سیزدهمین جلسه از این سلسله نشست‌ها با عنوان «خوانش جامعه‌شناختی وقایع اخیر؛ شورش حاشیه بر متن» در سالن جلسات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست كه جمعی از استادان دانشگاه، دانشجویان علوم انسانی و خبرنگاران شركت كرده بودند، علیرضا شجاعی‌زند، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس،  عناصر خارجی، معترضان و دولت را به عنوان سه ضلع اثرگذار در بروز حوادث آبان معرفی كرد و هادی خانیكی، پژوهشگر علوم اجتماعی و عضو هیات علمی دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی بی‌توجهی نهادهای حاكمیتی به هشدارهای كارشناسان درباره افزایش میزان نارضایتی‌های عمومی در سال‌های اخیر را به عنوان مهم‌ترین عامل بروز این حوادث ارزیابی كرد.
3 ضلع حادثه
تقسیم‌بندی طرف‌های درگیر در حوادث آبان 98 به سه ضلع اصلی مهم‌ترین بخش صحبت‌های شجاعی‌زند به عنوان نخستین سخنران پنجمین نشست خوانش جامعه‌شناختی وقایع اخیر را در بر می‌گرفت. او دولت را با همه وعده‌ها، سیاستگذاری‌ها و عملكردهایش به عنوان اولین ضلع اول این حوادث در نظر گرفت و عوامل خارجی شامل تحریم‌ها، فشارهای سیاسی، فضاسازی رسانه‌های بیگانه و تمهیدات میدانی عناصر وابسته را  دومین ضلع وقایع آبان دانست. عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس همچنین نیروهای میدانی را شامل مردمی كه صرفا برای اعتراض به شرایط دشوار اقتصادی به خیابان‌ها آمده بودند وكسانی كه دست به ایجاد اغتشاش و تخریب اموال عمومی زدند، به عنوان ضلع سوم این حوادث معرفی كرد.
این جامعه‌شناس در بررسی نقش ضلع سوم در بروز حوادث آبان، نقدی هم به عنوان این نشست یعنی شورش حاشیه بر متن وارد كرد و گفت: من با عنوان تعیین‌شده برای این نشست مخالفم. زیرا در اعتراضات اخیر این‌طور نبود كه همه حاشیه علیه همه متن برخاسته باشد. متاسفانه بعضی افراد درباره نقش حاشیه‌نشینان در بروز این وقایع بزرگنمایی می‌كنند. زیرا در بسیاری از مراكز شكل‌گیری اعتراضات، تعداد محدودی از معترضان همه حوادث و حواشی را رقم زدند.
شجاعی‌زند البته تاكید داشت طبقات فرودست بیش از دیگر گروه‌های اجتماعی تحت تاثیر افزایش قیمت بنزین قرار گرفته‌اند و به همین دلیل، در حوادث آبان این قشر بیش از همه به این تصمیم اعتراض داشتند. اما از نظر او،
این به معنای آن نیست كه لزوما حاشیه‌نشینان تعیین‌كننده‌ترین نقش را در بروز این وقایع داشتند.
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در تشریح نقش عوامل دیگر در بروز حوادث آبان با اشاره به تاثیر طراحی‌های عناصر خارجی به عنوان دومین ضلع این حوادث عنوان كرد: دشمنان ایران با توجه به شكست‌هایی كه در طراحی حركات میدانی مشابه در سال‌های گذشته داشتند، به این نتیجه رسیده‌اند كه دیگر امكان انجام چنین تحركاتی در شهرهای بزرگ وجود ندارد و باید دامنه اعتراضات را به شهرهای كوچك‌تر و مناطق حاشیه‌ای كلانشهرها سوق دهند.
این جامعه‌شناس بی‌موقع بودن تصمیم دولت برای افزایش ناگهانی قیمت بنزین را نیز به عنوان یكی از مهم‌ترین عوامل بروز وقایع اعتراضی آبان معرفی كرد. او تاكید کرد، با توجه به همه هشدارهای كارشناسان درباره تبعات اجتماعی این اقدام، انجام ناگهانی آن را حتی می‌توان به عنوان تلاشی عمدی برای برهم زدن جامعه تعبیر كرد؛ چرا كه از نظر شجاعی‌زند، افزایش قیمت بنزین می‌توانست در پروسه‌ای تدریجی و در طول سالیان متمادی اتفاق بیفتد، اما دولت به طور ناگهانی آن هم در آستانه انتخابات مجلس دست به این اقدام زد.
تغییر در افكار عمومی
دومین سخنران این جلسه بی‌توجهی نهادهای تصمیم‌ساز به نتایج پژوهش‌های اجتماعی مختلف را كه حاكی از افزایش نارضایتی‌های عمومی، نگرانی از آینده و كاهش همبستگی‌های اجتماعی است، به عنوان مهم‌ترین علت بروز حوادث آبان 98 دانست. خانیكی در این باره توضیح داد، در سال‌های اخیر به‌ویژه بعد از وقوع حوادث دی 96، مطالعات بسیاری از سوی نهادهای پژوهشی برای تحلیل شرایط اجتماعی كشور انجام شده است، اما نهادهای حاكمیتی كمتر به نتایج حاصل از این پژوهش‌ها در تصمیم‌گیری‌های خود توجه داشته‌اند.
او در این زمینه به پژوهش نشانه‌های تحول كیفی در
افكار عمومی كه از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت ارشاد اسلامی انجام شده است، به عنوان تحقیقی جامع درباره تحلیل جامعه‌شناختی شرایط كشور اشاره كرد و در توضیح نتایج آن گفت: براساس آن تحقیق، سه تغییر مهم در افكار عمومی قابل ملاحظه است. نخست، تعمیق و تشدید نارضایتی‌ها، همزمان با گسترش دامنه موضوعاتی كه موجب نارضایتی مردم شده است، دوم، شكل‌گیری هراس از آینده و سوم، زوال همبستگی‌های اجتماعی و كاهش انجام رفتارهای انسجام‌بخش در فضای عمومی جامعه.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره كاهش امید به آینده در میان شهروندان ایرانی به این نكته اشاره كرد كه براساس نظرسنجی‌های مختلف نهادهای پژوهشی رسمی، بسیاری از مردم چه در كلانشهرها و چه در شهرهای كوچك تر معتقدند اوضاع كلی اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران بدتر از پنج سال پیش شده است و پیش‌بینی می‌كنند شرایط در پنج سال آینده نیز دشوارتر از امروز شود.
این پژوهشگر علوم اجتماعی همچنین درباره كاهش انجام رفتارهای انسجام‌بخش در جامعه ایران به تحقیق محسن گودرزی، پژوهشگر علوم اجتماعی كه بلافاصله بعد از حوادث دی 96 انجام شده است، استناد كرد و توضیح داد: امروزه پدیده‌های گسیخته‌ساز با شدتی مضاعف اشكال همبستگی‌های اجتماعی ایرانیان را تهدید می‌كنند؛ روندهایی كه بخشی از آنها مربوط به معضلات جدید اجتماعی همچون فردگرایی است و بخشی دیگر نیز ریشه در مسائل قدیمی مثل قوم‌گرایی دارد.
اختلال ارتباطی دولت
خانیكی بعد از بیان همه این سخنان، تاكید كرد همه صحبت‌هایش براساس پژوهش‌هایی بود كه اغلب نهادهای پژوهشی رسمی وابسته به دستگاه‌های اجرایی آن را انجام داده‌اند یا حتی در غیر این صورت، نتایج این تحقیقات به صورت‌های مختلف در اختیار نهادهای رسمی قرار گرفته، اما در همه این سال‌ها و حتی بعد از وقوع اعتراضات دی 96، نهادهای حاكمیتی و به خصوص دستگاه اجرایی آن‌طور كه باید و شاید به این پژوهش‌ها توجه نكرده‌اند.
او به عنوان یك استاد باسابقه علوم ارتباطات، اختلال ارتباطی موجود در دولت را علت اصلی بی‌توجهی دستگاه اجرایی به نتایج پژوهش‌های اجتماعی دانست و توضیح داد: اكنون دولت در شرایطی قرار گرفته است كه نه می‌تواند صحبت‌های خود را به درستی به شهروندان منتقل كند و نه می‌تواند حرف‌ها و انتقادات شهروندان را به نحوی مطلوب بشنود.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی البته به جز دولت، دیگر دستگاه‌های سیاستگذار و همچنین نخبگان جامعه، احزاب سیاسی، رسانه‌ها، اصناف، دانشگاهیان، نهادهای مدنی و دیگر گروه‌های اجتماعی را به این اختلال ارتباطی دچار دانست و گفت: وقتی میان نهادهای تصمیم‌ساز با اقشار مختلف جامعه ساز و كار مناسبی برای گفت‌وگو وجود ندارد، زمینه بروز نارضایتی‌ها به شكل اعتراضات خیابانی ایجاد می‌شود. حال در این شرایط، به میزانی كه نهادهای حاكمیتی بتوانند با آحاد جامعه به‌ویژه نهادهای مدنی گفت‌وگویی موثر داشته باشند، احتمال بروز این اعتراضات كمتر می‌شود.
پیشگیری از بحران
دقایق پایانی نشست خوانش جامعه‌شناختی وقایع اخیر، با طرح سوالات افراد حاضر در جلسه همراه بود. در این میان، یكی از دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه تهران، با اشاره به حمایت رهبر معظم انقلاب از اقدام سران قوا برای افزایش قیمت بنزین، از علیرضا شجاعی‌زند سوال كرد آیا این اقدام رهبر انقلاب باعث خدشه به جایگاه ایشان نشد؟
عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اما به نوعی با صحبت‌های این دانشجو مخالف بود و تاكید داشت در حوادث آبان 98 بدنه اجتماع توجهی ویژه‌ به صحبت‌های آیت‌ا... خامنه‌ای نشان دادند، زیرا اگر این اتفاق نمی‌افتاد، هم دامنه این اعتراضات می‌توانست شدیدتر باشد و هم كشور در مدت زمان بیشتری در این التهاب باقی می‌ماند.
او همچنین توضیح داد بیانات رهبر معظم انقلاب در روز یكشنبه 26 آبان نیز بیشتر ناظر به مسؤولان بود تا مردم؛ زیرا در آن شرایط حساس كشور، برخی مدیران كشور تلاش داشتند یكدیگر را درباره نحوه تصمیمی‌گیری و اعلام ناگهانی افزایش قیمت بنزین مقصر جلوه دهند و اگر در این شرایط رهبر انقلاب از اصل این تصمیم حمایت نمی‌كردند و برای جلوگیری از تبعات آن دستور نمی‌دانند، پیامدهای اجتماعی این اقدام چند برابر می‌شد.
در پایان این نشست نیز هادی خانیكی در پاسخ به پرسش خبرنگار جام‌جم علت وجود اختلال ارتباطی در دستگاه اجرایی كه حتی زمانی در 9 ماه بدون سخنگو بودن دولت نیز نمود پیدا كرده بود، توضیح داد: مهم ترین عامل ایجاد این اختلال شكل‌گیری نامناسب بسترهای گفت‌وگو در میان دولت و البته دیگر نهادهای حاكمیتی با رسانه‌ها، نهادهای مدنی و گروه‌های اجتماعی است. این مساله باعث شده است كه وقتی دولت یا نهادهای رسمی دیگر، پیامی را می‌دهند، این پیام به درستی به مردم به عنوان مخاطبان آن منتقل نمی‌شود و فهم مشتركی در میان آنها
شكل نمی‌گیرد.
او البته تاكید داشت كه ایجاد ارتباطی موثر میان نهادهای رسمی با آحاد جامعه كاری است بسیار دشوار كه تلاش مضاعف مدیران روابط عمومی و سخنگویان دستگاه‌های حاكمیتی را می‌طلبد. این استاد علوم ارتباطات از مسؤولان روابط عمومی نهادهای رسمی خواست به این نكته توجه داشته باشند كه برای موفقیت در ایجاد این ارتباط باید بتوانند نخ پاره‌شده ارتباط میان مردم، رسانه‌ها و نهادهای دولتی را دوباره گره بزنند. از نظر خانیكی، آنها برای این كار نیز چاره‌ای ندارند جز این كه نخست گوش شنوایی برای پذیرش گلایه‌ها و انتقادات داشته باشند تا بعد بتوانند اهداف و برنامه‌هایشان را به درستی تبیین كنند.