نفتی‌ها در هورالعظیم چه می‌كنند؟
هورالعظیم، بازمانده تالاب‌های بین‌النهرین و یكی از بزرگ‌ترین تالاب‌های خوزستان، در جنوب غربی كشور است كه یك‌سوم آن در ایران و دوسوم آن در عراق قرار دارد. هورالعظیم در ایران 125 هزار هكتار وسعت دارد. چذابه در شمال، طلائیه در جنوب، جاده باكری در شرق و دایك مرزی در غرب، تالاب را محصور كرده‌اند.
جاده‌های اصلی نظامی كه در زمان جنگ و بعد از آن ساخته شدند هورالعظیم را به پنج حوضچه (مخزن) تقسیم كرده‌اند. جاده امام رضا؛ جاده شط علی؛ جاده همت و جاده سیدالشهدا مرز بین این حوضچه‌ها هستند.
بعد از ساختن سد كرخه در ایران و انحراف رود دجله در عراق كه منجر به خشكی بخش‌های وسیعی از تالاب و اخطار برنامه محیط زیست سازمان ملل به این دو كشور شده بود، ضربه دیگری در سال 87 بر پیكره هور وارد شد. با واگذاری 8000 هكتار از اراضی تالابی، پای وزارت نفت به هورالعظیم باز شد. خشكاندن بخش‌های عظیمی از هور، آلودگی، آتش زدن نیزارها، تخلیه پسماند و جاده‌سازی، ارمغان نفت برای هورالعظیم بوده است.
رهاسازی آب در بخش‌های خشك تالاب، در یك دهه گذشته همیشه یكی از مطالبات فعالان محیط زیست بود كه با مخالفت نفتی‌ها محقق نمی‌شد.
شركت‌های نفتی برای جلوگیری از آبگیری اطراف تاسیسات نفتی اقدام به خاك‌ریزی یا مسدود كردن دهانه‌های زیرآبگذرها كرده‌اند. شركت نفت باید از ابتدا ارتفاع تاسیسات را به گونه‌ای می‌ساخت كه مناسب محیط تالابی باشد تا اكنون با ورود سیلاب، به تاسیسات نفتی آسیب وارد نشود. پنج میدان نفتی مهم كشور شامل آزادگان جنوبی، آزادگان شمالی، یادآوران، یاران شمالی و یاران جنوبی در منطقه هورالعظیم در مرز مشترك با عراق قرار دارند.
نكته مهم این‌كه میدان‌های آزادگان و یادآوران به عنوان بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی كشور در سال‌های اخیر در منطقه هورالعظیم كشف شده‌اند.
حجم تولید نفت از میدان‌های نفتی غرب كارون به حدود 350 هزار بشكه در روز افزایش یافته و میزان درآمدزایی از این میدان‌ها نیز به سالانه ده میلیارد دلار می‌رسد.
بیش از 7000 هكتار از اراضی ملی واقع در دشت آزادگان در استان خوزستان برای عملیات حفاری به مدت 30 سال در اختیار وزارت نفت قرار گرفته كه پس از قطعیت استخراج نفت، بهره‌برداری از محل هریك از چاه‌ها با شعاع ۲۵۰ متر از نقطه استخراج به مدت ۳۰ سال به وزارت نفت واگذار شد.
حوزه تالابی هورالعظیم به پنج حوضچه تقسیم می‌شود كه طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی در حوضچه 1 و 2 و آزادگان جنوبی در حوضچه 3، 4 و 5 و میدان نفتی یاران شمالی در نوار مرزی ایران و عراق در حوضچه شماره‌4 و یاران جنوبی در حوضچه شماره 5 واقع شده است.

کم‌کاری دیروز؛ خسارات امروز
علیرضا دانشی، کارشناس مناطق نفت‌خیز جنوب به خبرنگار ما گفت: تاسیسات نفتی که در هورالعظیم است به دلیل برخورد با آب دچار خساراتی می‌شود که پس از فروکش کردن آب و بازگشت به شرایط عادی می‌توان نسبت به تعمیر و بازسازی آنها اقدام کرد.
وی با بیان این‌که زیانی که کشور از این بخش می‌بیند اقتصادی است تا بتواند جان مردم را نجات دهد افزود: به دلیل زیانی که تاسیساتی نفتی می‌بیند ضرر اقتصادی به کشور تحمیل می‌شود. دانشی درباره مشکلات محیط‌زیستی توضیح داد: زمانی که چاه نفتی را ببندند مشکلی برای چاه پیش نمی‌آید در حالی که اگر این تاسیسات روی سکو نصب بود هیچ مشکلی برای تاسیسات نفتی به وجود نمی‌آمد. از سوی دیگر باید توجه داشت که مشکلات محیط زیستی به وجود نمی‌آید به این دلیل که اگر همه شیرهای بالا هم کار نکند جریان مخزن از حریق حفره چاه قطع می‌شود و دیگر نفت به بیرون نشت نمی‌کند. به گفته وی، زمانی که تصمیم به برداشت نفت از میادینی که در هورالعظیم است گرفته شد به جای این‌که تاسیسات روی سکو نصب شود و گاز خروجی در ارتفاع بالاتری قرار گیرد، برای کاهش هزینه‌ها تاسیسات سرچاهی را روی زمین نصب کردند. توجیه وزارت نفت هم در آن زمان تولید زودهنگام بود اما این تصور اصلاً وجود نداشت که این حجم آب وارد این منطقه شود.

یك غفلت در تاسیسات نفتی
كارشناسان می‌گویند در منطقه هورالعظیم به دلیل شرایط زیست‌محیطی باید از دكل‌های نفتی استفاده می‌شد كه مربوط به مناطق كم‌عمق آبی است؛ اما متاسفانه برای كاهش هزینه استخراج نفت، اقدام به خشك كردن هور شد تا تاسیسات نفتی نیازی به دكل نداشته باشد. به این ترتیب سیاست‌های اشتباه در طول سالیان گذشته موجب شد بخشی از هورالعظیم به دلیل تولید نفت و استفاده از تجهیزات با هزینه كمتر خشك شود كه این كار ضربه زیست محیطی را به منطقه وارد كرد؛ لذا ورود سیل و رهاسازی آب مشكلاتی را ایجاد كرده است.
به گفته كارشناسان، ورود سیل آب به هورالعظیم اگرچه به نفع شرایط زیست‌محیطی آن منطقه است اما این موضوع را یادآور می‌شود كه باید برای تولید نفت از تجهیزات مختص به اقلیم منطقه استفاده كرد و نباید اقلیم را برای تولید نفت تغییر داد. چنان كه این كار می‌تواند خسارات قابل توجهی به بار آورد.

همه میادین زیر آب رفتند
عبدالله طواف معاون پشتیبانی منطقه‌ای مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) در گفت‌وگو با خبرنگار ما درباره وضعیت تالاب هورالعظیم تشریح کرد: میادین نفتی یاران شمالی، یاران جنوبی، آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی در محدوده هورالعظیم قرار دارند که همه این میادین و تجهیزات نفتی در آب قرار گرفتند و برخلاف فیلم و عکسی که از این منطقه ارسال می‌شود ما آب را به سمت هور هدایت کردیم.
وی با بیان این‌که شرکت متن برای کاهش فشار آب رودخانه‌ها و تقسیم آب سیل اقداماتی انجام داده افزود: شرکت متن با هماهنگی شرکت آب و برق استان خوزستان و سازمان محیط زیست آب را به بخش‌های دیگر هورالعظیم هدایت کرد که این کار باعث شد میادین دیگر نفتی در آب قرار بگیرد اما نگرانی ما جان مردم است.
طواف با تاکید بر این‌که برای هدایت آب به هورالعظیم تلاش می‌کنیم تصریح کرد: سپاه پاسداران همه تجهیزات خود را برای کمک سیل‌زدگان منتقل کرده و با هدایت آب به مسیل‌های طبیعی و ساخت مسیل‌های غیرطبیعی برای ورود آب به تالاب هور به کار گرفته و شهرهای زیادی با انجام این کار از خطر سیل و خسارت بیشتر مصون شدند.
وی در مورد آب‌گرفتگی شهر رُفَیِع توضیح داد: به دلیل خشکسالی، کشاورزی و پرورش دام سنگین مانند گاومیش در حاشیه رودخانه رفیع بسیار رونق گرفته بود که مردم آن منطقه اجازه ندادند آب در مسیر اصلی خودش به هور وارد شود از این رو کارکنان ما و سپاه برای به دست آوردن دل مردم این منطقه مسیرهای دیگری برای هدایت آب ایجاد کردند تا از راه دیگری وارد هور شود.
این مقام مسئول در شرکت مهندسی و توسعه نفت ادامه داد: شرکت ملی نفت ایران و شهرداری رفیع سیل بندی به طول 5 کیلومتر احداث کردند و این شهر را از خسارت بیشتر نجات دادند.
 طواف به پرسش خبرنگار ما مبنی بر اینکه آیا نگرانی برای آلودگی زیست محیطی برای تاسیسات نفتی وجود دارد یا خیر پاسخ داد: همه لوله‌های نفتی ما زیرزمین قرار دارند و نگرانی در این زمینه وجود ندارد. آب سیل به شکل افزایش ارتفاع است و مشکلی برای تاسیسات نفتی به وجود نمی‌آورد اکنون تمرکز ما نجات مردم است.
معاون پشتیبانی شركت مهندسی و توسعه نفت افزود: در روزهای اخیر شایعاتی مطرح شده بود كه انفجار دایك (خاكریز) مرزی با هدف جلوگیری از ورود آب به تاسیسات نفتی صورت گرفته است در حالی كه ما خود برای این اقدام از سپاه درخواست كرده بودیم.
طواف گفت: برخی در زمین بیگانگان تلاش دارند نفت را تخریب كنند، اما صنعت نفت هیچ مانعی برای توسعه منطقه نیست و شاید اگر این انفجارها صورت نمی‌گرفت، هویزه، رفیع و دشت آزادگان به صورت كامل زیر آب می‌رفت.وی ادامه داد: دولت سال 72 تصمیم گرفت برای این‌كه منابع آب شیرین به سمت عراق منتقل نشود، یك دایك 130 كیلومتری در این منطقه احداث كند ولی متاسفانه عده‌ای در فضای مجازی ادعا كردند كه این جاده را نفت احداث كرده كه این یك باور اشتباه است. طواف گفت: در حال حاضر و با توجه به سیلاب اخیر پنج حوضچه طبیعی در هورالعظیم و تمام بخش‌های تاسیسات نفتی این منطقه پر آب شده و تنها برای جلوگیری از خسارت‌های احتمالی برخی تاسیسات جابه‌جا شده است.


پیشگیری از پیامدهای زیست محیطی ورود آب به تاسیسات نفتی
ورود سیل به منطقه هورالعظیم كه برخی میادین نفتی ایران در آن واقع شده است نگرانی‌های زیست‌محیطی را ایجاد كرده است؛ اما كارشناسان می‌گویند تجربه جنگ تحمیلی باعث استفاده از تجهیزات متناسب برای جلوگیری از مشكلات زیست‌محیطی شده است.
 هم‌اكنون در بخش ایرانی هورالعظیم بیش از ۲۵۰ حلقه چاه نفتی مربوط به میادین آزادگان شمالی و جنوبی، یاران شمالی و جنوبی و غیره وجود دارد كه در شرایط فعلی در محاصره سیل قرار گرفتند.
 برخی می‌گویند با توجه به حجم عظیم سیل و تخریب جاده‌های دسترسی به چاه‌ها و خطوط لوله و تاسیسات نفت و گاز، بهتر است تولید از این چاه‌ها تا ایجاد شرایط ایمن متوقف شده و با توجه به كاهش تكلیفی ناشی از تحریم‌ها، در صورت نیاز، نفت خام از سایر میادین كشور امن تأمین شود.
به‌‌رغم این‌كه احتمال وقوع حادثه كم است ولی این نگرانی مطرح می‌شود كه با توجه به ترش بودن نفت برخی میادین این منطقه و داشتن گاز هیدروژن سولفوره، بالا بودن فشار مخازن و غیر ایمن بودن بخشی از تاسیسات و خطوط لوله‌های جریانی چنانچه مشكلی برای تاسیسات نفتی پیش بیاید، تبعات آن برای مزارع و مردم منطقه جبران‌ناپذیر خواهد بود.
در همین باره برخی كارشناسان فعال در مناطق نفت‌خیز معتقدند حوادث سالیان گذشته از جمله جنگ تحمیلی موجب شد در چاه‌های این منطقه از تجهیزاتی استفاده شود كه هنگام وقوع حوادث، فعالیت این چاه‌ها متوقف شود و مشكل زیست‌محیطی در منطقه ایجاد نشود.
این كارشناسان معتقدند درصد گاز H2S  این چاه‌ها كنترل‌شده و بالا نیست و نمی‌تواند خطرآفرین باشد. با این حال نكته حائز اهمیتی كه باید به آن اشاره كرد موضوع استفاده از تجهیزات نفتی است كه با شرایط اقلیم منطقه مطابقت داشته باشد.


همکاری نفتی‌ها و نیروهای مسلح
تورج دهقانی، مدیرعامل شركت مهندسی و توسعه نفت هم در گفت‌وگو با شانا، به تشریح شرایط منطقه عملیاتی غرب كارون و روند تولید و توسعه در شرایط خاص ناشی از سیلاب‌ها در این منطقه پرداخت و گفت: با توجه به قرابت مكانی تاسیسات نفتی غرب كارون با تالاب هورالعظیم، ضرورت اعمال همزیستی و همگرایی بین اجزای كار با هدف تحقق اهداف توسعه‌ای، برای شركت متن تعریف‌شده و بدیهی است؛ تحقق آبگیری ۷۰ درصدی هورالعظیم (تا پیش از وقوع بارندگی‌های اخیر)، مصداق بارز این همزیستی است.
وی بحث‌های مطرح شده مبنی بر ممانعت نفت از هدایت آب سد كرخه به سمت هورالعظیم را به دلیل صیانت از تاسیسات نفتی رد كرد و افزود: هم‌اكنون بخش عمده هورالعظیم پرآب شده و ناگزیر برخی جاده‌های دسترسی تاسیسات نفتی نیز آسیب دیده‌اند، اما با وجود این، شركت متن به نمایندگی از شركت ملی نفت ایران، با سازمان‌های فعال در منطقه و شورای تأمین و كمیته بحران استان همكاری تمام‌عیاری داشته و حتی این شركت برای هدایت بهتر آب و كاهش شدت بحران، با همكاری نیروهای تلاشگر نظامی مستقر در منطقه نسبت به تقطیع و انفجار در برخی جاده‌های دسترسی خود اقدام كرده است.
دهقانی استمرار تولید در شرایط كنونی را مرهون پیگیری مستمر، دقت نظر فراوان و تلاش و همت شبانه‌روزی كاركنان مستقر این شركت در منطقه غرب كارون خواند و با بیان این‌كه كمیته بحران این شركت شبانه‌روزی فعال بوده است، افزود: هم‌اكنون همه زیرشاخه‌های منتهی به هورالعظیم با تمامی ظرفیت در جریان است و با هدف تخلیه و توزیع بیشتر آب در هور، محل‌های جدید از دایك‌ها تحت هدایت سازمان آب و برق خوزستان و با همكاری ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شكافته شده و همه آب ورودی در مخازن هور در بخش ایرانی توزیع و مدیریت می‌شود و تقریباً به‌جز مخزن یك، همه ظرفیت هور در مخازن ۲، ۳، ۴ و ۵ آبگیری شده است.