نگاهی به شگفت‌ترین حمام‌های ایران
گرمابه و گلستان
مردم ایران، چه پیش و چه پس از اسلام به پاکیزگی اهمیت زیادی می‌دادند. ساختمان حمام که در گذشته بیشتر گرمابه نامیده می‌شد، قدمتی طولانی در معماری ایران دارد. گرچه گرمابه‌ها ساختمانی گرم بوده‌اند اما واژه گرمابه که مرکب از دو کلمه گرم و آبه است به معنای آب گرم نبوده‌است؛ بلکه «آبه» به محل ساختمان گفته می‌شود. مانند سردابه (ساختمان سرد)، گورابه (گورستان). حمام‌های ایرانی بسیار هوشمندانه ساخته می‌شدند. در طراحی ساختمان حمام‌ها با ایجاد راهرویی پیچ‌در‌پیچ در حدفاصل دهلیز و ورودی حمام با تعدیل تفاوت دمای سرد بیرون و دمای گرم داخل، مانع مریض شدن مراجعان می‌شدند. فرد پس از گذر از این راهرو وارد دهلیز (فضای برزخ)، بعد از آن بینه (رختکن) می‌شده که محیطی نیمه‌گرم و نسبتا خشک بوده‌است. حتی بعد از این فضا نیز مستقیما وارد گرمخانه نمی‌شدند و فضایی به‌نام میان‌در وجود داشته که در آن چند سکو برای انداختن لنگ و سایر اسباب حمام، قرار داشته‌است. فضای داخل گرمخانه به چند محل مخصوص کیسه کشیدن، تمیز کردن و خزانه‌ها تقسیم می‌شده‌است. حمام‌ها نیز همچون بازار علاوه بر این‌که در آن عملی مشخص انجام می‌گرفته، محل اجتماعات نیز بوده‌است. مراسم زیبایی چون حنابندان، حمام زایمان و عروسی و ... نیز در آن انجام می‌شده‌است. حمام‌های سنتی و زیبای ایرانی کم نیستند اما در اینجا تنها به چهار گرمابه که جاذبه گردشگری هم هستند، می‌پردازیم:
گرمابه موزه فین کاشان در مجموعه باغ فین قرار گرفته و به قتلگاه امیرکبیر معروف است. این گرمابه از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده‌است. تاریخ ساخت حمام کوچک به عصر صفویه می‌رسد که همراه با بنای اولیه باغ ایجاد شده‌است. با ساخت حمام بزرگ در دوره فتحعلی‌شاه قاجار، حمام بزرگ به حمام سلطنتی معروف و به رجال دولتی و افراد مهم جامعه اختصاص داده شد. هر دو حمام، کامل و دارای تمامی ویژگی‌ها و عناصر معماری گرمابه‌های سنتی هستند. حمام فین سال 1314 در آثار ملی ایران به ثبت رسید. این مجموعه همچنین سال 2011 به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد.
حمام پهنه - سمنان
یکی از حمام‌های تاریخی و ارزشمند ایران، حمام پهنه در شهر سمنان است. این بنا که در مجاورت مسجدجامع قرار گرفته، سال 856 هجری شمسی به دستور خواجه غیاث‌الدین‌بهرام سمنانی، وزیر دربار تیموری ساخته شد. بعدها در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار، این حمام که نیمه ویران بود، دوباره بازسازی و احیا شد. سال 1373 حمام پهنه توسط سازمان میراث فرهنگی سمنان مجددا بازسازی شد و به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری داد. مهم‌ترین اثری که در این موزه نگهداری می‌شود، استخوان‌های مادر و جنینی است که در شکم دارد. قدمت این استخوان‌ها 4500 سال تخمین زده شده‌اند. حمام پهنه سال 1353 به شماره 1022 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است.
حمام حاج شهبازخان - کرمانشاه
حمام حاج شهبازخان سال 1283 هجری شمسی به دستور حاج شهبازخان، پسر منوچهرخان بیگلربیگی، از رجال سیاسی دوره قاجار ساخته شد. حمام حاج شهبازخان مانند دیگر حمام‌های دوره قاجار دارای سربینه یا رختکن، گرمخانه و خزینه‌های آب گرم و سرد است و از تمامی عناصر معماری حمام‌های سنتی بهره برده. گنبدهای این حمام با استفاده از آهک‌بری به زیبایی مقرنس‌کاری شده‌اند. نقاشی‌های دیواری از دیگر تزئینات چشم‌نواز این حمام به شمار می‌آیند. حمام حاج شهبازخان سال 1386 به شماره 20495 در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. در حال حاضر این حمام به خانه خلاقیت صنایع‌دستی کرمانشاه تغییر کاربری داده است.
حمام چهارفصل - اراک
یکی دیگر از حمام‌های تاریخی ایران که تبدیل به موزه مردم‌شناسی شده، حمام چهارفصل در شهر اراک است که بزرگ‌ترین حمام ایران نیز محسوب می‌شود. این حمام اواخر دوره قاجار (احمدشاه) توسط حاج محمد ابراهیم خوانساری بنا شد. از تزئینات به کار رفته در این بنا می‌توان به انواع کاشیکاری‌های زبردستانه اشاره کرد که طرح‌هایی از انسان، حیوان و گیاهان را نمایش می‌دهد. نقاشی‌ها و نگارگری‌هایی از چهارفصل سال در چهار گوشه از این حمام علت نامگذاری آن به چهارفصل است. حمام چهارفصل به شماره 1339 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
