دهند.
پدر یكی از دانش‌آموزان كلاس هفتمی تهران كه خودش به این روش متوسل شده به ما می‌گوید چند روز پیش كه مدرسه، آزمون میان ترم را به شكل فتوكپی در فضای مجازی قرار داد و معلم نیم ساعت برایش وقت تعیین كرد، پاسخ سؤالات درس ادبیات را از یك دوست ادبیات‌دان پرسیدم و پاسخ سؤالات درس عربی را در اینترنت سرچ كردم. او گرچه می‌داند كار خوبی نكرده و برخلاف ظاهر ماجرا، به نفع فرزندش كار نكرده، ولی می‌گوید وقتی مدرسه و آموزش و سال تحصیلی و امتحان همه چیز روی هواست چرا باید منتظر بمانم و ببینم نمره فرزندم كم می‌شود.
حتما خیلی‌ها در این شهر و این كشور این‌گونه فكر می‌كنند؛ بی‌علت نیست كه سر دبیران و معلمان خصوصی و مدرسان كنكوری كه در این وادی افتاده‌اند حسابی شلوغ است و برای ماهی گرفتن از آب گل‌آلود آزمون‌های آنلاین مدارس نوبت می‌دهند و جا رزرو می‌كنند.
ربطی به ما ندارد
دانش‌آموزان دوره ابتدایی از وقتی نظام 3 - 3 - 6 در كشور مستقر شد امتحان به معنی متداول ندارند و نمره عددی نیز نمی‌گیرند، چون ارزشیابی سطح علمی آنها توصیفی‌است.
بعد از هیاهوی كرونا در كشور و تعطیل شدن مدارس، امتحان نهایی كلاس ششمی‌ها نیز لغو شد و قرار شد همه پایه‌های ششگانه مقطع ابتدایی به صورت توصیفی سنجش شوند كه ملاك این سنجش نیز نظر معلم، ارزشیابی در طول سال تحصیلی، آموزش‌های تلویزیونی و مجازی و میزان همراهی دانش‌آموزان با این آموزش‌هاست.
بماند كه در دوره ابتدایی نیز پیگیری‌های ما نشان می‌دهد آزمون‌هایی كه معلمان برای دروس مختلف از طریق فضای مجازی می‌گیرند فرصتی شده است برای عده‌ای تا دور از چشم معلم كتاب باز و جواب سؤالات را رونویسی كنند، ولی به هرحال حذف نمره از دوره ابتدایی انگیزه‌ها برای آن تقلب بزرگ را از بین برده است.
در دوره متوسطه به‌خصوص متوسطه دوم و تا حدی پایه نهم در متوسطه اول كه سال هدایت تحصیلی و انتخاب رشته بچه‌هاست، اما موضوع فرق می‌كند. البته كلاس دوازدهمی‌ها امسال با وجود كرونا به صورت حضوری در جلسه امتحان نهایی حاضر می‌شوند و نمی‌توانند ازخدمات متقلبانه استفاده كنند، ولی به غیر از اینها از پایه هفتم گرفته تا یازدهم كه همگی به نمره نیاز دارند، اگر تا به حال آلوده نشده باشند این پدیده نوظهور در كمین‌شان است.
برای دانستن واكنش وزارت آموزش و پرورش به ماجرا، به این كه آیا خبر دارند كه آزمون‌های آنلاین بستری برای پا‌كج گذاشتن دانش‌آموزان و خانواده‌ها و راهی برای كسب درآمد عده‌ای شده است و آیا قبول دارند آموزشی كه نامش را آنلاین گذاشته‌اند در زمان برگزاری امتحان ناكارآمد است و در این فضای بدون نظارت می‌شود به شكل‌های مختلف كجروی داشت، با معاون متوسطه وزیر تماس گرفتیم كه گفت‌وگو با او میسر نشد. حتی روابط عمومی این معاونت اصل سوژه جام‌جم را زیر سؤال برد و ضمن تكذیب ضمنی همه اتفاقات زیرپوستی كه ما راوی‌اش شده‌ایم، گفت كه متولی اجرا و نظارت بر آزمون‌های آنلاین مدارس، مركز سنجش آموزش و پرورش است،
نه معاونت متوسطه.
در تماس با خسرو ساكی، رئیس این مركز اما شنیدیم كه مسؤول پاسخگویی، معاون متوسطه وزیر است نه او! ساكی درحالی كه توضیح می‌داد مركز تحت امرش فقط متولی برگزاری امتحانات نهایی پایه دوازدهم، پیش‌دانشگاهی، بزرگسالان و داوطلبان آزاد و آزمون‌های ملی نمونه دولتی و تیزهوشان و المپیادهاست به ما گفت كه به اعتقاد او شرایط برگزاری امتحان مجازی در ایران فراهم نیست مگر در مدارس مناطق اعیان‌نشین كه همه دانش‌آموزان به گوشی هوشمند و لپ‌تاپ و تبلت دسترسی دارند و می‌توانند به صورت همزمان و آنلاین
 امتحان بدهند.  این توضیحات كه در واقع تاییدی است برهمه نقص‌های برگزاری آزمون‌های به ظاهر آنلاینی كه اكنون در مدارس مختلف در حال برگزاری است، در عین حال تاییدی نیز است بر وجود نوعی بلاتكلیفی در آموزش و پرورش، طوری كه حتی در بخش ساده كار كه تقسیم وظایف است اتفاق نظر وجود ندارد، چه برسد به نظارت بر نحوه آزمون‌گیری‌ها.  شاید یك جمله وزیر است كه خیال‌ها را در وزارتخانه آسوده كرده و وضع را به اینجا كشانده، این كه به زعم او یادگیری مهم است، نه آزمون و ارزشیابی.


بی‌خیال امتحانات شویم !
محمد الهی، کارشناس آموزشی
از وقتی شیوع کرونا مدارس کشور را تعطیل کرد، اضطراب سنگینی بر معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان وارد شد، زیرا هر کدام از این گروه‌ها به نوعی در بلاتکلیفی عمیقی فرو رفتند. یعنی از سویی، معلم‌ها با توجه به سطح پایین دسترسی بسیاری از دانش‌آموزان به فضای مجازی،  نمی‌دانستند چطور باید درس بدهند و از سویی دیگر نیز اولیای دانش‌آموزان به طور تمام وقت درگیر مسائل درسی فرزندان خود شدند و خو د دانش‌آموزان هم در این شرایط مطالب درسی را به‌خوبی یاد نگرفتند.
اکنون هم که به فصل امتحانات نزدیک می‌شویم، اضطراب و سردرگمی دانش‌آموزان، والدین آنها و اولیای مدارس بیشتر شده است، چراکه هنوز هیچ‌کس نمی‌داند قرار است این امتحانات به چه صورتی برگزار شود. بنابراین در چنین شرایطی بهتر است هرچه زودتر این سال تحصیلی با اعلام عمومی آموزش و پرورش تمام شود و همه دانش‌آموزان نیز بدون اعلام نمره به سال تحصیلی بعدی راه پیدا کنند. ضرر این کار هرچه باشد، از آسیب اضطرابی که در سه ماه گذشته بر اولیای مدارس، دانش‌آموزان و والدین آنها وارد شده است، بیشتر نیست.
از سویی دیگر، پر واضح است اصولا امکان برگزاری امتحانات به صورت مجازی در همه مدارس وجود ندارد؛ چراکه براساس آمارهای خود آموزش و پرورش هنوز سه میلیون نفر از دانش‌آموزان به «شاد» نپیوسته‌اند. بنابراین وقتی با چنین زیرساخت‌های مجازی ضعیفی در سطح کشور مواجه هستیم، چطور می‌خواهیم از همه دانش‌آموزان آزمون‌های مجازی بگیریم.
همچنین با توجه به این که شیوع کرونا همچنان ادامه دارد، دیگر آموزش و پرورش به هیچ وجه نمی‌تواند در این سال تحصیلی مدارس را باز کند؛ چراکه دیگر خیلی از والدین راضی نیستند فرزندان خود را حتی برای امتحان دادن به مدرسه بفرستند. بنابراین مسوولان آموزش و پرورش بهتر است هرچه زودتر بی‌خیال ادامه این سال تحصیلی شوند و از هیچ کسی امتحان نگیرند.