ریشه پیدایش بیماری‌های عضوی از كجاست ؟
مزاج اعضای بدن در نگاه طبیبان سنتی
در بیشتر مقالات و گزارش‌های مرتبط با طب سنتی همواره واژگانی چون مزاج، اخلاط، اعضای رئیسه و... مطرح است و احتمال این كه درك چنین مفاهیمی مشكل به نظر برسد وجود دارد. با توجه به این كه آشنایی با این مفاهیم و افزایش آگاهی در خصوص مزاج اصلی و مزاج اعضای بدن می‌تواند سبب ارتقای دانش افراد و شناسایی مشكلات احتمالی و پیشگیری از بروز بیماری‌های ناشی از سوء مزاج شود، پای صحبت‌های دكتر سید مهدی میرغضنفری متخصص فیزیولوژی و عضو هیأت علمی دانشگاه نشستیم و به نكات جالب و آموزنده‌ای پی بردیم.
مزاج و اخلاط از مفاهیم اصلی طب سنتی هستند. مزاج انواع سرد، گرم، تر و خشك است و اخلاط، سودا، صفرا، دم و بلغم را شامل می‌شود. اخلاط حاصله از مواد غذایی مصرف شده توسط مادر باردار اعضای جنین را تشكیل داده و پس از تولد و به دنبال مصرف شیر سپس خوراكی‌های مختلف و تولید اخلاط در بدن شخص، اعضا رشد كرده و ترمیم می‌شوند. مزاج جنین در لحظه لقاح تخمك و اسپرم ایجاد می‌شود و وقتی جنین تشكیل شد مزاج آن هم تعیین می‌شود كه به اهمیت تغذیه مادر پیش از دوران بارداری برمی گردد و این مزاج پس از تشكیل جنین قابل تغییر نیست. اخلاط اگر به خوبی تولید نشوند سبب بیماری و اختلال در عملكرد اعضا می‌شوند.
گرم ترین و سردترین عضو
در مقایسه با اعضای دیگر، قلب گرم ترین مزاج را دارد و جایگاه تولید حرارت غریزی و انرژی زایی است و نشانه گرمی زیادش حركت مداوم و مستمر آن است،در نتیجه در مزاج‌های گرم مسبب بروز تپش قلب می‌شود. سردترین عضو بدن و اولین اعضایی كه در محیط‌های سرد به شدت به سرما واكنش نشان داده و سرما و گاهی درد را به عمق بدن نفوذ می‌دهند، استخوان‌ها هستند. خشك ترین عضو كه فاقد لطافت و رطوبت بوده و در مواجهه با خشكی علائم زودرسی از خود نشان می‌دهد، موها هستند كه خشك و شكننده می‌شوند و مرطوب ترین عضو چربی‌های بدن با لطافت و نرمی زیاد و رطوبت بالا هستند. اما
معتدل ترین عضو بدن پوست به ویژه پوست دست به خصوص كف دست و انگشتان به ویژه انگشت سبابه است كه بهترین معیار برای سنجش مزاج بدن است. متخصصان مربوط با لمس پوست و سنجش میزان سردی، گرمی، خشكی یا رطوبت آن می‌توانند تا حدی متوجه نوع مزاج یا سوءمزاج فرد شوند.
اعضای رئیسه كدامند؟
مزاج ذاتی كه با آن زاییده شده ایم مزاج اصلی نام دارد كه باید در حد تعادل باشد و قابل تغییر نیست. مزاج اصلی با مزاج اعضا فرق می‌كند. اختلال مزاج عضو می‌تواند سبب اختلال در مزاج اصلی شود.
هر چه عضو مهم تر و كاربرد و عملكرد موثرتری در بدن داشته باشد
سوء مزاج یا اختلال عملكرد آن می‌تواند بر مزاج اصلی تاثیر سوء گذاشته و آن را از تعادل خارج و فرد را بیمار كند. مهم ترین این اعضا كه برای حفظ سلامت فرد نقش موثرتری دارند شامل مغز(دماغ)، كبد(جگر) و قلب(دل) و مهم ترین عضوی كه برای حفظ نسل نقش اصلی ایفا می‌كند غدد تناسلی شامل تخمدان و بیضه‌ها هستند كه به این چهار عضو مهم و كاربردی بدن اعضای رئیسه گفته می‌شود.
نسخه اختصاصی
برای هر مزاج
افرادی كه مزاج اصلی آنها با مزاج یكی از اعضای رئیسه شان مشابه باشد باید بیشتر مراقب عضو مورد نظر بوده تا دچار سوء مزاج و بیماری‌های عضوی نشوند. فردی كه مزاج اصلی بدن او گرم و خشك است با توجه به این كه قلب و شریان‌ها از تجمع خلط صفرا با مزاج گرم و خشك تشكیل شده
حساس تر هستند و باید در مصرف غذاهای با طبع گرم و خشك همچون غذاها و ادویه جات تند محتاط باشند ضمن این كه این افراد در فصل گرم و خشك تابستان در اقلیم‌های گرمسیری و در دوره سنی30 تا 40 سالگی كه طبع بدن بیشتر به سمت گرمی و خشكی گرایش دارد، باید بیش از دیگران مراقب بیماری‌های قلبی- عروقی، تپش قلب و پرفشاری خون ناشی از
سخت شدن عروق باشند و از میزان استرس و عصبانیت و خشم خود بكاهند.
كسی كه مزاج اصلی بدن او گرم و تر است با توجه به این كه كبد و كلیه و عضلات و... از خلط دم با مزاج گرم و تر تشكیل شده باید در مصرف گرمیجاتی كه رطوبت زیادی دارند
به خصوص در اقلیم‌های گرم و مرطوب كشور در فصل گرم و تر بهار به ویژه در دوره سنی كودكی تا 30 سالگی پرهیز كنند. مشكلات كبدی، پرفشاری ناشی از افزایش حجم خون، نارسایی كلیوی و... ناشی از سوء مزاج این اعضاست.
فردی كه مزاج اصلی بدن او سرد و خشك باشد با توجه به این كه استخوان ها، ناخن و مو و... از
شكل گیری خلط سودا با مزاج سرد و خشك تشكیل شده است باید از زیاده روی در مصرف غذاهای با این مزاج همچون ترشی‌ها و غذاهای سودازایی همچون عدس، بادمجان، گوشت گاو و قارچ بپرهیزند و به خصوص در فصل سرد و خشك پاییز و در اقلیم‌های كوهستانی در دوره سنی 40 تا 60 سالگی از بروز بیماری‌هایی نظیر دردهای مفصلی و استخوانی، ضعف تاندون‌ها و رباط‌ها و خشكی و شكنندگی موها و ناخن پیشگیری كنند. البته افراد دارای این مزاج به یاد داشته باشند با دریافت كمتر از حد غذاهای مولد سودای طبیعی احتمال نرمی و پوكی استخوان‌ها در آنها بیشتر خواهد بود.
كسی كه مزاج اصلی بدن او سرد و تر باشد با توجه به این كه مغز و نخاع و بافت‌های چربی بدن از خلط بلغم با مزاج سرد و تر تشكیل شده است باید از زیاده روی در مصرف سردیجات و خوراكی‌های رطوبت زا به خصوص اگر ساكن مناطق سرد و مرطوب بوده و در دوره سنی بالای 60 سالگی به سر می‌برد، اجتناب كند و این را بداند با افزایش رطوبت و سردی بدن
پف آلودگی و پرخوابی و با كاهش رطوبت و افزایش خشكی بدن تشدید فكر و خیال‌های بیمارگونه، كم خوابی، تحریك پذیری، تمركز پایین و... عارض می‌شود.
كدام عضو، كدام مزاج؟
اعضای بدن هر كدام مزاج خاص خود را دارند و مادامی كه اعضا مزاج متعادلی داشته باشند مشكلی برای اعضا ایجاد نخواهد شد.
اگر در شكل گیری و نگهداری عضوی خلط دم بیشتر نقش داشته باشد مزاج آن عضو گرم و تر خواهد شد. كبد، كلیه، ریه، طحال و عضلات حاصل از تجمع این خلط هستند. اگر خلط سودا بیشتر مسؤول شكل گیری عضوی باشد آن عضو مزاج سرد و خشك خواهد داشت. استخوان ها، مو، ناخن، تاندون و رباط‌ها دارنده این مزاج هستند. خلط بلغم با مزاج سرد و تر در پیدایش و نگهداری سیستم عصبی مركزی(مغز و نخاع) و بافت‌های چربی نقش زیادی دارد و خلط صفرا با مزاج گرم و خشك در شكل گیری قلب و عروق نقش دارد.
گرم ترین و سردترین عضو
در مقایسه با اعضای دیگر، قلب گرم ترین مزاج را دارد و جایگاه تولید حرارت غریزی و انرژی زایی است و نشانه گرمی زیادش حركت مداوم و مستمر آن است،در نتیجه در مزاج‌های گرم مسبب بروز تپش قلب می‌شود. سردترین عضو بدن و اولین اعضایی كه در محیط‌های سرد به شدت به سرما واكنش نشان داده و سرما و گاهی درد را به عمق بدن نفوذ می‌دهند، استخوان‌ها هستند. خشك ترین عضو كه فاقد لطافت و رطوبت بوده و در مواجهه با خشكی علائم زودرسی از خود نشان می‌دهد، موها هستند كه خشك و شكننده می‌شوند و مرطوب ترین عضو چربی‌های بدن با لطافت و نرمی زیاد و رطوبت بالا هستند. اما
معتدل ترین عضو بدن پوست به ویژه پوست دست به خصوص كف دست و انگشتان به ویژه انگشت سبابه است كه بهترین معیار برای سنجش مزاج بدن است. متخصصان مربوط با لمس پوست و سنجش میزان سردی، گرمی، خشكی یا رطوبت آن می‌توانند تا حدی متوجه نوع مزاج یا سوءمزاج فرد شوند.
اعضای رئیسه كدامند؟
مزاج ذاتی كه با آن زاییده شده ایم مزاج اصلی نام دارد كه باید در حد تعادل باشد و قابل تغییر نیست. مزاج اصلی با مزاج اعضا فرق می‌كند. اختلال مزاج عضو می‌تواند سبب اختلال در مزاج اصلی شود.
هر چه عضو مهم تر و كاربرد و عملكرد موثرتری در بدن داشته باشد
سوء مزاج یا اختلال عملكرد آن می‌تواند بر مزاج اصلی تاثیر سوء گذاشته و آن را از تعادل خارج و فرد را بیمار كند. مهم ترین این اعضا كه برای حفظ سلامت فرد نقش موثرتری دارند شامل مغز(دماغ)، كبد(جگر) و قلب(دل) و مهم ترین عضوی كه برای حفظ نسل نقش اصلی ایفا می‌كند غدد تناسلی شامل تخمدان و بیضه‌ها هستند كه به این چهار عضو مهم و كاربردی بدن اعضای رئیسه گفته می‌شود.
نسخه اختصاصی
برای هر مزاج
افرادی كه مزاج اصلی آنها با مزاج یكی از اعضای رئیسه شان مشابه باشد باید بیشتر مراقب عضو مورد نظر بوده تا دچار سوء مزاج و بیماری‌های عضوی نشوند. فردی كه مزاج اصلی بدن او گرم و خشك است با توجه به این كه قلب و شریان‌ها از تجمع خلط صفرا با مزاج گرم و خشك تشكیل شده
حساس تر هستند و باید در مصرف غذاهای با طبع گرم و خشك همچون غذاها و ادویه جات تند محتاط باشند ضمن این كه این افراد در فصل گرم و خشك تابستان در اقلیم‌های گرمسیری و در دوره سنی30 تا 40 سالگی كه طبع بدن بیشتر به سمت گرمی و خشكی گرایش دارد، باید بیش از دیگران مراقب بیماری‌های قلبی- عروقی، تپش قلب و پرفشاری خون ناشی از
سخت شدن عروق باشند و از میزان استرس و عصبانیت و خشم خود بكاهند.
كسی كه مزاج اصلی بدن او گرم و تر است با توجه به این كه كبد و كلیه و عضلات و... از خلط دم با مزاج گرم و تر تشكیل شده باید در مصرف گرمیجاتی كه رطوبت زیادی دارند
به خصوص در اقلیم‌های گرم و مرطوب كشور در فصل گرم و تر بهار به ویژه در دوره سنی كودكی تا 30 سالگی پرهیز كنند. مشكلات كبدی، پرفشاری ناشی از افزایش حجم خون، نارسایی كلیوی و... ناشی از سوء مزاج این اعضاست.
فردی كه مزاج اصلی بدن او سرد و خشك باشد با توجه به این كه استخوان ها، ناخن و مو و... از
شكل گیری خلط سودا با مزاج سرد و خشك تشكیل شده است باید از زیاده روی در مصرف غذاهای با این مزاج همچون ترشی‌ها و غذاهای سودازایی همچون عدس، بادمجان، گوشت گاو و قارچ بپرهیزند و به خصوص در فصل سرد و خشك پاییز و در اقلیم‌های كوهستانی در دوره سنی 40 تا 60 سالگی از بروز بیماری‌هایی نظیر دردهای مفصلی و استخوانی، ضعف تاندون‌ها و رباط‌ها و خشكی و شكنندگی موها و ناخن پیشگیری كنند. البته افراد دارای این مزاج به یاد داشته باشند با دریافت كمتر از حد غذاهای مولد سودای طبیعی احتمال نرمی و پوكی استخوان‌ها در آنها بیشتر خواهد بود.
كسی كه مزاج اصلی بدن او سرد و تر باشد با توجه به این كه مغز و نخاع و بافت‌های چربی بدن از خلط بلغم با مزاج سرد و تر تشكیل شده است باید از زیاده روی در مصرف سردیجات و خوراكی‌های رطوبت زا به خصوص اگر ساكن مناطق سرد و مرطوب بوده و در دوره سنی بالای 60 سالگی به سر می‌برد، اجتناب كند و این را بداند با افزایش رطوبت و سردی بدن
پف آلودگی و پرخوابی و با كاهش رطوبت و افزایش خشكی بدن تشدید فكر و خیال‌های بیمارگونه، كم خوابی، تحریك پذیری، تمركز پایین و... عارض می‌شود.
كدام عضو، كدام مزاج؟
اعضای بدن هر كدام مزاج خاص خود را دارند و مادامی كه اعضا مزاج متعادلی داشته باشند مشكلی برای اعضا ایجاد نخواهد شد.
اگر در شكل گیری و نگهداری عضوی خلط دم بیشتر نقش داشته باشد مزاج آن عضو گرم و تر خواهد شد. كبد، كلیه، ریه، طحال و عضلات حاصل از تجمع این خلط هستند. اگر خلط سودا بیشتر مسؤول شكل گیری عضوی باشد آن عضو مزاج سرد و خشك خواهد داشت. استخوان ها، مو، ناخن، تاندون و رباط‌ها دارنده این مزاج هستند. خلط بلغم با مزاج سرد و تر در پیدایش و نگهداری سیستم عصبی مركزی(مغز و نخاع) و بافت‌های چربی نقش زیادی دارد و خلط صفرا با مزاج گرم و خشك در شكل گیری قلب و عروق نقش دارد.
