همرزم پدر موشکی ایران:
از «مهندسی‌معکوس» به تسخیر آسمان رسیدیم
چند روزی است ناظران بین‌المللی و رسانه‌ها، اخبار مربوط به پرتاپ آزمایشی و موفق ماهواره‌بر قائم 100 را با شگفتی دنبال می‌کنند. قابلیت‌ها و توانمندی‌های این ماهواره‌بر -که مجهز به فناوری بالستیک دوربرد است- بیش از پیش آمریکا و کشورهای اروپایی را از افزایش توان نظامی ایران نگران کرده و آنها به‌وضوح دریافتند به‌رغم استفاده از حربه فرسوده تحریم، جمهوری اسلامی مرزهای توسعه صنعت هوافضا را در نوردیده و اکنون در حال تسخیر آسمان‌هاست.
روزگاری نه‌چندان دور، عرصه‌گردانی و میدان‌داری صنعت فضایی از سوی ایران بیشتر به خواب و خیال می‌مانست، اما با همت و تلاش جوانی کم‌ادعا و البته پرتلاش، این نهال آرزو امروز به درختی تنومند تبدیل شد. اکنون کشورمان در جایگاهی قرار دارد که هیچ قدرت جهانی توان کنارگذاشتن یارای هماوردی ما را ندارد. جنگ تحمیلی که شروع شد هیچ‌کس آن موقع نمی‌دانست در مقطعی که حداکثر توان رزمی سپاه از تعداد معدودی گردان رزمی و چند خمپاره‌انداز و آرپی‌چی و تیربار فراتر نمی‌رفت، جوانی به نام «حسن طهرانی‌مقدم» از اهالی سرچشمه تهران پیدا شود و طرح‌ها و ایده‌های خود توپخانه سپاه را راه‌اندازی کند و آتش پشتیبانی خمپاره‌اندازها را به صورت سنجیده و مدون سامان دهد و با برنامه‌ریزی او، ایران موفق به تولید «نازعات»، اولین موشک بومی خود در سال 1366 شود و مراحل موفقیت‌آمیز ساخت موشک شهاب3 را در سال 1377 طی کند. پایان جنگ اما پایان ایده‌های او نبود، بلکه با برنامه‌های دقیق او از همان سال‌های نخست دهه دوم انقلاب اسلامی، فرآیند دستیابی به فناوری آغاز‌شد و وقتی ایران اسلامی به شروع دهه سوم گام گذاشت، خیال و رویایی که زمانی دست نیافتنی پنداشته می‌شد با پرتاب کاوشگریک، رنگ واقعیت یافت. در توصیف شهید طهرانی‌مقدم بارها سخن گفته شد اما شاید قائل شدن پدر موشکی ایران، بهترین وصفی باشد که تاکنون درباره او به‌کار برده شده است. سردار سرتیپ علی بلالی، مشاور عالی هوافضای سپاه، همرزم و همراه شهید حسن طهرانی‌مقدم در گفتوگو با «جام‌جم» از همراهی 27ساله خود با شهید حسن طهرانی‌مقدم گفت و گام‌به‌گام مرحله خودکفایی صنعت موشکی ایران را تشریح کرد.
شما سابقه 27سال همراهی با شهید طهرانی‌مقدم را دارید و طی این سال‌ها شاهد تلاش و کوشش‌های ایشان در حوزه خودکفایی بودید. اولین گام ایشان در این عرصه، شکل‌گیری توپخانه سپاه در دوران دفاع‌مقدس بود. در این زمینه شهید‌طهرانی‌مقدم چه اقداماتی کردند؟
با شروع جنگ تحمیلی، سپاه با امکانات حداقلی به مقابله با متجاوزان پرداخت. من سال 63 با شهید طهرانی‌مقدم آشنا شدم و از همان ابتدا برای ما مشخص بود که او همواره یک گام جلوتر را می‌دید. وقتی همه به فکر تهیه سلاح انفرادی بودند طهرانی‌مقدم در پی آماده‌سازی خمپاره بود . آن زمان آتش خمپاره متفرق می‌زد و از این رو مرکز تطبیق آتش را شکل می‌داد تا همه توان موجود به صورت مورد نیاز جبهه توزیع شود. بعد از غنمیت گرفتن 160قبضه توپ در عملیات فتح‌المبین، ایشان به‌واسطه تعاملات خوبی که با ارتش داشت آموزش و دانش لازم را فراگرفت و بعد از توزیع توپ‌های غنیمتی به گردان‌ها و لشکرها، توپخانه سپاه به جایی رسید که در عملیات بیت‌المقدس بسیار نقش‌آفرین بود.
چگونه شد که شهید طهرانی‌مقدم به سمت ساخت موشک رفت؟
بعد از شروع جنگ شهرها از سوی صدام و ضعف توپخانه‌ای و موشکی ایران در این بخش، ایشان با توجه به این‌که حداکثر برد توپخانه ما بیش از 27کیلومتر نبود به فکر تهیه سلاحی برای مقابله به‌مثل افتاد. کمی بعد سردار محسن رفیق‌دوست، مقدمات سفر برخی فرماندهان سپاه از جمله شهید طهرانی را به لیبی و سوریه فراهم کرد تا زمینه برای گرفتن کمک‌های نظامی از این دو کشور فراهم شود و بعد با مساعدت سردار رفیق‌دوست، تیم 13نفری با حضور شهید طهرانی و من و دیگر دوستان در پاییز 1363 به سوریه رفتیم و آموزش موشکی دیدیم. با وجود تحمل مرارت‌های زیاد و وجود مشکلاتی مثل کمبود نیرو، کمی وقت و حجم سنگین آموزش‌های نظامی، اما با همت و پشتکار شهید طهرانی و دیگر دوستان، آموزش موشک اسکاد با 300 کیلومتر برد و سامانه فراک 7 با برد 67کیلومتر را که در شرایط معمولی طی شش ماه طول می‌کشید، دوماهه انجام شد.
نازعات، اولین موشک بومی ایران در سال 66 است. مرحله دستیابی به این توانمندی چگونه طی شد؟
شلیک 30 موشکی که لیبی برای ما فرستاد، توسط کارشناسان این کشور انجام شد و ما هم کنار آنها کار را یاد گرفتیم و دیدیم این شیوه قابل ادامه نیست، چون از مجموع این 30موشک، کارشناسان لیبیایی‌ها فقط 21موشک شلیک کرده، به‌خاطر فشار عراق، از شلیک بقیه موشک‌ها خوداری کردند. طبعا ما نمی‌توانستیم به این وضع ادامه بدهیم و شهید طهرانی‌مقدم در پی آن بود که سپاه از قید وابستگی فنی و تخصصی به این هیات لیبیایی رها شود. رده‌های مختلف سپاه، جهاد سازندگی و وزارت دفاع در یک تلاش فراگیر به‌واسطه یادگیری آموزش‌های موشک اسکاد، با هدایت شهید‌طهرانی‌مقدم و دیگران درنهایت اواخر جنگ توانستند نازعات را با برد کمتر از 100کیلومتر تولید کنند. اگر برد این موشک به 120کلیومتر می‌رسید ما می‌توانستیم از قابلیت آن علیه بغداد استفاده کنیم. در هر صورت نگاه حسن آقا و دیگر دوستان در طول دوران دفاع‌مقدس این بود که ما باید روی پای خود بایستیم و در صنعت دفاعی و نظامی به سمت خودکفایی حرکت کنیم. البته با این‌که تعداد موشک‌های تولیدی کم بود، با تدبیر شهید طهرانی‌مقدم و ارائه طرحی از سوی ایشان به وزارت سپاه، روی برخی موشک‌ها مهندسی معکوس انجام شد.
بعد از پایان جنگ، ایده‌ها و طرح‌های شهید طهرانی‌مقدم متوقف نشد، بلکه روند روبه‌جلویی یافت. دراین‌باره توضیح دهید.
تعاملات نظامی ما با لیبی و سوریه ادامه پیدا کرد اما از آنجا که نمی‌خواستیم همه تخم‌‌مرغ‌ها را داخل یک سبد بگذاریم، با کره‌شمالی هم وارد گفتوگو شدیم و تعدادی موشک از آنها خریدیم و در پی آن انتقال تکنولوژی و دانش صورت گرفت و در ادامه گام‌به‌گام و با سرعت به سمت ساخت موشک حرکت کردیم و سال 73 موفق به ساخت موشک شهاب 3 شدیم. درواقع ما از کپی‌برداری شروع کردیم و در سیر شکست‌ها و پیروزهایی داشتیم ولی هیچ‌وقت ناامید نشدیم و ابتدای جنگ حسب همان ضرب‌المثل معروف موشک هوا کردن را کاری بس دشوار می‌دانستیم، اما طی این سال‌ها به مرحله پرتاپ موشک هم رسیدیم. این موفقیت تا حدود زیادی ناشی از نگاه حسن آقا و روحیه خودباوری و اعتماد او به توان و ظرفیت‌های بومی بود.
نحوه مدیریت شهید طهرانی‌مقدم بر حوزه صنعت موشکی چگونه بود و چه عواملی باعث پیشرفت ایران و هماوردی با بسیاری از قدرت‌های نظامی برتر دنیا در این عرصه شد؟
ویژگی‌های مختلفی را می‌شود برای ایشان برشمرد. نخست اعتمادی که به جوانان داشت. دیگر آن‌که پیشبرد کار در حوزه موشکی کاملا براساس برنامه‌ریزی و تعیین بازه زمانی و گزارش‌گیری در مراحل مختلف ساخت و تصحیح حرکت بود. زمانی اوج توانمندی ما در حوزه موشکی، مهندسی معکوس بود. بعد با شیوه‌ای که شهید طهرانی در پیش گرفت، گام‌ها فراتر برداشته شد و به مرحله ساخت موشک توسط صنایع دفاعی رسیدیم. او حتی از شکست‌ها پیروزی می‌ساخت و اصلا از ناکامی‌ها و موفق نشدن‌ها ناامید نمی‌شد و اقدامات و تدابیر او در صنعت موشکی و دیگر صنایع دفاعی موج‌آفرینی کرد.
بعد از پرتاب قائم 100 واکنش‌هایی نسبت به استفاده نظامی از این موشک‌ها از سوی آمریکا و غرب مطرح شد. آیا قابلیت استفاده از این ماهواره‌بر علمی است یا می‌توان از آن استفاده نظامی کرد؟
در حال حاضر دشمن زیر برد موشک‌های ما قرار دارد. دیگر نیاز نیست از این موشک ماهواره‌بر استفاده نظامی کرد و اساسا ضروری نیست برای کاربرد نظامی به ساخت یک موشک قاره‌پیما اقدام کنیم. الان رژیم صهیونیستی کاملا زیر برد و حجم آتش سنگین ما قرار دارد و برای زدن اسرائیل نیازی به موشک قاره‌پیما نداریم. اما برای موضوع اکتشافات و مسائل علمی، موضوع موشک‌های ماهواره‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
چرایی حضور توانمند ایران در بسترهای فضاپایه
اولین گام، دشمن‌شناسی است. حاج حسن‌آقا در این حوزه به‌خوبی توانمندی‌های دشمن را رصد‌می‌کرد. طبعا اگر بدانیم دشمن دارای سلاح‌هایی است که امکان ضربه زدن به ما را دارد، برای مقابله مناسب با او باید تدابیر لازم را بیندیشیم. موضوع دیگر، تلاش برای ارتقای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های دفاعی و نظامی در داخل کشور بود. سوخت اولیه موشک‌ها مایع بود، اما با توجه به مشکلاتی که داشت ما به سمت تولید سوخت جامد رفتیم. ایران در حالی موفق به پرتاب این ماهواره‌بر قائم شد که ما در تحریم کامل به‌سر می‌بریم، ولی به‌خوبی از پس فشارهایی که علیه جمهوری اسلامی اعمال می‌شد، برآمدیم. این نکته را هم باید مورد توجه قرار دهیم که به‌رغم این آزمایش موفق، هنوز گام‌‌‌های بلند دیگری را باید برداریم. با این تستی که صورت گرفت ما می‌توانیم محموله‌های 80کیلویی را در مدار قرار دهیم و البته باید این سطح را بالاتر ببریم تا بتوانیم تجهیزات و دوربین‌های قوی‌تری را برای اکتشاف علمی، معدنی، کشاورزی و... برای این ماهواره‌برها در نظر بگیریم. باید ظرفیت‌های موشک‌های ماهواره‌بر را تا تحمل وزن یک تن بالاتر ببریم.
فتاح غلامی - گروه سیاسی
شما سابقه 27سال همراهی با شهید طهرانی‌مقدم را دارید و طی این سال‌ها شاهد تلاش و کوشش‌های ایشان در حوزه خودکفایی بودید. اولین گام ایشان در این عرصه، شکل‌گیری توپخانه سپاه در دوران دفاع‌مقدس بود. در این زمینه شهید‌طهرانی‌مقدم چه اقداماتی کردند؟
با شروع جنگ تحمیلی، سپاه با امکانات حداقلی به مقابله با متجاوزان پرداخت. من سال 63 با شهید طهرانی‌مقدم آشنا شدم و از همان ابتدا برای ما مشخص بود که او همواره یک گام جلوتر را می‌دید. وقتی همه به فکر تهیه سلاح انفرادی بودند طهرانی‌مقدم در پی آماده‌سازی خمپاره بود . آن زمان آتش خمپاره متفرق می‌زد و از این رو مرکز تطبیق آتش را شکل می‌داد تا همه توان موجود به صورت مورد نیاز جبهه توزیع شود. بعد از غنمیت گرفتن 160قبضه توپ در عملیات فتح‌المبین، ایشان به‌واسطه تعاملات خوبی که با ارتش داشت آموزش و دانش لازم را فراگرفت و بعد از توزیع توپ‌های غنیمتی به گردان‌ها و لشکرها، توپخانه سپاه به جایی رسید که در عملیات بیت‌المقدس بسیار نقش‌آفرین بود.
چگونه شد که شهید طهرانی‌مقدم به سمت ساخت موشک رفت؟
بعد از شروع جنگ شهرها از سوی صدام و ضعف توپخانه‌ای و موشکی ایران در این بخش، ایشان با توجه به این‌که حداکثر برد توپخانه ما بیش از 27کیلومتر نبود به فکر تهیه سلاحی برای مقابله به‌مثل افتاد. کمی بعد سردار محسن رفیق‌دوست، مقدمات سفر برخی فرماندهان سپاه از جمله شهید طهرانی را به لیبی و سوریه فراهم کرد تا زمینه برای گرفتن کمک‌های نظامی از این دو کشور فراهم شود و بعد با مساعدت سردار رفیق‌دوست، تیم 13نفری با حضور شهید طهرانی و من و دیگر دوستان در پاییز 1363 به سوریه رفتیم و آموزش موشکی دیدیم. با وجود تحمل مرارت‌های زیاد و وجود مشکلاتی مثل کمبود نیرو، کمی وقت و حجم سنگین آموزش‌های نظامی، اما با همت و پشتکار شهید طهرانی و دیگر دوستان، آموزش موشک اسکاد با 300 کیلومتر برد و سامانه فراک 7 با برد 67کیلومتر را که در شرایط معمولی طی شش ماه طول می‌کشید، دوماهه انجام شد.
نازعات، اولین موشک بومی ایران در سال 66 است. مرحله دستیابی به این توانمندی چگونه طی شد؟
شلیک 30 موشکی که لیبی برای ما فرستاد، توسط کارشناسان این کشور انجام شد و ما هم کنار آنها کار را یاد گرفتیم و دیدیم این شیوه قابل ادامه نیست، چون از مجموع این 30موشک، کارشناسان لیبیایی‌ها فقط 21موشک شلیک کرده، به‌خاطر فشار عراق، از شلیک بقیه موشک‌ها خوداری کردند. طبعا ما نمی‌توانستیم به این وضع ادامه بدهیم و شهید طهرانی‌مقدم در پی آن بود که سپاه از قید وابستگی فنی و تخصصی به این هیات لیبیایی رها شود. رده‌های مختلف سپاه، جهاد سازندگی و وزارت دفاع در یک تلاش فراگیر به‌واسطه یادگیری آموزش‌های موشک اسکاد، با هدایت شهید‌طهرانی‌مقدم و دیگران درنهایت اواخر جنگ توانستند نازعات را با برد کمتر از 100کیلومتر تولید کنند. اگر برد این موشک به 120کلیومتر می‌رسید ما می‌توانستیم از قابلیت آن علیه بغداد استفاده کنیم. در هر صورت نگاه حسن آقا و دیگر دوستان در طول دوران دفاع‌مقدس این بود که ما باید روی پای خود بایستیم و در صنعت دفاعی و نظامی به سمت خودکفایی حرکت کنیم. البته با این‌که تعداد موشک‌های تولیدی کم بود، با تدبیر شهید طهرانی‌مقدم و ارائه طرحی از سوی ایشان به وزارت سپاه، روی برخی موشک‌ها مهندسی معکوس انجام شد.
بعد از پایان جنگ، ایده‌ها و طرح‌های شهید طهرانی‌مقدم متوقف نشد، بلکه روند روبه‌جلویی یافت. دراین‌باره توضیح دهید.
تعاملات نظامی ما با لیبی و سوریه ادامه پیدا کرد اما از آنجا که نمی‌خواستیم همه تخم‌‌مرغ‌ها را داخل یک سبد بگذاریم، با کره‌شمالی هم وارد گفتوگو شدیم و تعدادی موشک از آنها خریدیم و در پی آن انتقال تکنولوژی و دانش صورت گرفت و در ادامه گام‌به‌گام و با سرعت به سمت ساخت موشک حرکت کردیم و سال 73 موفق به ساخت موشک شهاب 3 شدیم. درواقع ما از کپی‌برداری شروع کردیم و در سیر شکست‌ها و پیروزهایی داشتیم ولی هیچ‌وقت ناامید نشدیم و ابتدای جنگ حسب همان ضرب‌المثل معروف موشک هوا کردن را کاری بس دشوار می‌دانستیم، اما طی این سال‌ها به مرحله پرتاپ موشک هم رسیدیم. این موفقیت تا حدود زیادی ناشی از نگاه حسن آقا و روحیه خودباوری و اعتماد او به توان و ظرفیت‌های بومی بود.
نحوه مدیریت شهید طهرانی‌مقدم بر حوزه صنعت موشکی چگونه بود و چه عواملی باعث پیشرفت ایران و هماوردی با بسیاری از قدرت‌های نظامی برتر دنیا در این عرصه شد؟
ویژگی‌های مختلفی را می‌شود برای ایشان برشمرد. نخست اعتمادی که به جوانان داشت. دیگر آن‌که پیشبرد کار در حوزه موشکی کاملا براساس برنامه‌ریزی و تعیین بازه زمانی و گزارش‌گیری در مراحل مختلف ساخت و تصحیح حرکت بود. زمانی اوج توانمندی ما در حوزه موشکی، مهندسی معکوس بود. بعد با شیوه‌ای که شهید طهرانی در پیش گرفت، گام‌ها فراتر برداشته شد و به مرحله ساخت موشک توسط صنایع دفاعی رسیدیم. او حتی از شکست‌ها پیروزی می‌ساخت و اصلا از ناکامی‌ها و موفق نشدن‌ها ناامید نمی‌شد و اقدامات و تدابیر او در صنعت موشکی و دیگر صنایع دفاعی موج‌آفرینی کرد.
بعد از پرتاب قائم 100 واکنش‌هایی نسبت به استفاده نظامی از این موشک‌ها از سوی آمریکا و غرب مطرح شد. آیا قابلیت استفاده از این ماهواره‌بر علمی است یا می‌توان از آن استفاده نظامی کرد؟
در حال حاضر دشمن زیر برد موشک‌های ما قرار دارد. دیگر نیاز نیست از این موشک ماهواره‌بر استفاده نظامی کرد و اساسا ضروری نیست برای کاربرد نظامی به ساخت یک موشک قاره‌پیما اقدام کنیم. الان رژیم صهیونیستی کاملا زیر برد و حجم آتش سنگین ما قرار دارد و برای زدن اسرائیل نیازی به موشک قاره‌پیما نداریم. اما برای موضوع اکتشافات و مسائل علمی، موضوع موشک‌های ماهواره‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
چرایی حضور توانمند ایران در بسترهای فضاپایه
اولین گام، دشمن‌شناسی است. حاج حسن‌آقا در این حوزه به‌خوبی توانمندی‌های دشمن را رصد‌می‌کرد. طبعا اگر بدانیم دشمن دارای سلاح‌هایی است که امکان ضربه زدن به ما را دارد، برای مقابله مناسب با او باید تدابیر لازم را بیندیشیم. موضوع دیگر، تلاش برای ارتقای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های دفاعی و نظامی در داخل کشور بود. سوخت اولیه موشک‌ها مایع بود، اما با توجه به مشکلاتی که داشت ما به سمت تولید سوخت جامد رفتیم. ایران در حالی موفق به پرتاب این ماهواره‌بر قائم شد که ما در تحریم کامل به‌سر می‌بریم، ولی به‌خوبی از پس فشارهایی که علیه جمهوری اسلامی اعمال می‌شد، برآمدیم. این نکته را هم باید مورد توجه قرار دهیم که به‌رغم این آزمایش موفق، هنوز گام‌‌‌های بلند دیگری را باید برداریم. با این تستی که صورت گرفت ما می‌توانیم محموله‌های 80کیلویی را در مدار قرار دهیم و البته باید این سطح را بالاتر ببریم تا بتوانیم تجهیزات و دوربین‌های قوی‌تری را برای اکتشاف علمی، معدنی، کشاورزی و... برای این ماهواره‌برها در نظر بگیریم. باید ظرفیت‌های موشک‌های ماهواره‌بر را تا تحمل وزن یک تن بالاتر ببریم.
فتاح غلامی - گروه سیاسی
