حجت‌الاسلام مهدی ابوطالبی / عضو هیات علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره)

مادر خواب‌دیده بود قرآن به دنیا آورده است. روحانی بزرگ یزد آن را تعبیر کرد: «خدا به شما فرزندی مرحمت خواهد کرد که حامی قرآن خواهد بود.» 11بهمن1313 شمسی در سالروز تولد پیامبر اکرم (ص) محمدتقی به دنیا آمد. او را به مدرسه فرستادند تا خواندن و نوشتن بیاموزد. بسیار باهوش و ممتاز بود. سال 1326 وارد حوزه علمیه یزد شد. دروس مقدمات و سطح حوزوی را نزد استادانی چون محمدعلی نحوی، سید علی مدرسی و میرزا محمد انواری در مدت چهار سال به پایان رساند. در کنار دروس رسمی حوزه، برخی از علوم دیگر مانند فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و زبان فرانسه را پیش یک روحانی به نام محققی رشتی آموزش دید. در سال 1330 همراه خانواده عازم نجف اشرف شد.
به علت مشکلات مالی خانواده، تمام وسایل زندگی حتی کتاب‌های خود را در نجف فروخت اما وضعیت چنان دشوار بود که ناچار به ایران بازگشت.سال 1331 در مدرسه فیضیه قم حجره‌ای گرفت که به فرموده خودش، حجره‌ای محقر در زاویه مدرسه زیر پله بود؛ سقفی نمور داشت و آفتاب به آن نمی‌تابید اما او که تشنه معارف اسلامی بود، چنان با تلاش به تحصیل می‌پرداخت که بیش از پنج‌تا شش ساعت برای استراحت و خواب وقت صرف نمی‌کرد.
«مکاسب» و «کفایه‌الأصول» را نزد مرحوم آقا مرتضی حائری و شیخ عبدالجواد جبل عاملی آموخت. سپس حدود هشت سال در درس خارج آیت‌ا...بروجردی حاضر شد. در اولین امتحان درس خارج، دانش‌پژوه ممتاز معرفی گردید. در 27 سالگی به درجه اجتهاد نائل آمد. بااین‌حال تا هشت سال در دروس فقه و اصول حضرت امام خمینی، تا دو سال در درس آیت‌ا... اراکی و تا 15 سال در درس فقه آیت‌ا... بهجت شرکت می‌کردند که افزون بر مباحث علمی در مسائل اخلاقی و عرفانی نیز از محضر ایشان بهره‌مند شدند. دیگر استاد تأثیرگذار در شخصیت او، علامه طباطبایی بود که تفسیر و فلسفه را از محضر ایشان آموخت تا آنجا که در نگارش تفسیر شکوهمند المیزان نیز ایفای نقش کرد.
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های علمی آیت‌ا... مصباح تربیت متخصصان علوم دینی صاحب‌نظر در علوم انسانی بوده است. در سال 1353 پس از ترک مدرسه حقانی، همکاری خود را با بخش آموزش مؤسسه درراه حق،آغاز کرد. برگزاری دوره‌های آموزشی برای طلاب جهت پاسخگویی به شبهات، به تأسیس بنیاد فرهنگی باقرالعلوم (ع) انجامید. سرانجام سال ۱۳۷۴ به‌فرمان حضرت امام خمینی «مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی» باهدف تبیین و به‌کارگیری معارف اسلامی در رشته‌های مختلف علوم انسانی و تربیت پژوهشگر در معارف اسلامی و علوم انسانی پایه‌گذاری شد. این مؤسسه با نظارت آیت‌ا... مصباح یزدی تاکنون هزاران پژوهشگر و اثر علمی (کتاب و نشریه علمی -پژوهشی) در عرصه علوم انسانی تقدیم جامعه علمی کرده است. دایره‌المعارف علوم عقلی یکی از محصولات این مؤسسه است که محققان فراوانی تاکنون بیش از 20 سال برای تولید آن زحمت‌کشیده‌اند. سخن مقام معظم رهبری توصیف دقیقی از این مؤسسه است:
«این مؤسسه خوب، جامع و کامل می‌تواند ازلحاظ تلاش پیگیر، خستگی‌ناپذیر، خالصانه و عالمانه، الگویی برای حوزه باشد.»
فعالیت بنیادین دیگر آیت‌ا... مصباح تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه بود. پس از تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در دانشگاه و لزوم بازنگری متون آموزشی، استاد مصباح طرحی برای اسلامی کردن دانشگاه‌ها ارائه کردند که بر اساس آن پیش‌بینی‌شده بود در مدت 15ماه با برگزاری یکصدوپنجاه همایش برای رشته‌های اصلی سایر علوم، یک کتاب درسی تألیف شود. این همایش‌ها از تابستان 1361 با حضور صد نفر از استادان دانشگاه شروع شد. استاد درضمن این کار، تدریس یک دوره معارف اسلامی را شروع کردند که بالغ‌بر صد جلسه شد. وی شبانه‌روز، 16ساعت فعالیت می‌کرد.
آیت‌ا... مصباح به‌عنوان یکی از شاگردان ممتاز علامه طباطبایی همواره به تحصیل، تحقیق، تألیف و تدریس اشتغال داشتند. تدریس تفسیر، مباحث اخلاقی و تربیتی را از مدرسه حقانی آغاز کرد و در همین مدرسه کتاب‌های فلسفتنا و اقتصادنای شهید صدر را درس می‌داد. در سال‌های بعد در مؤسسه‌های درراه حق، باقرالعلوم(ع) و امام‌خمینی‌(ره)، اسفار، شفا و... را تدریس می‌کرد. در میان شاگردان ایشان می‌توان از غلامرضا فیاضی، محمود رجبی، عبدالرسول عبودیت، اکبر میرسپاه، مرتضی آقاتهرانی، علی و مجتبی مصباح، سید محمود نبویان و محمد غروی نام برد.
آیت‌ا... مصباح یزدی بیش از 100 اثر درزمینه تفسیر قرآن، فلسفه اسلامی، عقاید و کلام، اخلاق و اندیشه سیاسی اسلام نوشته است. ازجمله مهم‌ترین این آثار می‌توان به آموزش فلسفه، تعلیقه علی نهایه‌الحکمه، آموزش عقاید، دروس فلسفه اخلاق، شرح برهان شفا، شرح الهیات شفا، شرح اسفار و معارف قرآن (تفسیر موضوعی قرآن در 9 جلد) اشاره کرد.
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز استاد مصباح، مبارزه علمی با التقاط‌ها، دفاع از آموزه‌های اسلامی و پاسخگویی به شبهات بود که هم پیش از انقلاب اسلامی و هم پس‌ازآن به‌روشنی در فعالیت‌های ایشان قابل‌مشاهده است.




حجت‌الاسلام سیداحمد غفاری‌قره‌باغ / عضو هیات علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران

شخصیت علمی استاد علامه: دستاوردهای علمی چنین عالم بزرگی را نمی‌توان در این مجال ضیق و اندک معرفی کرد. اما نگاهی به فهرست وسیع آثار و قلم و بیان این استاد فرزانه، حاکی از تبحر علمی ایشان در عرصه‌های مختلف علمی است، که بخشی از آنها مربوط به دوران پیش از انقلاب و برخی مربوط به بعد از انقلاب می‌باشد. در اینجا نظر به گستردگی و فراوانی این کتاب‌ها، به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود که عبارتند از: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، راه و راهنماشناسی، معارف قرآن، اخلاق در قرآن، فلسفه اخلاق، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، حقوق و سیاست در قرآن، اسلام و اخلاق، آموزش فلسفه، شرح نهایه‌الحکمه، شرح جلد اول اسفار اربعه، شرح جلد هشتم اسفار اربعه، دروس فلسفه اخلاق، خودشناسی برای خودسازی، بر درگاه دوست، نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم، آموزش عقاید، قرآن در آیینه نهج‌البلاغه، نگاهی گذرا به نظریه ولایت‌فقیه، تهاجم فرهنگی، نظریه سیاسی در اسلام، آذرخشی بر آسمان کربلا و....
حضرت علامه مصباح‌یزدی از نظر علمی، مصداق تام و کامل برای مفهوم روشنفکر حوزوی بود و شاید کسی به اندازه وی در علوم انسانی تسلط نداشته باشد؛ ایشان همچنین در علوم انسانی غرب نیز تسلط داشتند و تسلط او بر مباحث علوم انسانی غربی در ارزیابی‌های علمی، به‌روشنی مشاهده می‌شود. ایشان روحیه‌ای کاملا محققانه، نقادانه و هوشمندانه داشت و ملتفت ظرافت‌های مباحث علمی و مجتهد کامل در مباحث علوم انسانی بود.
شخصیت معنوی استاد مصباح: یکی از ابعاد کمترشناخته‌شده حضرت آیت‌ا... مصباح‌یزدی ویژگی‌های خاص اخلاقی ایشان است. آیت‌ا... مصباح‌یزدی را می‌توان از اساتید برجسته اخلاق نظری و عملی در دوران معاصر دانست. علاوه‌بر شاگردی ایشان نزد آیت‌ا...العظمی بهجت و استفاده‌های معنوی فراوانی که ایشان از علامه طباطبایی نمودند، می‌توان مدعی شد که درس اخلاق ایشان یکی از درس‌های اخلاق برجسته در کشور بود. علاوه‌براین، ایشان از فروتنی و خضوعی مثال‌زدنی برخوردار بودند که برای کسانی که از دور با شخصیت ایشان آشنایی داشتند، قابل تصور نیست. صرفا به‌عنوان یک مثال در این زمینه، می‌توان به سخن ایشان در جمع مسؤولان همایش روز جهانی فلسفه اشاره کرد؛ مسؤولان همایش درخواست کردند آیت‌ا... مصباح‌یزدی به عنوان رئیس فلسفه اسلامی، در این همایش به ایراد سخن بپردازند؛ علامه در واکنش به این درخواست، مسؤولان این همایش را به مراجعه به حضرت استاد جوادی‌آملی تشویق کردند و فرمودند: «اگر ما اینجا برای چند طلبه بحث فلسفی مطرح می‌کنیم، معنایش این نیست که نام بنده در کنار حضرت آیت‌ا... جوادی‌آملی برده شود؛ من این را واقعا از ته دل می‌گویم و ایشان را از مفاخر عالم اسلام می‌دانم و مفتخرم که دست ایشان را ببوسم. به‌طور معمول هروقت خدمت ایشان شرفیاب می‌شوم، سعی می‌کنم این کار را انجام بدهم.»
این در حالی است که به اذعان بسیاری از پژوهشگران فیلسوف، علامه مصباح از بزرگان فلسفه معاصر و از نوادر موجود در این زمینه بودند. اما میزان خضوع و فروتنی و نحوه بیان ایشان در مورد عالم معاصر آیت‌ا... جوادی‌آملی، حاکی از روح بزرگوار و منش عارفانه و عالمانه ایشان بود.
 همچنین به این نکته نیز اشاره کنیم که قبل از پیروزی انقلاب، عده‌ای از بازاریان قم خدمت آیت‌ا...العظمی بهجت آمده و از ایشان درخواست کرده بودند که خودشان یا یک نفر از روحانیون مورد تأییدشان، یک درس اخلاق برگزار نمایند. آیت‌ا...العظمی بهجت فرموده بودند که جناب آقای مصباح‌یزدی در این زمینه مورد تأیید من است. بروید از ایشان بخواهید و من هم از ایشان می‌خواهم که درس اخلاق را بیان کنند.
شخصیت مبارزاتی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی: استاد مصباح، در دوره رژیم ستمشاهی، مبارزات گسترده‌ای را بر ضد آن رژیم و عوامل آن انجام دادند که بخش شایان‌توجهی از زندگی ایشان را دربرمی‌گیرد. در ماجرای «انجمن‌های ایالتی و ولایتی» و «نهضت روحانیت» به رهبری امام راحل مشارکت فعالی داشتند.ایشان در ماجرای دستگیری و حبس امام‌خمینی(ره) در زندان قیطریه، نامه مفصلی خدمت ایشان ارسال کردند که در آن، ضمن تایید و تشویق امام برای ادامه نهضت و گزارش اوضاع پس از دستگیری ایشان، آزادی ایشان از زندان را پیش‌بینی کردند. این نامه موجب خرسندی امام شد و ایشان از طریق آقای حاج‌حسن صانعی، از استاد مصباح تشکر کردند.
از ابتکارات شهید بهشتی در پیش از انقلاب، برقراری جلسات بحث درباره «حکومت اسلامی» بود. شهید بهشتی که به هوشمندی و آینده‌نگری مشهور بود، بدین می‌اندیشید که پس از پیروزی انقلاب، مبنای انقلاب چه خواهد بود؛ و اگر قرار بود مبنا حکومت اسلامی باشد، آیا طرحی مدون و جامع از آن وجود خواهد داشت یا خیر.... بدین منظور جلساتی را با حضور آقایان مشکینی، ربانی‌شیرازی، باهنر، مفتح، مکارم، سبحانی، مصباح و جمعی دیگر برقرار نمود و آنان برای آن‌که رژیم به ماهیت آن پی نبرد و درصدد به تعطیلی کشاندن آن برنیاید، نام آن را مباحث «ولایت» نهادند.
استاد مصباح، دبیری این جلسات را بر عهده گرفته‌بود. در اثنای کار برخی آقایان زندانی یا تبعید شدند و شهیدبهشتی نیز به آلمان سفر کرد که سفر او پنج‌سال به طول انجامید؛ اما استاد مصباح برای ادامه کار از آقایان مظاهری، مرحوم محمدی گیلانی و یزدی دعوت به همکاری کرد. با بازگشت شهیدبهشتی، محصول تلاش‌های چندساله به تهران انتقال می‌یابد که مع‌الاسف، ساواک آن دفتر را تعطیل می‌کند و فیش‌های تحقیقاتی و دست‌نوشته‌ها از بین می‌رود.
از دیگر فعالیت‌های ایشان در مبارزه با استبداد، همکاری با نشریه مخفی «بعثت» سپس تأسیس نشریه انقلابی «انتقام» بود. نشریه انتقام با انگیزه مبارزه با دستگاه‌طاغوت و گسترش اندیشه‌های امام و حمایت از روحانیت با همکاری برخی علاقه‌مندان به امام و با مدیریت استادمصباح چاپ می‌شد. این نشریه که مفاد آن گاه با واسطه‌هایی از رادیوهای خارجی پخش می‌شد، بارقه امیدی در دل شیفتگان امام ایجاد کرده‌بود که آنها را به مبارزه تشویق می‌کرد و از سوی دیگر، رعب و خشم رژیم شاه را افزون ساخته‌بود. همچنین،‌ ایشان پیش از انقلاب‌اسلامی، خطر نفوذ مارکسیسم را گوشزد می‌کرد و با تالیف و تدوین کتاب‌ها و جزوات و نیز تشکیل کلاس‌های نقد مبانی‌مارکسیسم، به گفتار خود جامه‌عمل می‌پوشاندند. همچنین با پرده‌برداری از سخنان برخی روشنفکران و نیز نقد تز «اسلام منهای روحانیت» پرده از افکار شوم دشمنان‌اسلام و انقلاب برمی‌داشتند. حساسیت و قاطعیت ایشان در برخورد با این مسائل، چنان بود که گاه برخی از دوستان انقلاب نیز بر ایشان خرده می‌گرفتند و ایشان را به نرمش در برابر مسائل پیش‌آمده سفارش می‌کردند؛ اما استاد با عزمی پولادین، از مبانی دین‌مقدس اسلام و از اصول آن از جمله توحید، معاد و نبوت که در آن روز مورد هجمه التقاط‌گرایان بود، دفاع می‌کردند و در این راه از سخنرانی، مناظره، تالیف کتاب و مقاله و دیگر ابزارهای تبلیغی بهره می‌بردند و از توهین و تهمت و تهاجم احدی نمی‌هراسیدند.
مجاهدات سیاسی پس از پیروزی انقلاب‌: در دوران بیش از چهار دهه پس از انقلاب نیز، آیت‌ا... مصباح در مقاطع مختلفی برای کمک به انقلاب‌اسلامی به میدان آمده‌اند که یکی از بارزترین این مقاطع، در دوران هجمه برخی اصلاح‌طلبان به ارزش‌های انقلاب‌اسلامی بود، که ایشان آبروی حوزوی و علمی خویش را مخلصانه به میدان دفاع از انقلاب آوردند و تا جایی پیش رفتند که در دفاع از اسلام و انقلاب، دشمنان کشور به ایشان انواع اهانت‌ها را روا داشتند؛ ولی ایشان دست از ادای تکلیف برنداشتند و به راه خویش ادامه دادند، تا حدی که در سال 78 رهبر معظم انقلاب، خودشان در دفاع از این شخصیت برجسته در برابر هجمه‌ها ورود کردند و فرمودند: «بنده نزدیک به 40سال است جناب آقای مصباح را می‌شناسم و به ایشان به عنوان یک فقیه، فیلسوف، متفکر و صاحب‌نظر در مسائل‌اساسی‌اسلام ارادت قلبی دارم. اگر خدای متعال به نسل کنونی ما، این توفیق را نداد که از شخصیت‌هایی مانند علامه‌طباطبایی و شهیدمطهری استفاده کند، اما به لطف خدا این شخصیت عزیز و عظیم‌القدر، خلأ آن عزیزان را در زمان ما پر می‌کند.» (دیدار دانشجویان شرکت‌کننده در اردوی آموزشی ـ پرورشی بسیج‌دانشجویی، 13/6/1378)