علت انفجار یا آتش‌سوزی چطور ریشه‌یابی می‌شود؟
كارشناسان معمولا در برخورد با چنین حوادثی از روش‌های علمی خاص و مشخصی بهره می‌گیرند. در شروع كار باید از روش‌های مختلف برای جمع‌آوری تمام اطلاعات موجود مرتبط استفاده كرد. این اطلاعات می‌تواند از تصاویر، مدارك، گفت‌وگو با شاهدان عینی ماجرا و آثار بر‌جا مانده از حادثه جمع‌آوری شود. پس از این‌كه تمام اطلاعات ممكن جمع‌آوری شد، كارشناسان براساس اطلاعات، فرضیه‌های ممكن را مطرح و بررسی می‌كنند.
از مهم‌ترین نكاتی كه در این مرحله باید به آن توجه شود این است كه نباید خیلی زود وارد مرحله فرضیه‌پردازی شد. درخصوص انفجار بندر بیروت گرچه اطلاعات فراوانی در دست كارشناسان نیست، اما ویدئوهای متعدد منتشرشده در فضای مجازی می‌تواند اطلاعات خوبی را در اختیارشان قرار دهد. در بسیاری از انفجارها كارشناسان این شانس را ندارند كه موج انفجار را دیده باشند، اما در تصاویر این انفجار، ابتدا بخارات ابرمانند سفیدرنگی به شكل كروی در محل انفجار آزاد می‌شود. این ابر بخار بر اثر فشردگی ذرات بخار آب در اختلاف فشار میان قسمت زیرین و بالایی موج انفجار شكل می‌گیرد و بلافاصله با تعدیل فشار هوای دو بخش ناپدید می‌شود. دیدن این موج شوك انفجار (Shock wave) تا حدی بیانگر وقوع یك انفجار فراصوتی (Detonation) خواهد بود. این نوع انفجار فقط در برخی موارد خاص به وقوع می‌پیوندد.


تصاویر ویدئویی انفجار بیروت حامل چه اطلاعات دیگری بود؟
یكی از اطلاعاتی كه معمولا كارشناسان در میان تصاویر منتشر شده از یك حادثه به دنبال آن می‌گردند، توالی و زمانبندی وقوع مراحل مختلف حادثه است. در هر انفجار دو مرحله وجود دارد: تخریب بر اثر انفجار و تخریب بر اثر آتش‌سوزی.  
یكی از مهم‌ترین سوالاتی كه باید در چنین حوادثی به آن پاسخ داده شود این است كه ابتدا انفجار صورت گرفته و پس از آن آتش‌سوزی ایجاد شده یا ابتدا شعله‌های آتش به وجود آمده و به انفجار ختم شده است.
درخصوص حادثه بیروت براساس اطلاعات به دست آمده از تصاویر شبكه‌های مجازی مشخص است كه ابتدا شعله‌های آتش با دود قهوه‌ای‌رنگ كه می‌تواند بر اثر واكنش‌های شیمیایی آمونیوم‌نیترات و تبدیل آن به تركیباتی مانند آمونیوم اكسید شكل گرفته باشد به وجود آمده‌ و سپس انفجار صورت گرفته است.  
چنین اطلاعاتی در كشف داستان حادثه می‌تواند بسیار مؤثر باشد. به‌عقیده كارشناسان این الگوی آتش‌سوزی، دود قهوه‌ای‌رنگ و سپس انفجار مهیب می‌تواند گویای این باشد كه اگر آمونیوم‌نیترات مقصر اصلی هم نباشد حتما در این ماجرا نقش داشته است.



منظور از انفجار فراصوتی چیست؟
مشخصه انفجارهای فراصوتی این است كه امواج شوكی با سرعتی بالاتر از سرعت صوت ایجاد می‌شود. به طور معمول دو الگوی كلی در انفجارهای آمونیوم‌نیترات مشاهده می‌شود؛  حالت اول كه دِفلَگرِیشن (Deflagration)  نام دارد، موج واكنش شیمیایی احتراق با سرعتی كمتر از سرعت صوت پیش می‌رود و به‌تدریج شروع به افزایش و گسترش می‌كند. این شعله‌ور شدن پس از مدتی با سرعت مشابه سرعت افزایش، كاهش می‌یابد.  اما اگر در این مسیر افزایشی به دلیل تراكم هوا، جریان هوای موجود در فضا یا هر عامل دیگری این گسترش شعله با سرعتی فراتر از سرعت صوت صورت بگیرد، به آن انفجار فراصوتی گفته می‌شود.  انفجار و اشتعال فراصوتی محدوده وسیع‌تری را درگیر می‌كند و خرابی بیشتری را بر جا می‌گذارد.




چه عاملی می‌تواند موجب انفجار نیترات آمونیوم‌ شود؟
نیترات آمونیوم‌ در شرایط عادی پایدار است. اما در صورتی كه در شرایط خاصی قرار بگیرد، می‌تواند به‌سرعت تغییر رفتار دهد و به عاملی ویرانگر تبدیل شود. مهم‌ترین عامل برای ایجاد این تغییر رفتار منبع گرمای شدید است.  تقریبا از زمانی كه نیترات آمونیوم‌ به شكل تجاری در دهه 1920 میلادی وارد بازار شد تاكنون حدود 20 تا 30 انفجار مهیب و ویرانگر بر اثر این ماده گزارش شده است كه در اغلب آنها آتش عامل این انفجار شده است. زمانی كه شعله‌های آتش در نزدیكی انبار آمونیوم‌نیترات شكل بگیرد، افزایش حرارت محیط می‌تواند موجب تجزیه آن شود؛ تجزیه‌ای كه می‌تواند آهسته و بدون تخریب پیش برود یا فاجعه بزرگی را رقم بزند. اما عاملی كه موجب این تفاوت می‌شود نحوه انبار كردن آمونیوم‌نیترات است. تصور كنید چند هیزم درخت را آتش بزنید، اگر هیزم‌ها را روی هم جمع كنید، حرارت در میان تكه‌های هیزم محبوس می‌شود و افزایش پیدا می‌كند و آتش شعله‌ورتر می‌شود. اما اگر هر تكه هیزم را با فاصله از هم آتش بزنید هركدام به آرامی و با حرارت كمتری خواهد سوخت.  همین اتفاق در مورد آمونیوم‌نیترات هم صادق است؛ اگر محموله‌های بزرگ را در فضای كوچك كه در آن هوا به‌خوبی جریان پیدا نمی‌كند انبار كنیم، با كوچك‌ترین افزایش حرارتی واكنش‌های این كوه آمونیوم‌نیترات آغاز خواهد شد و هیچ چیز جلودار آن نخواهد بود.



در انبار آمونیوم‌نیترات بیروت چه محافظت‌هایی باید صورت می‌گرفت؟
انبارداری هر ماده شیمیایی قابل اشتعالی حد آستانه مشخصی دارد. این میزان در مورد آمونیوم‌نیترات نیم تُن برآورد شده است. بنابراین برای انبارداری میزان بیشتری از این حد آستانه به رعایت نكات ایمنی دقیق‌تر و پیچیده‌تری نیاز خواهد بود. اگر بخواهید 2750 تُن آمونیوم‌نیترات را ذخیره كنید، اولین و مهم‌ترین نكته‌ای كه باید رعایت كنید این است كه انبار را در مكانی به دور از جمعیت احداث كنید.  چنین حجمی از مواد قابل اشتعال یك آژیر خطر دائمی است كه دیر یا زود به‌صدا درخواهد آمد.



هنگام بررسی چنین پرونده‌هایی به دنبال چه سرنخ‌های دیگری باید رفت؟
گستره دهانه آتش‌سوزی و همچنین شعاع تخریب انفجار موارد دیگری است كه می‌تواند تخمین بزرگی و قدرت انفجار و انرژی آزاد شده بر اثر آن را ساده‌تر كند؛ این كه تا چه فاصله‌ای تخریب‌های شدید اتفاق افتاده است، در چه فاصله‌ای تخریب‌ها جزئی شده و فقط پنجره‌ها شكسته است و... چنین اطلاعاتی در نهایت به درك درست‌تر از آنچه اتفاق افتاده كمك خواهد كرد. در انفجارهای كوچك‌تری كه درون یك ساختمان رخ می‌دهد جهت‌یابی تخریب‌ها می‌تواند اطلاعات خوبی فراهم كند.  نحوه پرتاب قطعات و تركش‌ها در زمان انفجار نیز می‌تواند اطلاعات خوبی در مورد میزان انرژی آزاد شده بر اثر انفجار در اختیار قرار دهد. گاهی اوقات یافتن قطعات یك سازه مشخص و قرار دادن این قطعات در كنار یكدیگر مانند یك پازل نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار كارشناسان انفجار قرار دهد. رسم خط‌سیر حادثه نیز در شكل‌گیری صحیح فرضیه‌ها می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. در واقع تحقیق و بررسی علت چنین انفجارهایی مانند گشتن به دنبال سوزن در انباری از كاه و اطلاعات ناكارآمد است. اما هر چقدر كه خود را با اطلاعات تكمیلی مجهز كنید، پیدا‌كردن حقیقت ساده‌تر خواهد شد.  در چنین زمان‌هایی مصاحبه با شاهدان عینی حادثه نیز می‌تواند برخی از اطلاعاتی كه شاید اثری از آنها در میان بقایا امكان‌پذیر نباشد، كمك‌كننده باشد. به‌عنوان مثال یكی از شایعاتی كه پس از این ماجرا مطرح شد وجود انبار وسایل آتش‌بازی در نزدیكی یا در داخل همان انبار آمونیوم‌نیترات بوده است. شاید پیداكردن آثار چنین چیزی در بقایای این انفجار چندان ممكن نباشد، بنابراین چنین اطلاعاتی می‌تواند سرنخ‌های جدیدی را در اختیار كارشناسان بررسی حوادث آتش‌سوزی و انفجار قرار دهد.