رئیسعلی جوان مرگ!
اولین پخش سریال دلیران تنگستان به اسفندماه سال 1353 برمی گردد كه تا بهار سال بعدش ادامه داشت. شهنواز برای انتخاب بازیگر نقش رئیسعلی دلواری خیلی تحقیق كرد، چون می‌خواست بازیگری انتخاب كند كه كمتر دیده شده بود. در واقع زنده‌یاد شهنواز در مصاحبه‌هایش گفته بود كه می‌خواهد بازیگر نقش دلواری در كنار بازیگران شناخته شده سریال خوش بدرخشد. به همین دلیل بعد از مدت‌ها تحقیق به انتخاب محمود جوهری رسید كه بازی در این سریال بستر خوبی برای این بازیگر فراهم كرد و او هم قدر این موقعیت را دانست.
 جوهری پیشتر، بازیگر حرفه‌ای تئاتر بود و انگیزه‌ شهنواز در به‌كارگیری هنرپیشگان كمتر دیده‌شده در كنار چند بازیگر حرفه‌ای و شناخته‌شده مانند منوچهر فرید، اسماعیل داورفر، ولی ا... شیراندامی، نعمت ا... گرجی،... و حتی برخی نابازیگران، باعث شد تا جوهری در نخستین گامی كه بیرون از صحنه‌ نمایش‌‌ و در گستره‌ای بزرگ‌تر همچون تلویزیون بر می‌دارد، نقش اصلی این سریال تاریخی و مهم را بر عهده بگیرد و از پس آن به‌‌خوبی برآید؛ هرچند كه تقدیر شوم، اولین گام بزرگ این بازیگر را آخرین گام او نیز قرار داد، زیرا او بعد از این سریال در اثر سانحه تصادف جان خودش را از دست داد.
فوت ناگهانی این هنرمند باعث شد تا جامعه هنری یكی از چهره‌های با استعداد و آینده‌دارش را از دست داد، اما ایفای نقش او در مجموعه تلویزیونی دلیران تنگستان اثری به‌یادماندنی از وی برای هنردوستان به یادگار گذاشت.



بازی دلیران در تنگستان
سریال دلیران تنگستان در ۱۴ قسمت در طول دو سال ساخته شد و یك گروه ۵۰۰ نفری به كارگردانی شهنواز در بوشهر، منطقه تنگستان شامل اهرم، چغادك، تنگك، بندر سیراف (طاهری)، ده سولقان، شیراز و تهران و ده كمپ، فیلمبرداری به طریق ۱۶میلیمتری را انجام دادند.
شهنواز قبل از فوت در مصاحبه‌هایش درباره لوكیشن‌های این سریال گفته بود: گروه ما واقعا گروه خوبی بود. من به كسانی كه فیلم تاریخی می‌سازند یا كه ماجرای فیلم آنها میان مردم می‌گذرد چند توصیه می‌كنم؛ یكی این‌كه حتما در منطقه‌ تاریخی وقوع آن ماجراها فیلم یا سریالشان را بسازند. هرچند امروز شاید عده‌ای شهرك سینمایی را انتخاب كنند كه البته این، حرف دیگری است. دوم این‌كه حتما با مردم منطقه بیامیزند، چون به‌ هر حال اتفاقی كه در آن‌جا رخ داده است، از همان مردم نشأت گرفته و نیرو یافته و سوم این‌كه به‌ویژه بازیگران و مخصوصا بازیگران نقش اول، با منطقه آشنا شوند و با مردم آن ارتباط نزدیك داشته باشند، جوری ‌كه با آنان زندگی می‌كنند. این مسائل به كار ویژگی‌هایی می‌دهد، از جمله این‌كه ماجراها در مقابل دوربین، صادقانه اتفاق می‌افتد.
همین تاكید شهنواز باعث شده بود كه او برای ساخت سریال دلیران تنگستان به لوكیشن‌های واقعی مراجعه كند و این طور نباشد كه بازسازی كند. او حتی محمود جوهری را اجبار كرده بود كه با یك مهتر از خود منطقه و یك ملازم با تفنگ و قطار فشنگ و اسب زندگی كنند تا كاملا جوهری با فضای منطقه عجین شود و به بهترین شكل نقشش را ایفا كند و همین اقدام زنده‌یاد شهنواز كمك زیادی به زنده‌یاد جوهری كرد و توانست خوش بدرخشد.



سریال انقلابی قبل از انقلاب!
سریال دلیران تنگستان قبل از انقلاب ساخته شد و می‌توان گفت كه جزو معدود آثار بااخلاق و سلامتی است كه در آن مقطع زمانی ساخته شده است. این سریال به‌حدی سلامت ساخته شده است كه بارها بعد از انقلاب بازپخش شد و اتفاقا هم در سال‌های بعد از انقلاب با اقبال بیشتر مردم رو‌به‌رو شد، چون مخاطبان متوجه شدند كه چه اثر درخشانی ساخته شده است. در واقع سازندگان این اثر تلاش كرده بودند سریالی بسازنند كه در هر مقطع زمانی قابلیت تماشا را داشته باشد.


شیطنت‌های انگلیسی‌ها
شیطنت‌های آمریكا و انگلیس و دیگر كشورهای اروپایی نسبت به ایران و توانمندی‌هایش كم نیست و در همه این سال‌ها هم آثار نمایشی متفاوتی در این باره تولید و پخش شده
است.
 سریال دلیران تنگستان تصویرگر مستندی از استعمار انگلیسی‌ها نسبت به ایران است و نشان می‌دهد كه مبارزان ایرانی چگونه غیورمردانه در مقابل آنها می‌ایستد.
شهنواز كارگردان سریال دلیران تنگستان به زیبایی مقطعی از تاریخ ایران را به تصویر كشید.
او با دراماتیزه كردن مستندات تاریخی ایران نشان داد كه اگر نویسندگان بخواهند می‌توانند واقعیت‌های تاریخی و آنچه كشورهایی همچون انگلیس و آمریكا بر سر ایران آورده‌اند را با زبان نمایش به تصویر بكشند.



از دانشجویی تا واسموس آلمانی
منوچهر آذر یكی از بازیگران سریال دلیران تنگستان است. او تا به امروز لباس شخصیت‌های متفاوتی را پوشیده است. او در دلیران تنگستان نقش واسموس آلمانی را بازی كرده بود. این بازیگر در یكی از مصاحبه‌هایش با رسانه‌ها تاكید كرده بود كه زمان ساخت این سریال دانشجوی سال چهارم دانشكده هنرهای دراماتیك و با محمود جوهری همكلاس بود. تا این‌كه یك روز همایون شهنواز از آنها دعوت كرد و پیشنهاد بازی در سریال دلیران تنگستان را داد. از قرار شهنواز كار آنها را در دانشكده دیده بود و نقش واسموس آلمانی را به آذر پیشنهاد داد. این بازیگر برای این نقش مطالعات بسیاری را انجام داد. كتابی هم با نام واسموس لورنس آلمانی نوشته كریستوفر سایكس موجود بود كه آن هم خواند و متوجه شد كه شخصیت بسیار عجیب و غریبی دارد.
 واسموس فردی بود كه ابتدا برای جاسوسی به ایران می‌آید، ولی در ادامه شیفته اخلاقیات ایرانی‌ها می‌شود و هم رنگ و هم لباس آنها می‌شود و سعی می‌كند زبان و حتی لهجه تنگستانی را عین آنها صحبت كند. انگلیسی‌ها برای سر رئیسعلی 2000 پوندجایزه گذاشته بودند ولی برای سر واسموس 5000 پوند جایزه گذاشتند چون فتنه عجیبی برای انگلیسی‌ها بود. او در دل ایرانی‌ها جا پیدا كرده بود و حتی آموزش‌های جنگی هم به ایرانی‌ها یاد می‌دهد.
این هنرمند در مصاحبه‌هایش تاكید كرد: بارها سریال جنگی بازی كرده‌ام، ولی هیچ‌كدام مثل سریال دلیران تنگستان نبود. فیلمنامه از ابتدا كامل بود. البته من آن زمان اعتراضاتی به كارگردان داشتم چون احساس می‌كردم نقش واسموس را كمرنگ كرده‌اند كه البته آن هم به دلیل این بود كه می‌خواستند چهره رئیسعلی را به عنوان یك ایرانی پررنگ‌تر كنند. در مجموع همه عوامل برای تولید سریال زحمت زیادی كشیدند.



بازیگرانی كه امروز كنارمان نیستند
در سریال دلیران تنگستان هنرمندان زیادی حضور داشتند كه بیشتر آنها امروز كنار ما نیستند و دار فانی را وداع گفتند. در این سریال در كنار جوهری، آذر و شفیعی، شهروز رامتین در نقش خالوحسین دشتی، اسماعیل داورفر در نقش حاج محمدرضا كازرونی، نعمت‌ا... گرجی در نقش حاكم بوشهر، مستانه جزایری در نقش زن رئیسعلی، ولی شیراندامی در نقش دریابیگی، حسین محجوب در نقش سیدمحمد دكتر، جهانبخش كردی‌زاده، علی ژكان، منوچهر فرید، كاظم افرندنیا، مهری ودادیان، آتش خیر، سعید اویسی، غلامحسین نقشینه، كامران نوزاد، محمد ابهری، غلامحسین لطفی، محمد پورستار، سامی تحصنی، مجید شهباز در نقش منشی كنسولگری، علی‌اكبر مهدوی‌فر در نقش باقرخان، یدا... محمدنژاد در نقش تایدی، هایگار حامدی در نقش سلطان اخگر، گورپال سینگ (بازیگر هندی) در نقش گروهبان، هایگاز استپانیان در نقش مستر چیك، حمید طاعتی در نقش سید مهدی طباطبایی، حمدا... طاعتی، علی اسكندری، كاوه فجری، هاشم اركان، قاسم سیف، قاسم پورشكیبا، هاشم اركان، كاوه مخبری، ژیلا سهرابی، محمد رفیعی، نظام‌الدین افشار، علی‌اكبر جهانبخش، حسن سلطانی و حسن گلپایگانی بازی كردند.



یك اثر مانا
تا به امروز سریال‌هایی درباره بیوگرافی (زندگینامه) چند شخصیت ملی و مبارز ساخته شده است كه البته بی‌اغراق باید گفت كه تلویزیون در این حوزه موفق‌تر از سینما بوده است، زیرا هم فرصت بهتری در اختیار داشته كه كامل‌تر به زندگی مبارزان و شخصیت‌های ملی بپردازد و هم این‌كه كارگردانان كار بلد را برای ساخت چنین آثاری انتخاب كرده است.
در این باره می‌توان به سریال‌هایی همچون امیركبیر، كوچك جنگلی، روزگار قریب، شهریار و ... اشاره كرد كه اتفاقا پخش چنین آثاری با اقبال مردم هم رو به رو بوده است. یكی از سریال‌های مانای تلویزیون، دلیران تنگستان است كه همایون شهنواز این اثر مانا را برای تلویزیون تولید كرده و با وجود این‌كه چهل و اندی سال از تولید این اثر گذشته، همچنان ماندگار است. گرچه تا به امروز آثاری درباره زندگینامه شخصیت‌های ملی و مبارز ساخته شده است، اما باز هم این ظرفیت را داریم كه آثار ماناتر بسازیم، زیرا تعداد شخصیت‌های مبارز ایرانی كم نیست و ظرفیت ساخت چنین آثاری هم مهیا است.




یک اقتباس ادبی
انتخاب نام سریال از اهمیت زیادی برخوردار است، اما گاهی تهیه‌كنندگان و كارگردانان نسبت به این موضوع بی‌توجهی می‌كنند، در حالی كه ویترین یك اثر نمایشی با نام آن آغاز و همین باعث می‌شود تا بینندگان علاقه‌مند شوند تا سریال را تماشا كنند.
باید گفت كه نام سریال دلیران تنگستان جزو اسامی خاص، وزین و ماندگار است و باید به عوامل سازنده این سریال كه امروز دیگر چند نفر بیشتر از آنها زنده نیستند، خسته نباشید گفت كه نام با مسمایی را انتخاب كردند. نام یك اثر مثل تیتر یك گزارش می‌ماند و همان لحظه می‌تواند قلاب را به مخاطب گیر بدهد. این اتفاق در سریال دلیران تنگستان رخ داد.
البته این مجموعه تلویزیونی برداشتی آزاد از كتاب «دلیران تنگستانی» محمدحسین ركن‌زاده آدمیت بود. البته جدا از این برداشت، همایون شهنواز نویسنده و كارگردان اثر برای ساخت این اثر از ۱۱ كتاب ترجمه شده، هفت كتاب ترجمه‌نشده و روزنامه‌های حبل‌المتین، عصر جدید و همچنین از ۱۱۰ فقره سند و ۱۸۰۰ قطعه عكس و یادداشت‌های رهبران و بازماندگان جنبش تنگستان به‌عنوان منابع اصلی استفاده كرد. این سریال دو بخش تاریخی را زیر پوشش قرارمی‌دهد؛ ابتدا به دوره كوتاه مبارزات احمد تنگستانی و چند سال بعد، به ادامه‌دهنده راه او، رئیسعلی دلواری می‌پردازد.


از تنگستانی‌ها تا سورانی‌ها
همایون شهنواز از آن دست كارگردانان است كه خیلی كارنامه پررنگی در ساخت آثار نمایشی ندارد. می‌توان گفت كه قوی‌ترین و بهترین كار او سال 50 تا 52 به نام سریال دلیران تنگستان شكل گرفت. او با ساخت این اثر نشان داد كه كارگردان حرفه‌ای است و به بهترین شكل روایتگر زندگی و مبارزات رئیسعلی دلواری بود. شهنواز در این سریال ثابت كرد یك فرد مبارز چگونه می‌تواند علیه استعمار كشور دیگر بایستد و غیورانه مبارزه كند. در كارنامه هنری این كارگردان ساخت فیلم سینمایی شاه خاموش سال 82 دیده می‌شود، اما خیلی اثر موفقی نبود و با اقبال مردم هم رو‌به‌رو نشد. این هنرمند نویسندگی فیلم سینمایی شب واقعه را سال 87 دارد كه باید گفت این اثر او هم درخشان بود.
این فیلم سینمایی را شهرام اسدی ساخته و درباره شخصیت دریاقلی سورانی است. داستان از چهلمین روز بعد از آغاز جنگ ایران و عراق شروع می‌شود كه دریاقلی سورانی پس از آن كه خانواده‌اش را از شهر آبادان راهی می‌كند، به اوراق‌فروشی خود در حاشیه بهمن‌شیر برمی‌گردد و با ماجراهایی روبه‌رو می‌شود...
 شهنواز با نگارش این اثر نشان داد همیشه به زندگی مبارزان ایران كه عرق ملی داشتند توجه زیادی كرده است. او از تنگستانی‌ها شروع كرد و به سورانی در دوران دفاع مقدس رسید. این كارگردان ظ‌رفیت‌های زیادی داشت، اما زندگی خارج از ایران این فرصت را از او گرفت. گرچه او به ایران بازگشت، اما اواسط اسفند 96 دچار حادثه سوختگی شد و جان خودش را از دست داد.



كار در دمای بالای 50 درجه
عنایت‌ا... شفیعی، بازیگر نقش زائرمحمد، یكی از یاران باوفای رئیسعلی دلواری بود. او درباره بازی در سریال دلیران تنگستان گفت: مرحوم جوهری كه نقش رئیسعلی را بازی می‌كرد بسیار دوست داشتم، اما متاسفانه او بعد از ساخت و پخش این سریال، زیاد در این دنیا نماند. دلیران تنگستان در شرایط بسیار سخت جوی ساخته شد. یادم هست دمای هوا گاهی در بوشهر و اطراف این شهر به بالای 50درجه می‌رسید و كار در این شرایط دشوار بود. همین هوای بسیار گرم باعث شد من بیمار شوم و زیاد نتوانم با گروه سازنده دلیران تنگستان همراهی كنم.
شفیعی در پاسخ به این پرسش كه آیا فیلمنامه دلیران تنگستان بر اساس واقعیت‌های تاریخی و مستند تولید شد، گفت: بله كاملا ریشه در اتفاقات واقعی داشت اما آقای شهنواز این اتفاقات را دراماتیزه كرده و در قالب سریالی داستانی آن را روایت كرد. البته هر چند شرایط جغرافیایی و اقلیمی برای ساخت سریال دشوار بود اما بهترین امكانات در اختیار سازندگان قرار گرفت.
این هنرمند درباره نقش زائرمحمد توضیح داد: این شخصیت یكی از یاران رئیسعلی‌دلواری بود. مردی جنوبی و آزادیخواه كه سال‌ها بعد آقای امیر نادری این شخصیت را به فیلم تنگسیر آورد و چهره‌ای واقعی‌ و كامل‌تر از او به نمایش گذاشت.