نگاهی به زیباترین مسجدهای جامع ایران
شکوه نیایش
آغاز شهرنشینی در ایران به حدود 3000 سال پیش از میلاد برمیگردد. شهرهای ایران به تناسب در دورههای مختلف تاریخی و به مقتضای شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، سیما و ویژگیهای متفاوتی از خود نشان دادهاند. به این ترتیب بهرغم اشتراکات فراوانی که بین شهرهای ایران در دورههای زمانی مختلف وجود دارد اما در هر دوره، عناصری اصلی و پایه به وجود شهرها هویت مستقلی بخشیدهاند. مسجدجامع به عنوان یکی از عناصر اصلی در کنار دو رکن دیگر، ارگ و بازار، شهر را در دوره اسلامی پایهگذاری میکنند. به عبارت دیگر در دوره اسلامی در ایران هر مرکز جمعیتی، فارغ از تعداد افرادی که در آن زیست میکردند در صورتی شهر محسوب میشد که هر سه رکن ارگ، مسجدجامع و بازار را در خود میداشت. مسجدجامع، مرکز اجتماعات سیاسی و ابلاغ فرمانها، خواندن خطبهها و مهمتر از همه مرکز علمی، فکری و آموزش عالی بود. ابتدا شهر تنها باید یک مسجدجامع میداشت که نماز جماعت در آن برقرار میشد. با بزرگ شدن جامعه شهری و افزایش جمعیت، یک مسجدجامع ظرفیت پذیرش نمازگزاران را نداشت و تعداد مساجدجامع در شهرهای بزرگ افزایش یافت. در اینجا به زیباترین مساجدجامع ایران میپردازیم.
یکی از بهترین نمونههای مساجدجامع، مسجدجامع تبریز است که بازار تبریز در اطرافش شکل گرفته است. این مسجد در دوره سلجوقیان ساخته شده و تا دوره قاجار تغییراتی در آن ایجاد و بخشهایی به آن افزوده شد. این مسجد که در کتابهای تاریخی با نام مسجد کبیری از آن یاد شده دارای تزئیناتی چون آجرکاری، گچبری، کاشیکاری و معرقکاری است. در زمینلرزه سال ۱۱۹۳ ه.ق تبریز، مسجد آسیبهای فراوان دید. مسجد فعلی بعد از زلزله و اوایل حکومت قاجار، توسط حسینقلیخان حاکم وقت بنا شد. به این دلیل مسجدجامع تبریز از آثار مهم دوره قاجاریه محسوب میشود. این بنا در 15دی 1310 با شماره 171 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجدجامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان یکی از مهمترین و قدیمیترین بناهای مذهبی ایران محسوب میشود. محل ساخت این مسجد یکی از مکانهای نیایشی پیش از اسلام محسوب میشده است. ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و به دوره عباسیان منسوب است. حتی در قرن سوم هجری، محراب آن تخریب و جهت قبله آن اصلاح شد. سبکمعماری مسجدجامع اصفهان، سبک رازی است. این مسجد طی دوره های مختلف مرمت و بازسازی شده است. آخرین بازسازی، به بخشهای تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی اختصاص داشته است. این بنا در 15 دی 1310 به شماره 95 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مسجدجامع قزوین
مسجدجامع قزوین -که به مسجدجامع عتیق و مسجدجامع کبیر معروف است- از بزرگترین مساجد کشور و کهنترین مسجدجامع ایران است. این بنا که به سبک چهار ایوانی است، به فرمان هارون الرشید، سال 192هجری ساخته شده است. مهمترین بخش این مسجد، شبستان بینظیر آن است که در دوران سلجوقی ساخته شده و به نام شبستان و گنبد خمارتاشی شهرت دارد. این شبستان و گنبد آجری آن در شمار زیباترین بناهای قرن ششم هجری محسوب میشود. به طور کلی تزئینات گچبری، کاشیکاری، نگارهای بدیع مارپیچی و خطاطیهایی به کوفی، ثلث و رقاع و ریحانی از مهمترین تزئینات این مسجد بهشمار میآیند. بنای اصلی ایوان مقابل شبستان و دو مناره آن متعلق به دوره سلجوقی و تزئینات کاشیکاری متعلق به دوره صفوی است.
مسجدجامع شیراز
بنای اولیه کهنترین مسجد شیراز -که به مسجد جمعه و آدینه نیز معروف است(سال ۲۸۱ هـ.ق) در زمان عمرو بن لیث صفاری ساخته شده است. مساحت کل این مسجد 9138 مترمربع و زیربنای اصلی 6058 مترمربع است. سنگ، گچ، آجر، چوب و کاشی مصالح به کار رفته در مسجدجامع عتیق هستند. مهمترین تزئینات به کار رفته در این بنا، کاشیکاری و مقرنسکاری است. مسجدجامع عتیق، نخستین هسته مذهبی در شهر شیراز است و به همین دلیل دارای شش ورودی در اضلاع مختلف است که مهمترین آن ورودی ضلع شمالی است که در دوره صفویه بازسازی شده است. این مسجد به شماره 72 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.