شما به‌طور حرفه‌ای یك محقق شهاب‎سنگ‌شناس هستید. وقتی در جمعی هستید و صحبت از شغل شما می‌شود، دیگران چه واكنشی نشان می‎دهند؟
معمولا خیلی‌ها هیجان‌زده می‎شوند. به نظرم طبیعی هم هست؛ شهاب‎سنگ‎ها، سنگ‎هایی هستند كه از فضا می‎آیند و معمولا خیلی كم برای افراد پیش می‎آید با كسی كه متخصص بررسی سنگ‎های فضایی است، روبه‎رو شوند. شروع می‎كنند به پرسیدن سوال‎های مختلف و به وضوح می‎شود علاقه‎مند شدنشان را نسبت به علم دید. برای همین همیشه سعی می‎كنم در جیبم یك قطعه شهاب‎سنگ داشته باشم تا به آنها نشان دهم و این هیجان را در آنها چند برابر كنم!
شما این روزها در آستانه سفر به جنوبگان برای پیداكردن شهاب‎سنگ هستید. چطور این سنگ‎ها را پیدا می‎كنید؟
قاره جنوبگان بسیار بكر و پوشیده از یخ و یخچال‎های طبیعی است. در نتیجه ابتدا باید با حركت و رفتار یخ‎ها آشنا باشیم، زیرا شهاب‎سنگ‎ها طی هزاران سال در این قاره سقوط كرده‏اند و بعدها كه لایه‎های جدید یخ شكل گرفته است، در میان لایه‎های یخی محبوس شده‎اند. این كوه‎های یخی با شهاب‎سنگ‎هایی كه در دل خود دارند، از میانه قاره به سمت اقیانوس حركت می‎كنند و با ورود به اقیانوس از بین می‎روند. اما در بعضی از مسیرهای این یخچال‎ها، كوه‎هایی مرتفع از میانه یخ بیرون زده‎اند و یخچال در مسیر حركتش با این كوه‎ها برخورد می‎كند. در نتیجه این برخورد یخ به سمت بالا حركت كرده و به علت بادهای شدیدی كه در جنوبگان می‎وزد، به بخار تبدیل شده و سنگ‎هایی را كه درون خود حمل می‏كرده، تلنبار می‎كند كه بخشی از این سنگ‎ها، شهاب‎سنگ‎ها هستند. بنابراین ما به دنبال مكان‎هایی می‎گردیم كه یخ به كوه برخورد كند و در نتیجه بالاآمدن یخ، سنگ‎ها انباشته شوند. برای همین است كه ما با یخچال‎شناسان ارتباط خیلی نزدیكی داریم تا بتوانیم نقاطی را كه یخ چنین رفتاری دارد پیدا کنیم و در آنجا به دنبال سنگ‎ها بگردیم. هر سنگی را كه ببینیم، بررسی می‎كنیم كه آیا شهاب‎سنگ ممكن است باشد یا نه.
بعد از پیدا كردن این سنگ‎ها، چطور مطالعه‌شان می‌كنید؟
پس از جمع‎آوری شهاب‌سنگ‎ها، آنها را با فریزرهایی مخصوص به ژاپن و یا بلژیك منتقل می‏كنیم. در آزمایشگاه بعد از عكاسی سنگ و انجام كارهای اولیه، سنگ را برش می‎زنیم تا شهاب‌سنگ را برای مطالعات میكروسكوپی آماده كنیم. با استفاده از میكروسكوپ‎های نوری و الكترونی می‎توانیم نوع بافت و كانی‎های تشكیل‌دهنده سنگ را بررسی كنیم و در نهایت بر اساس این اطلاعات شهاب‎سنگ طبقه‏بندی می‎شود. سپس این نمونه‎ها در مجموعه‌‏های علمی نگهداری می‌شود و افراد با توجه به نوع پروژه مطالعاتی‎شان می‎توانند به آنها دسترسی داشته باشند.
چرا این‎قدر جنوبگان برای پیدا كردن شهاب‎سنگ مهم است؟
شهاب‎سنگ‏های جنوبگان اهمیت بسیار زیادی نسبت به شهاب‎سنگ‎های دیگر نقاط كره زمین مثل آنهایی كه در بیابان‎ها پیدا می‎شوند، دارند. زیرا شهاب‎سنگ‎های بیابانی در تماس مستقیم با آب و خاك بوده‎اند، بسیار آلوده هستند و كره زمین تاثیرات زیادی روی تركیبات شیمیایی و كانی‎شناسی آنها داشته، در نتیجه احتمال خطا در تفسیر اطلاعات به دست آمده از این شهاب‎سنگ‎ها زیاد است. درحالی كه شهاب‎سنگ‎های جنوبگان در ارتباط مستقیم با رطوبت هوا و آب مایع قرار ندارند. آب مایع دشمن اصلی شهاب‎سنگ‎هاست. در مكان‎هایی كه رطوبت بالایی وجود دارد، در نتیجه واكنش‎های بین مواد داخل شهاب‎سنگی (به طور خاص فلز درون شهاب‎سنگ) با آب، این فلز اكسید شده و زنگ می‎زند، این زنگ‌زدگی كم‌كم موجب از بین رفتن شهاب‌سنگ می‎شود. اما در جنوبگان به علت دما و رطوبت پایین، سنگ محبوس شده در یخ منجمد باقی مانده و ماندگاری طولانی دارد. از سوی دیگر تعداد شهاب‎سنگ‎هایی كه به تازگی سقوط كرده و می‏توانیم بلافاصله به آنها دسترسی پیدا كنیم، سالانه كمتر از ده قطعه است، در حالی كه در جنوبگان روزانه می‎توانیم تا ده شهاب‎سنگ پیدا كنیم.
این سنگ‎های فرازمینی چند سال پیش به‌وجود آمده‌اند؟
سن تشكیل شهاب‎سنگ‎ها حدود 5/4میلیارد سال است یعنی زمان تشكیل منظومه شمسی؛ البته به جز سنگ‎های مریخی و كره ماه كه جوان‎تر هستند. به علت شرایط ایده‎آل قطب جنوب می‎توانیم شهاب‎سنگ‎هایی پیدا كنیم كه دو تا سه میلیون سال پیش سقوط كرده و هنوز از بین نرفته‎اند. به طور كلی شهاب‎سنگ‎هایی كه از آنجا جمع‎آوری خواهیم كرد بازه زمانی سقوط‎شان می‌تواند از زمان حال تا پنج شش میلیون سال پیش و حتی قبل‎تر متغیر باشد. شهاب‎سنگ‎ها به ما كمك می‎كنند تا درباره شرایط تشكیل و چگونگی شكل‎گیری منظومه شمسی و مواد تشكیل دهنده آن اطلاعاتی به دست آوریم. همین طور شهاب‏سنگ‏هایی كه از ماه و مریخ به زمین رسیده‏اند، برای بررسی پیشینه ساختاری این اجرام به ما كمك می‎كنند، برای مثال می‎توان فهمید فعالیت‎های آتش‌فشانی در مریخ چقدر طول كشیده، چگونه بوده‏ و چرا اتفاق افتاده‎اند. در واقع شهاب‏سنگ‎ها بهترین ابزار برای درك منشا منظومه شمسی هستند.
شما به دنبال یافتن شهاب‎سنگ به جنوبگان سفر می‎كنید، آیا این تنها ماموریت شماست؟
هدف اصلی این ماموریت جمع‎آوری شهاب‎سنگ‎ها و مطالعات مرتبط با آنهاست، اما من شخصا دنبال نمونه‎برداری از یخ و همین‌طور سنگ‎های متعلق به سنگ مادر جنوبگان كه یخ همراه با خودش را روی سطح آورده هستم. جایی كه ما كار می‎كنیم ضخامت یخ بین 3000 تا 4000 متر است، بنابراین سنگ‎هایی كه پیدا می‎كنیم از اعماق پایینی به بالا آمده‏اند و حتما از آنها نمونه‎برداری خواهیم كرد.
فكر می‌كنید تجربه سفر به طبیعت بكر جنوبگان و كار در آن شرایط سخت، از شما شخصیت دیگری بسازد؟
بله احتمالا. تجربه سكوت جنوبگان بسیار تاثیرگذار است. البته تجربه سكوت را در بیابان‎های مختلفی كه كار كرده‎ام، داشته‏ام. مكان‎هایی كه شما هیچ نوع دسترسی به هیچ چیز ندارید. اما الان خوشبختانه یا متاسفانه به خاطر همگانی شدن موبایل‎ها و اینترنت همیشه و همه وقت با همه دنیا در ارتباطیم و وقت خلوتی برای خودمان نداریم، حتی زمانی كه تنها هستیم، احساس تنهایی نمی‎كنیم. چون كافی است با یكی دو كلیك با همه دوستان و اقوام‏مان در ارتباط باشیم و این باعث می‏شود كه احساس تنهایی نكنیم. ولی وقتی كه به جنوبگان یا بعضی بیابان‎ها می‎روید و به هیچ چیز دسترسی ندارید روزهای اول سخت می‎گذرد. ولی بعد وقتی كه عادت كنید از این سكوت بیشتر لذت می‎برید و حس آن سال‎هایی را كه اینترنت و تلفن نبود تجربه می‎كنید. طبیعتا در جنوبگان هم هیچ دسترسی به اینترنت جز در ایستگاه تحقیقاتی نخواهم داشت و فقط اینترنت ماهواره‎ای است كه برای ارتباطات خیلی مهم استفاده می‎شود.
چه چیزی بیش از همه شما را نسبت به این حرفه مشتاق و علاقه‎مند كرده است؟
من این حرفه را از روی علاقه دنبال می‎كنم و هر لحظه از روزهای كاری‌ام برایم پر از هیجان است. وقتی كه حرفه‎ای را از روی علاقه دنبال می‎كنید حسی مثل بازی كردن به شما دست می‎دهد. این حرفه همیشه حس كنجكاوی من را زنده نگه داشته است؛ زیرا با سوال‎هایی سروكار دارد كه بشر همیشه از ابتدا به آنها اهمیت می‏داده و به دنبال پاسخشان بوده است. سوال‎هایی از قبیل زمین و خورشید چگونه تشكیل شده‎اند؟ منظومه‎ شمسی چگونه تشكیل شده است؟ و وقتی كه شما با علمی سروكار دارید كه به این سوال‎ها می‎خواهد جواب دهد، طبیعتا بسیار جذاب است. از طرف دیگر وقتی هر كشفی انجام می‎دهید كار جدیدی است كه قبل از آن كسی انجامش نداده و آن را بسیار جذاب‎تر می‎كند. این ذات علم است كه باعث می‎شود همیشه كنجكاو بمانید.





چالش‌های سفر به سردترین قاره
وقتی به سفر به جنوبگان فكر می‌كنم، هیجان تمام وجودم را پر می‌كند. از دكتر پورخرسندی پرسیدم در چنین سفری كجا قرار است اقامت كنید؟ چه می‌خورید؟ چه می‌پوشید؟ برایمان از این سفر بیشتر بگویید. وی در پاسخ می‌گوید: پنج شش روز اول را در ایستگاه پرنسس الیزابت بلژیك (تصویر بالا) اقامت خواهیم داشت. پس از آن اگر شرایط هوا مناسب باشد به همراه چهار كانتینر متصل به یدك‎كش كه برای یك ماه در آنها اقامت خواهیم داشت، به سمت فلات جنوبگان حركت می‏كنیم. فلات جایی است در بالای كوهستان‎ها، بسیار سرد همراه با باد شدید. در مورد موادغذایی كه در جنوبگان مصرف می‎شود هم اغلب خشك است و معمولا از آفریقای جنوبی به ایستگاه‎های تحقیقاتی منتقل می‎شود. برای در امان ماندن از سرما نیز لباس‎هایمان بسیار شبیه به لباس‎های كوهنوردانی است كه به هیمالیا می‎روند؛ لباس‌هایی بسیار ضخیم و باكیفیت. معمولا بالا تنه هفت هشت لایه و پایین تنه سه چهار لایه. با ترك ایستگاه تحقیقاتی دیگر امكان حمام نخواهیم داشت. بنابراین از هر قلم لباس چهار دست خواهیم داشت. گرچه در مدتی كه در ایستگاه تحقیقاتی هستیم نیز فقط چهار پنج بطری آب در هفته برای دوش گرفتن می‎توانیم استفاده كنیم.



برنامه كار و تفریح یك محقق در جنوبگان
وقتی به‌عنوان یك محقق به جنوبگان سفر می‌كنید طبیعی است بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و تحقیق كنید، اما وقتی نه اینترنت دارید و نه وسیله تفریح و سرگرمی خاصی، شرایط كار و اوقات فراغت را چگونه باید گذراند؟! دكتر پورخرسندی در پاسخ به این سوال می‌گوید: پیش از این در بیابان‎ها و صحراهای مختلف روی كره زمین كار كرده‎ام و معمولا شرایط بسیار گرمی بوده و فقط شب‎ها سرما حاكم بوده است. اما این بار از شب خبری نیست و سرما مطلقا حاكم است. خورشید اكنون در جنوبگان در تمام مدت 24 ساعت در آسمان است. ما زمان‎مان را بر اساس زمان بروكسل تنظیم می‎كنیم و زمانی كه از خواب بیدار می‎شویم با تلفن ماهواره‎ای با ایستگاه تحقیقاتی تماس می‎گیریم تا وضعیت هوا را طی روز بدانیم. اگر هوا مساعد باشد روزانه شش تا هفت ساعت می‎توانیم بیرون كار كنیم و بیش از این به علت سرما امكان‌پذیر نیست. با این‎كه الان تابستان جنوبگان است دما به طور میانگین بین منفی 30 تا منفی40 درجه سانتی‌گراد همراه با باد شدید خواهد بود. بنابراین معمولا شرایط فلات برای كار كردن مناسب نیست و یك لپ‎تاپ پر از فیلم و تعدادی كتاب، ایده خوبی برای سپری‌كردن اوقات فراغت است.