زنبورهای خاکستری، مثل «مرگ و پنگوئن» باز هم ازارتباط انسان و طبیعت حرف می‌زند اماحرف اصلی آن چیزی فراتر از این ارتباط است. به نظر می‌رسد کورکوف میان فرهنگ وسیاست تفکیک قائل است.چنان‌که درترسیم فضای جنگ کریمه و مناقشه‌های میان روسیه و اوکراین، نشان می‌دهد باوجود همه‌ مشکلاتی که ریشه در دوران کودکی ومواضع مخالف دو قهرمان داستان دارد، باز هم میان این دو علقه‌هایی هست. یکی ازقهرمان‌های داستان، موقعیت‌ بسیار خوبی برای رفتن به روستایی دیگر یا کریمه دارد اما انگار نگران دوست ناهمسوی خود است.نگاه انسانی ترسیم‌شده دراین اثر بسیار لذت‌بخش است. شاید کورکوف انتقادش را بسیار واضح بیان کرده باشد، ولی لایه‌های انسانی اثر محفوظ است.چنان‌که درمصاحبه‌ای درباره‌ این کتاب می‌گوید«رمان من درباره‌ جنگ نیست،درباره‌ مردمانی است که ازجنگ رنج می‌برند. یکی ازموتیف‌های جدی درکارهای کورکوف نبود خانواده است. افزون بر این، داستان مذکور به دنبال چرایی یا یافتن مقصر جنگ نیست، بلکه موقعیتی انسانی را ترسیم می‌کند‌؛ این‌که اگر جنگی رخ دهد،چه بر سر آدم‌ها می‌آید. 

نویسنده: آندری کورکوف
مترجم: آبتین گلکار
نشر: افق
سال انتشار: 1402