نگاهی به عملکرد سینمایی دولت یازدهم و دوازدهم و سرانجام وعدههای مطرحشده
سینمای تردید و امید
بیم و امیدهای سینما هم هر چهار سال یکبار تازه میشود، اینکه با تغییر دولت چه اتفاقی میافتد و چه آرزوها و توقعاتی برآورده و چه مشکلات و موانعی رفع میشود. آنچه مسلم است وضع سینما هیچوقت در هیچ دولتی صفر و صد نبوده و همیشه با فرازونشیبهای مختصری همراه بوده است. سینمای ایران فارغ از هر دولت، همواره مسیر طبیعی (به عبارت دیگر غیرطبیعی) و کجدار و مریز خود را طی میکند و دولتها و دولتمردان سینمایی فقط تا اندازهای اراده تغییر و بهبود اوضاع را دارند. تغییرات بیشتر و برآوردهشدن آرزوهای بیشتر سینماگران معمولا به عمر چهارساله و حتی هشتساله دولتها قد نمیدهد. نه اینکه هشت یا حتی چهار سال زمان کمی برای تغییرات مثبت در سینما باشد، بلکه ظاهرا خود دولتها چندان تمایل و ارادهای برای تغییرات بیشتر از این و پیشرفتهای اندک و «همان همیشگی» ندارند یا درصورت نیت خیر اولیه، فاقد توان غلبه بر مشکلات موجود و ریز و درشت سینما هستند. نکته دیگر اینکه معمولا سر سینما در سازوکار دولتی بیکلاه میماند و وعدههای نخستین و حتی پیشانخستین دولتمردان چندان محقق نمیشود و رنگ واقعیت به خود نمیگیرد. اگر هم کمی تا قسمتی شعارها در عمل اتفاق بیفتد، مربوط به اوایل کار دولتهاست و از جایی به بعد نیتها و دستکم ارادهها رنگ و رو میبازد و توانها تحلیل میرود و در سال چهارم دولت حتی چشم خود اهالی سینما هم به آینده و دولت دیگر است اما سوال اینجاست که چرا دولتهایی که با پیروزی در انتخابات تا چهار سال دیگر تمدید میشوند از این فرصت هشتساله برای تغییرات مثبت بیشتر و موثرتر استفاده نمیکنند؟ به نظر میآید اینجا با موارد و موانعی چون نبودثبات مدیریتی، تغییرات و ناکارآمدی و ناتوانی مدیران و چربش مشکلات و مسائل متعدد سینما و بعضا عدم همکاری و چهبسا مانعتراشی برخی اهالی سینما مواجهیم. در همین دو دوره دولت هشتساله حسن روحانی، سازمان سینمایی وزارت ارشاد بهعنوان بالاترین مرجع تصمیمگیری سینما در کشور، سه مدیر را به خود دیده است: حجتا... ایوبی، محمدمهدی حیدریان و حسین انتظامی. باوجود تلاشها و اقداماتی که هرکدام از آنها در دوره مدیریت خود انجام دادند اما حتی همین تغییر و جابجاییها در کلیت چندان به نفع سینما نبود و با خط سیر پیوسته و سازوکار و سیاست هدفمند و یکپارچهای روبهرو نبودیم. ضمن اینکه اساسا این دولت که با شعار تدبیروامید به میدان آمد از قدرت و نفوذ سینما در میان مردم هم بهخوبی بهره برد و با داعیه فرهنگی و هنری، بسیاری از هنرمندان و سینماگران را برای مشارکت مردم و پیروزی در انتخابات با خود همراه کرد اما همانطور که عملکرد دولت در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با سرخوردگیهایی همراه بوده در سینما هم با اوضاع ناگواری روبهروییم که البته در این یکی دو سال پایانی، شیوع کرونا هم مزیدعلت شده تا کارنامه سینمایی دولت روحانی، چندان باب طبع و امیدوارکننده نباشد؛ البته ما اینجا در آستانه تغییر دولت و بیم و امیدهای تازه و در کنار برخی وعدههای عملنشده و کمتر تحققیافته، نیمه پر لیوان دولتهای یازدهم و دوازدهم را هم دیدهایم.
نتیجه: این وعده 21شهریور92 و همزمان با روز ملی سینما تحقق یافت و خانه سینما که از دی90 به دلیل تخلف منحل شده بود، پس از دو سال حاشیه و جنجال و کشمکشهای فرسایشی بازگشایی شد. این اتفاق البته زمانی افتاد که مدت کوتاهی از وزارت جنتی و ریاست دکتر حجتا... ایوبی در سازمان سینمایی میگذشت.
گرچه بازگشایی خانه سینما خیلی از سینماگران را ذوق زده کرد اما در ادامه فعالیت و بهویژه در سالهای اخیر به نظر نمیرسد نشانی از آن رضایتمندی و شعف اولیه وجود داشته و این بزرگترین نهاد صنفی سینماگران آنطور که باید به داد اهالی سینما رسیده باشد.
نتیجه: جنتی این وعده را در مراسم تودیع و معارفه رئیس سازمان سینمایی مطرح کرد و پرسیده بود: «آیا واقعا در سازمان سینمایی 300پست رسمی نیاز است؟» باوجود این پرسش و این وعده، این اتفاق نهتنها در دورههای ریاست ایوبی و حیدریان نیفتاد، بلکه حتی حسین انتظامی به عنوان سومین رئیس سازمان سینمایی دولت روحانی هم یکی از اولین برنامههایش را همین کوچکسازی و چابکسازی عنوان کرد! با این همه وعده جنتی در سال 92 سرانجام تا حدودی سال 98 اتفاق افتاد و بهعنوان مثال موسسه رسانههای تصویری (یک شرکت توزیع فیلم شبکه نمایشخانگی) در سازمان سینمایی در بنیاد سینمایی فارابی ادغام شد. باوجود این اقدام به نظر میرسد سازمان سینمایی همچنان میتواند به سمت چابکسازی و فایده بیشتر حرکت کند که البته ظاهرا به عمر مسوولیت انتظامی در این دولت قد نخواهد داد.
نتیجه: این وعده اگرچه عملی شد و فرشته طائرپور، دبیر شورای سیاستگذاری و راهبردی سینماهای کودک و نوجوان هم صحبتهایی در این خصوص مطرح کرد و در مقاطعی جلساتی هم در این زمینه تشکیل شد، اما در عمل و آنطور که شایسته و نیاز سینمای کودک و نوجوان است، اتفاق مثبتی نیفتاد و باوجود ساخت فیلمهای کودک و نوجوان و برگزاری جشنواره مرتبط، سینمای کودک و نوجوان همچنان حال و روز خوشی ندارد و سهم بچهها از سینمای حرفهای ناچیز است. هرچند انیمیشن سینمایی ایران در این دوره و چند سال اخیر پیشرفت محسوسی داشت و بعضی از این آثار در اکران هم با استقبال و فروش مناسب روبهرو شد.
نتیجه: با این وجود تلاش ایوبی برای رفع توقیف برخی فیلمها قابل اشاره است و گویا او با چهار فیلم کمترین اثر توقیفی را در میان مدیران معاونت (و سازمان) سینمایی داشت. پاداش (کمال تبریزی)، قصهها (رخشان بنیاعتماد)، زادبوم (ابوالحسن داوودی) و گس (کیارش اسدیزاده) ازجمله فیلمهایی بودند که در دوره ایوبی، رفع توقیف شدند. اما در عوض فیلمهایی چون خانه دختر (شهرام شاهحسینی)، رستاخیز (احمدرضا درویش)، مادر قلب اتمی (علی احمدزاده) و عصبانی نیستم (رضا درمیشیان) از فیلمهای توقیفی زمان مدیریت ایوبی هستند که بهجز رستاخیز، باقی آنها در دورههای مدیریتی دیگر به نمایش درآمدند.
محمدمهدی حیدریان که پس از ایوبی، سکاندار ریاست سازمان سینمایی شد و از سال 95 تا 97 این مسؤولیت را بهعهده داشت، در گفتوگویی در آذر 95، آب پاکی را در زمینه فیلمهای توقیفی روی دست اهالی سینما گذاشت و گفت: «موضوع فیلمهای توقیفی در دستور کار من نیست.» باوجود اینکه به روایتی در زمان مسؤولیت قبلیاش در معاونت سینمایی (از سال 81 تا 84) 42 فیلم به نمایش درنیامده در کارنامه داشت و یکی از رکوردداران در این زمینه بود، در ادامه معتقد به بازبینی فیلمهای مشکلدار بود و برای تعیین تکلیف و رفع توقیف بعضی از فیلمها تلاش کرد. عصبانی نیستم، خانه دختر، مادر قلب اتمی، بلوک 9 خروجی 2 و پریناز، ازجمله فیلمهایی بودند که زمان مدیریت حیدریان رنگ پرده را دیدند. اما در زمان او مشکل فیلمهای خرس، رستاخیز، خانه پدری، آشغالهای دوستداشتنی و... برای اکران حل نشد و از این میان دو فیلم خانه پدری و آشغالهای دوستداشتنی سرانجام بعد از چند سال کشمکش، در دوره حسین انتظامی به نمایش درآمدند.
نتیجه: از قضا آسیب اصلی آموزشهای سینمایی کشور لااقل تا سال 93 بیش از شیوههای کاربردی و عملی، معطوف به خلأهای نظری در فضای آموزشی بود اما به هرحال همین افق هم چیزی نبود که در مدرسه عالی سینما اتفاق بیفتد. دوره 9ماهه ظهور و سقوط دوره مطالعات فیلم این مدرسه نشان میدهد رویکرد یا دستکم افق موسسان مدرسه، عملا در این دوره پیاده نشد. فارغ از این که اساسا این مدرسه نتوانست اقدامی پایدار باشد و در یک دوره یکساله پایان یافت.
نتیجه: اما همین آقای ایوبی چند ماه بعد و در 30 بهمن همان سال 93 به دشواریها و هزینه بالای تولید یک فیلم سینمایی جنگی و دفاع مقدسی اذعان کرد و اینکه بودجه فارابی و سازمان سینمایی برای فیلمسازی کفاف این تولید را نمیدهد.
نتیجه: طولی نکشید که به علت فقدان تعریف روشن از چیستی فیلمهای هنری و تجربی، این گروه تبدیل به انباری برای فیلمهایی شد که یا ویژگی خاصی برای فروش نداشتند یا پس از تحمیل شدن اعطای مجوز آنها به وزارت ارشاد، نهایتا میتوانستند در این گروه بهطور محدود به نمایش گذاشته شوند. اشتباه اساسی اینجا بود که فیلمهای هنر و تجربه اساسا رسالتی برای توسعه اقتصاد سینما نداشتند بلکه امکانات فکری و فرمی و فنی را مد نظر قرار میدادند و اقدام دولت حاوی نوعی تضاد بود.
نتیجه: دولت تدبیر و امید، ناوگان اکران سینمایی کشور را با 318 سالن-پرده فعال تحویل گرفت و با 645 سالن-پرده تا نیمه دوم سال 99 تحویل داده است. این ارقام شامل همه پردهها ازجمله پردههای فرهنگسراها نیز میشود. ظرفیت تولید سالانه سینما همچنان در حدود 100 فیلم باقی مانده که نشان میدهد هنوز ظرفیت اکران متناسب با تولید نیست. خصوصا اگر توجه داشته باشیم که توزیع این تعداد سالن در سراسر کشور متوازن نیست و حدود 200 سالن-پرده از این تعداد تنها در تهران قرار دارد. گفتنی است همزمان با گسترش محدودیتهای کرونایی ظرف یکسالونیم اخیر، برخی سالنهای سینما درخواست تغییر کاربری دادهاند.
نتیجه: دولت یازدهم سینما را سال 92 با ارقام 6000 تومان برای سینماهای مدرن، 5000تومان ممتاز، 4000 تومان درجه یک و 2500 تومان درجه2 تحویل گرفت و در اولین گام برای سال 93 بدون افزایش در قیمت بلیت، مالیات بر ارزش افزوده را از 6درصد به 8درصد رساند. حالا در آستانه پایان دولت دوازدهم، شورای صنفی نمایش برای سینماهای مدرن، ممتاز و درجه یک، نرخ بلیت را به ترتیب ۳۰، ۲۵ و ۱۵هزار تومان تصویب کرده که رشد پنجبرابری قیمت بلیت در طول هشت سال را برای سینماهای مدرن نشان میدهد.
نتیجه: بمب خبری با «شهرزاد» حسن فتحی منفجر شد. پس از آن نامهای حسین هدایتی، محمد امامی و هادی رضوی بیشتر در پروژهها شنیده شد. انتخاب حسین انتظامی در اردیبهشت 98 را میتوان تحتتاثیر همین جو دانست. او که شعار شفافیت را در سمتهای پیشین خود آغاز کرده بود، به سازمان آمد اما کورسوی سامانه «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» بهزودی خاموش شد و انتظامی چندینبار با سلب مسؤولیت کلی از دولت در زمینه فسادهای مالی در سینما و انداختن آن به دوش قوه قضاییه گفت: «متر و معیار تشخیص پول کثیف در اختیار سازمان سینمایی نیست». این در حالی بود که تنظیمگری، شناسایی سرمایهگذاران انگشتشمار خصوصا در پروژههای کلانسرمایه و همکاری با مجلس برای قانونگذاری میتوانست مصونیت پیشینی را تا حدود زیادی برای سینما ایجاد کند.
-
هواداران پشت فرهاد درآمدند
-
داستانهای امداد و نجات
-
افزایش 1100 درصدی هزینه ساخت مسكن
-
اوباش وابسته؛ علیه اتحاد ایران و عراق
-
تعلیق مصوبه قانونی توسط رئیسجمهوری
-
سرنخ تازهای از تعداد دایناسور تیركس
-
رنج رزیدنت بودن
-
میلیاردرها در روستا
-
پایان ضربالاجل، آغاز موشک باران
-
سینمای تردید و امید
-
پایان ضربالاجل، آغاز موشک باران
-
تعلیق مصوبه قانونی توسط رئیسجمهوری