گزارش تكمیلی جام‌جم از جنجال‌های اخیر درباره خانه زیرگذر قلی كه منزل پدری جلال آل‌احمد است
خواب آشفته خـانه پـدری جلال
برای علاقه‌مندان میراث فرهنگی كشورمان، سومین هفته مهر با یك نگرانی بزرگ درباره سرنوشت یكی از خانه‌های قدیمی كشورمان كه در فهرست آثار ملی هم به ثبت رسیده شروع شد؛ خانه پدری جلال آل‌احمد كه به گواه خبرهای منتشره اسمش بین 54 بنای آماده واگذاری صندوق احیای آثار تاریخی دیده می‌شد. جنجال فروش خانه پدری جلال، همان میراث قدیمی و پر از خاطره محله پاچنار تهران از همین جا شروع شد؛ از انتشار یك گفت‌وگو با خواهرزاده جلال آل‌احمد در خبرگزاری مهر مبنی بر این‌كه وزارت میراث فرهنگی با صدور آگهی فروش منزل تاریخی پدر جلال آل‌احمد به فكر حذف میراث فرهنگی و نه حفظ آن افتاده است. محمدحسین دانایی، خواهرزاده جلال آل‌احمد در این مصاحبه گفته بود: «منظور از خانه مذكور، منزل پدر زنده یاد جلال آل‌احمد است، یعنی خانه مرحوم حاج سیداحمد طالقانی در كوچه گذرقلی در محله پاچنار تهران. ایشان كه از روحانیون متنفذ تهران و پیش‌نماز مسجد پاچنار بودند، در سال ۱۳۱۰ شمسی از خانه قبلی‌شان در كوچه جنب امامزاده سید نصرالدین(ع) كه محل تولد جلال بود، به این خانه نقل مكان كردند. این خانه تا سال 1389 مورد استفاده ورثه مرحوم آیت‌ا... حاج سیداحمد طالقانی بود و در آن سال به سازمان میراث فرهنگی فروخته شد تا پس از تعمیرات لازم به عنوان یك اثر تاریخی مورد حفاظت و بهره‌برداری متناسب با هویت خودش قرار گیرد.» خواهرزاده جلال در این مصاحبه از نگرانی‌اش درباره سرنوشت روزهای آینده خانه پدری جلال آل‌احمد گفته بود، نگرانی‌ای كه بیشتر از همه روی كاربری آینده این خانه تمركز داشت؛ آینده مبهم خانه روحانی خوشنام محله پامنار كه پدر جلال آل‌احمد بود.
تكذیب فروش
این اما یك روی سكه بود و به فاصله كوتاهی تكذیبیه صندوق احیا در واكنش به انتشار این خبر در خبرگزاری مذكور منتشر شد، مبنی بر این‌كه بحث اصلی واگذاری حق
بهره برداری به مدت معین بعد از احیا و مرمت ابنیه تاریخی توسط بخش خصوصی بوده است و این یعنی نه خانه پدری جلال آل‌احمد و نه 53 بنای تاریخی دیگر در این فهرست منتشره برای فروش گذاشته نشده‌اند.
ما برای كسب اطلاعات بیشتر پای صحبت‌های مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماكن تاریخی و فرهنگی، نشستیم و هادی میرزایی درباره این ماجرا گفت: «برخلاف بحثی كه توسط آقای دانایی در خبرگزاری مهر مطرح شده بود ما اصلا قصد فروش خانه جلال را نداریم و بحث فقط واگذاری است.»
میرزایی البته قبل از ادامه بحث درباره فلسفه تشكیل صندوق احیا گفت: «صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماكن تاریخی براساس بند «ز» ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه تشكیل شده و رویكرد قانونگذار هم استناد به این بوده كه با توجه به محدودیتی كه در منابع ملی و اعتبارات دولتی وجود دارد، بناهای تاریخی و فرهنگی قابلیت احیا و بهره‌برداری توسط این منابع را ندارند. درنتیجه این صندوق با نگاه واگذاری بناها با مدت معین به بخش خصوصی اعم از داخلی و خارجی تشكیل شد و اساسنامه‌اش به تصویب دولت و مجلس رسید و در نهایت فعالیت رسمی خودش را در واگذاری بناها از سال 87 شروع كرد.»
به گفته این مقام مسؤول، به استناد سه مصوبه هیات دولت و مصوباتی كه در دوره‌های بعدی توسط رئیس وقت سازمان به صندوق واگذار شد، واگذاری بناها به صندوق تفویض شده است و حالا خانه صادقی اردبیل، خانه عامری‌های كاشان و سرای سعد‌السلطنه قزوین، نمونه‌ای خوب از بناهای تاریخی‌ای هستند كه توسط همین واگذاری‌ها به بخش خصوصی، نه‌تنها مرمت و احیا شده، بلكه به قطب گردشگری منطقه هم تبدیل شده است.
حفظ اصالت و شأن بنا اولویت اول
میرزایی در پاسخ به نگرانی خواهرزاده جلال آل‌احمد درباره كاربری نامتناسب خانه پدری جلال در واگذاری‌اش به بخش خصوصی هم گفت: «بحث اصلی ما در حفاظت از احیای بناهای تاریخی، اول حفظ اصالت و شأن اثر است و بعد مرمت آن اثر مثل روز اول. البته به این موضوع هم توجه داریم كه بهره‌برداری و كاربری مناسبی برایش تعیین شود و بازگشت سرمایه‌ام برای سرمایه‌گذار بخش خصوصی داشته باشد. یعنی این هم یكی از وظایفی است كه قانونگذار به ما تفویض كرده و درحال حاضر هم اگر شخصی از بستگان جلال آل‌احمد تمایل به شركت در مزایده این بنای تاریخی دارند، می‌توانند در فرآیند احیا، مرمت و بهره‌برداری مدت معین بنا شركت كرده و از كاربری متناسب با شأن بنا بهره‌مند شوند.»
مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماكن تاریخی و فرهنگی درباره انتقادات وارده به تعیین كاربری بناهای تاریخی هم گفت: «ما حدود 130 كاربری داریم، اما به‌دلیل این‌كه فضای رقابتی برای یك بنا ایجاد نمی‌شود، كاربری‌های متعددی هم برایش پیشنهاد نمی‌شود. برای مثال یك بنای تاریخی می‌تواند كاربری گالری بگیرد یا كافه كتاب شود یا نمایشگاه صنایع‌دستی. در حقیقت كاربری اقامتی و پذیرایی یكی از این كاربری‌هاست. رویه همیشه این است كه ما برای بناها متناسب با موقعیتی که هست، تعریف كاربری می‌كنیم و این تعیین كاربری هم در مجموعه‌ای كه به استناد قانون تشكیل شده و صاحب نظران و خبرگان حوزه میراث و مرمت بناهای تاریخی در آن حضور دارند، انجام می‌شود. ظرفیت‌های بنا، امكانات بنا و هویت و شأن بنا بررسی می‌شود و در صورتی كه كاربری پیشنهادی انطباقی با این شرایط داشته باشد، بنا واگذار می‌شود.»
میرزایی از واگذاری 80 بنای تاریخی در همین رابطه طی سال‌های گذشته به بخش خصوصی خبر داد و درباره ضرورت این واگذاری‌ها گفت: همه این آثار در حال حاضر جزو نقاط فاخر و ارزشمند میراث فرهنگی كشورمان هستند و بدون استفاده از ظرفیت‌های ملی به بهره‌برداری رسیده‌اند و ما اگر واقعا می‌خواهیم كار مرمت و احیای بناهای تاریخی را در كشورمان انجام دهیم، آن هم در شرایطی كه قریب به یك میلیون اثر ثبتی در كشور داریم، باید از توان بخش خصوصی استفاده كنیم، چراكه دولت منابع محدودی برای احیای این بناها دارد.
نظارت در چند مرحله
با این‌كه با پررنگ شدن خبر واگذاری بناهای تاریخی، نگاه خیلی‌ها متوجه خانه پدری جلال آل‌احمد شد، اما این خانه فقط یكی از 54 بنای تاریخی است كه روابط عمومی صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی خبر از واگذاری‌شان داده است. فهرستی كه از حمام نوبر تبریز شروع شده و با خانه كازرونی‌های یزد به اتمام رسیده است. در این فهرست سهم تهران فقط همان خانه پدری جلال آل‌احمد بوده! مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از بناهای تاریخی و فرهنگی، اما در همین رابطه به ما گفت كه بعد از واگذاری، نقش صندوق احیا كمرنگ نمی‌شود. میرزایی ادامه داد: «ما دو مرحله نظارت داریم. مرحله اول بعد از این‌كه طرح مرمتی ارائه شد و به تصویب رسید است و یك مرحله هم نظارت بر مرمت بنا و نگهداری بناست. در این بین، بحث كیفیت بهره‌برداری با اداره كل استان‌هاست و كیفیت نگهداری جزو نظارت‌های مستمری است كه درباره تمام بناهای تاریخی انجام می‌شود.»
