سراشیبی كیفیت
متاسفانه دنباله‌سازی در سینمای ایران اغلب در این مسیر پیش رفته و قسمت‌های دوم و سوم، سطح و كیفیت و جذابیتی به‌مراتب كمتر از قسمت اول داشتند. ممكن است كه نتوان برخی از این سری‌سازی‌ها را به شارلاتانیسم سینمایی نسبت داد و آنها بری از این برچسب باشند، اما اگر هم هر نیت خوب و خالصانه‌ای در كنار انگیزه مالی وجود داشته دست‌كم در دنباله فیلم و قسمت‌های بعدی كه به ثمر ننشسته و با فیلم‌های نچسبی روبه‌رو بودیم.  ضمن این‌كه این نكته را هم نباید فراموش كرد كه سینمای ایران در زمینه سری‌سازی و ساخت فیلم‌های دنباله‌دار، تجربیات اندكی دارد و تنها چند سالی است كه آن را جدی گرفته و دنباله‌هایی بر فیلم‌های موفق در گیشه ساخته می‌شود. در سینمای پیش از انقلاب شاید تنها بتوان از فیلم‌های صمد و فیلم‌هایی كه با مثلث محمد متوسلانی، گرشا رئوفی و منصور سپهرنیا ساخته می‌شد، به‌عنوان نمونه‌هایی از فیلم‌های دنباله‌دار و سری‌سازی نام برد.  نكته قابل اشاره دیگر درباره فیلم‌های دنباله‌دار در سینمای ایران این‌كه، در همین تجربیات اندك، چه نمونه‌های پیش از انقلابی و چه آثار سال‌های اخیر، اغلب این كمدی‌ها هستند كه سر از سری‌سازی و قسمت‌های دیگر درمی‌آورند و ظاهرا عزم و اراده و عرضه و تقاضایی درباره فیلم‌های محبوب و موفق دیگر در گیشه نیست.  در حالی كه در سینمای جهان می‌توان فیلم‌های دنباله‌دار متنوعی یافت كه در ژانرهای مختلف ساخته می‌شوند. دلیل این اقبال به دنباله‌سازی در سینمای كمدی ایران هم موفقیت و فروش بالای این‌گونه فیلم‌ها در گیشه است و تا وقتی بیشترین فروش و اقبال درباره فیلم‌های كمدی باشد، تنها سازندگان این آثار هستند كه به فكر ساخت قسمت‌های بعدی و دنباله‌ها می‌اندازد. ضمن این‌كه به‌جز كمدی‌ها، فیلم‌های محبوب و صدرنشین گیشه عمدتا درامی اجتماعی هستند كه اساسا راهشان از سری‌سازی و دنباله‌سازی جداست و قصه‌شان در همان فیلم تمام می‌شود و نیازی به روایت دیگری از آن در قسمت‌های بعدی نیست.
و باز از نكته‌های قابل اشاره دیگر این‌كه شاید یكی از تفاوت‌های اصلی سری‌سازی و ساخت فیلم‌های دنباله‌دار سینمای ایران با سینمای جهان باشد، این است كه برخی كارگردان‌ها و تهیه‌كننده‌های سینمای ایران به‌ویژه همین سازندگان كمدی‌ها، از همان مرحله ساخت قسمت اول بنا را بر تولید سه‌گانه و فیلم‌های دنباله‌دار می‌گذارند، بدون این‌كه بازخورد مثبتی از تماشاگران گرفته باشند و حتی فیلم اكران شده باشد! از بس كه اطمینان فروش در زمینه كمدی‌های پرچهره فارغ از هر كیفیتی وجود دارد و فیلم‌هایی در ژانرهای دیگر هم یا ساخته نمی‌شوند یا توانی برای رقابت در گیشه ندارند، سازندگان این فیلم‌ها برای بلندمدت برنامه‌ریزی می‌كنند و از همان اول برای ساخت قسمت‌های بعدی هم نقشه می‌كشند. درواقع فیلم‌هایی كه گاهی حتی همان قسمت اولشان هم زیادی است یا دست بالا می‌توانند قصه‌شان را یك بار روایت كنند، شوخی و كنایه‌های جنسی و سیاسی‌شان را تقسیم بر دو سه و احتمالا بیشتر می‌كنند و در قالب سری‌سازی به‌خورد مخاطبان می‌دهند و حتما هم به فروش‌های خوبی در گیشه دست پیدا می‌كنند. این در حالی است كه در سینمای جهان، به معنای واقعی كلمه بحث عرضه و تقاضا مطرح است و تا خبری از استقبال بالای تماشاگران از قسمت اول و توجیه اقتصادی نباشد، ساخت قسمت‌های بعدی معنی ندارد.
خوب بد جلف
كارگردان: پیمان قاسم‌خانی
مكث: اولین فیلم سینمایی پیمان قاسم‌خانی به‌عنوان كارگردان كه سال 95 ساخته و اواخر بهمن ماه همان سال هم روانه اكران شد، چیزهای خوبی برای دوست داشته شدن و موفقیت داشت؛ اول خود قاسم‌خانی به‌عنوان نویسنده‌ای خوش قریحه و مثلث بامزه حمید فرخ‌نژاد، پژمان جمشیدی و سام درخشانی و شوخی‌های درست و به‌موقع. فیلم گیشه موفقی داشت  و 000/488/288/16 تومان فروخت و تا اینجا یازدهمین فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران است.  اما قسمت دوم فیلم كه سال 98 ساخته شد، به جز شوخی‌های خوب اندك و برخی صحنه‌های بامزه، كیفیتی پایین‌تر از قسمت اول داشت.
تاسف‌بارتر این‌كه قصه فیلم به سرانجامی هم نمی‌رسد و سازندگان، تماشاگران را به قسمت سوم فیلم حواله می‌دهند. ممكن بود اگر شرایط غیر‌از این بود، «خوب بد جلف 2؛ ارتش سری» به فروش خوبی در گیشه دست پیدا می‌كرد، اما در این اوضاع كرونایی در مقابل رقیب قلدری چون شنای پروانه كاری از پیش نبرد و تنها حدود یك میلیارد و 260 میلیون تومان فروخته است.
گشت ارشاد
كارگردان: سعید سهیلی
مكث: گشت ارشاد كه سال 90 ساخته و سال بعدش اكران شد، از جنجالی‌ترین و حاشیه‌سازترین فیلم‌های سینمای ایران است. عنوان فیلم، كنجكاوی برانگیز بود و تماشاگران زیادی را به سینما كشاند، هرچند نمایش فیلم به دلیل حساسیت‌ها و برخی مخالفت‌ها، متوقف شد، اما بعدتر نسخه قاچاق آن بسیار دیده شد. مثلث حمید فرخ‌نژاد، ساعد سهیلی و پولاد كیمیایی بامزگی‌هایی داشتند و حرف‌هایی می‌زدند كه دل خنك می‌كرد! نباید فروش 000/000/533/1 تومانی فیلم را ملاك قرار دهیم و اگر اكران فیلم ادامه می‌یافت، بسیار بیشتر از این می‌فروخت. گشت ارشاد از جمله فیلم‌هایی بود كه باوجود ظاهرا مرگ یكی از شخصیت‌های اصلی، ظرفیت ادامه را داشت.
سازندگان همین كار را هم انجام دادند و اتفاقا آن شخصیت ظاهرا مرده را هم زنده كردند. نتیجه فروش 800/296/785/19 تومانی گشت 2 در گیشه بود و باعث شده تا اینجا این فیلم، رتبه هشتم پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای ایران را داشته باشد. اما این فروش صرفا به خاطر كنجكاوی تماشاگران و حاشیه‌های قسمت اول بود و خود فیلم كیفیت و شوخی‌هایی نازل داشت. هرچه بود فارغ از عدم رضایتمندی برخی تماشاگران، سازندگان همان فروش بالا را ملاك ساخت گشت ارشاد 3 قرار دادند كه حالا روزهای آخر فیلمبرداری را سپری می‌كند، در حالی كه خبری از حمید فرخ‌نژاد، راس مثلث قسمت‌های قبلی هم نیست.
تگزاس
كارگردان: سیدمسعود اطیابی
مكث: اطیابی بعد از چند بار قلق‌گیری، به نظر می‌رسد كه به متر و معیار خوبی برای فروش بالا در گیشه دست پیدا كرده‌است؛ سری فیلم‌های تگزاس به تهیه‌كنندگی سیدابراهیم عامریان. اولین قسمت فیلم سال 96 ساخته شد و با بهره‌گیری از مثلث موفق خوب بد جلف (حمید فرخ‌نژاد، پژمان جمشیدی و سام درخشانی) و وقوع قصه فیلم در برزیل، پیش‌بینی می‌شد گیشه موفقی داشته باشد. این اتفاق افتاد و فیلم 100/148/439/14 تومان فروخت و تا اینجا هفدهمین فیلم پرفروش سینمای ایران است.  ساخت قسمت‌های بعدی فیلم از همان اكران قسمت اول قابل‌پیش‌بینی بود. نتیجه شد تگزاس 2 كه با فروش 000/112/088/25 تومان تا اینجا چهارمین فیلم پرفروش سینمای ایران است و تگزاس 3 كه این روزها صحبت از ساخت قسمت سوم آن است. تگزاس2 درحالی به فروش بیشتری دست یافت كه كیفیت نازل‌تری از تگزاس یك داشت. با این روند نظرتان درباره قسمت سوم چیست؟
نهنگ عنبر
كارگردان: سامان مقدم
مكث: تركیب رضا عطاران و نوستالژی دهه 60 فرمولی درخشان است كه سازندگان نهنگ عنبر به‌خوبی از آن بهره بردند. فیلم موقعیت‌ها و شوخی‌های بامزه‌ای داشت و بارها تماشاگران را خنداند، نتیجه فروش هفت میلیارد تومانی فیلم در گیشه در سال 94 بود. این استقبال باعث تولید نهنگ‌عنبر2؛ سلكشن رویا در سال بعد و اكران آن در سال 96 شد و فروش 000/044/944/20 تومانی فیلم را در پی داشت و قسمت دوم نهنگ عنبر فعلا رتبه ششم پرفروش‌ترین فیلم‌های سینمای ایران را دراختیار دارد. هرچند فیلم چیز تازه‌ای نداشت و نان محبوبیت قسمت اول را می‌خورد. مقدم به‌عنوان تهیه‌كننده و كارگردان ممكن است دوباره سراغ فرمول موفق عطاران و دهه 60 برود.
اخراجی‌ها
كارگردان: مسعود ده‌نمكی
مكث: اخراجی‌ها در سال 85 فضای تازه‌ای را در سینمای ایران رقم زد و از آن خط‌شكنی لیلی با من است در شوخی با فضای جبهه و جنگ فراتر رفت (البته با كیفیتی پایین‌تر و شوخی‌هایی سطحی‌تر و كلامی‌تر) و دل تماشاگران زیادی را به‌دست آورد. نتیجه این كمدی جنگی پربازیگر، فروش دو میلیارد تومانی بود.  دو قسمت دیگر اخراجی‌ها گرچه سهم مهمی در رونق فیلم‌های دنباله‌دار داشت و به فروش‌های خوبی هم دست پیدا كرد (به‌ترتیب حدود هشت میلیارد تومان و حدود پنج میلیارد تومان) اما به لحاظ قصه و كیفیت، افت محسوسی نسبت به قسمت اول داشتند.
كلاه قرمزی
كارگردان: ایرج طهماسب
مكث: محبوبیت كلاه قرمزی در تلویزیون باعث شد سازندگان به فكر ساخت نسخه سینمایی آن در سال 73 بیفتند. قصه و شخصیت‌های جذاب كلاه قرمزی و پسرخاله جواب داد و فیلم مخاطبان بسیاری را به سالن‌های سینما  كشاند. طهماسب، قسمت‌های بعدی فیلم به نام‌های كلاه قرمزی و سروناز و كلاه قرمزی و بچه‌ننه را در سال‌های 81 و 91 ساخت كه اینها هم گیشه موفقی داشتند و پرمخاطب بودند، اما هر دو فیلم، به لحاظ جذابیت فاصله زیادی با قسمت اول داشتند. هیچ بعید نیست كه در این چند‌وقت غیبت كلاه قرمزی در تلویزیون، طهماسب سراغ ساخت قسمت تازه سینمایی آن برود.
شهر موشها
كارگردان:  محمدعلی طالبی
مكث: شهر موشها نسخه سینمایی مجموعه موفق تلویزیونی مدرسه موشها بود كه طالبی آن را سال 64 ساخت. فیلم با استقبال بسیار خوبی مواجه شد و سال‌ها بعد مرضیه برومند، كارگردان مدرسه موشها و كارگردان عروسكی شهر‌موشها، تصمیم به ساخت قسمت دوم فیلم گرفت. فیلم سال 93 اكران بسیار‌موفقی داشت و حدود ده میلیارد تومان فروخت. در برخی منابع هم میزان فروش آن بیش از 12 میلیارد تومان ذكر شده است.
و دیگر فیلم‌های دنباله‌دار     
زن‌ها فرشته‌اند به تهیه‌كنندگی حسین فرحبخش و عبدا... علیخانی و كارگردانی شهرام شاه‌حسینی (محصول سال 86 و فروش گیشه 700 میلیون تومانی) و زن‌ها فرشته‌اند 2 به تهیه‌كنندگی فرحبخش و كارگردانی آرش معیریان كه این روزها اكران است و تا اینجا 170 میلیون تومان فروخته، آتش‌بس و آتش‌بس 2 به كارگردانی تهمینه میلانی و تهیه‌كنندگی محمد نیك‌بین، ماجرای نیمروز و ماجرای نیمروز؛ رد خون به كارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه‌كنندگی محمود رضوی، دزد و پری و دزد و پری 2 ساخته حسین قناعت و سه‌گانه پیشونی سفید ساخته سیدجواد‌هاشمی از جمله فیلم‌های دنباله‌دار سینمای ایران هستند.