۱۴ سال از سفر اولین فضانورد ایرانی به فضا میگذرد، به این بهانه داستانهای فضایی را مرور كردهایم
مروری بر داستانهای فضایی
عمر برخی آرزوهای بشری خیلی طولانی نیست. شاید هم بشر از زمانی به بعد ترجیح داد كه آرزوهایش را بلند بلند بازگو كند و اینگونه به نظر میرسد كه برخی آرزوها عمرشان خیلی طولانی نیست. مثلا پرواز از آن آرزوهای دور و دراز است كه بشر از قدیم و ندیم در آرزوی دست یافتن به آن بوده، ولی برخی آرزوها خیلی عمر زیادی ندارند. البته محدودیتها و موانع هم شاید عامل مهمی در آرزو نكردن بشر بهشمار بیاید كه نباید از آنها غافل شویم. ما اگر امروز بتوانیم قدرت بیپایانی در اختیار داشته باشیم احتمالا آرزوهای بزرگی را در سر بپرورانیم. از وقتی انسانها اطلاعاتشان درباره ماه و سیارات دیگر به قدری شد كه دانستند در شرایط خاصی شاید بتوان به آنها دستیابی داشت سودای سفر به این نقاط را در سر پروراندند، تا جایی كه در سالهای جنگ سرد سفر به فضا و سفر به ماه یكی از اهرمهای فشار درگیر جنگ بود تا دیگری را در موضع ضعف قرار دهد. این اتفاق (سفر به فضا) حالا تبدیل به ابزاری تجاری و سیاسی شده و قدرتهای جهانی درصدد بهره بردن از آن در جهت تثبیت قدرت خود هستند و از كنار آن سودهای كلانی نیز به جیب میزنند، زیرا همیشه عدهای سرمایهدار هستند كه اتفاقات دنیا دلشان را زده و میخواهند تجربههایی كسب كنند كه برای هركسی مقدور نیست. برای همین مقوله سفر به فضا و راهپیماییهای فضایی یكی از موضوعات پر سر و صدا در سالهای اخیر بوده است. به بهانه سالگرد سفر اولین فضانورد ایرانی (انوشه انصاری) چند كتاب معروف و موجود در بازار ایران كه سفر به فضا در آنها پررنگ است را با هم مرور كردهایم.
بسیاری این كتاب را از اولینهای داستانهای علمی - تخیلی ایرانی میدانند. رمانی كه بسیاری از نسل سومیها آنرا خواندهاند و با اتفاقاتی كه شخصیت اصلی آن از سر گذرانده زندگی كردهاند. این كتاب كه فریبا كلهر آن را نوشته یك داستان هیجانانگیز دارد. داستانی كه در آن شخصیت محوری، دختركی مهربان و كنجكاو با نام «صبا» است. ساكنان سیارهای نامرئی و بسیار پیشرفته كه در نزدیكی زمین قرار دارد، دختر را متقاعد میكنند كه به سیارهشان سفر كند. هوشمندان سیاره نامرئی، دخترك را برای یافتن پاسخ پرسشی بسیار مهم انتخاب كردهاند و... این خلاصهای است از داستانی كه خانم كلهر برای مخاطب نوجوان دهه 70 نوشته است. رمانی كه در آن سفر به فضا و سیارهای دیگر اتفاق میافتد و برای ساعاتی مخاطب كنجكاو میتواند در خیابانها و محیط یك سیاره دیگر قدم بزند.
رمانی كه در زمان انتشارش هنوز خبری از رمانهای پرسر و صدای خارجی با موضوعات سفر به دنیاهای كیهانی و فضایی نبود و خانم كلهر با زبان لطیف داستان انسانی مهربان را تعریف میكند كه چراغی در وجودش روشن است كه همین سبب شد از سوی آدمفضاییهایی انتخاب شود و از او به سیارهشان دعوت كنند.
این رمان برای نوجوانهای سالهای نهخیلی دور حكم آب روی آتش داشت، زیرا عطش بسیاری را در زمینه سفر به فضا و سیارهها و كرات دیگر رفع میكرد. اثری كه خواننده همراه با شخصیت نوجوان داستان، خانه و كاشانه را رها کرده و سفر به جهان ناشناختهای را آغاز میكند.
وقتی فضانوردی مُد نبود
یكی از قدیمیترین و مشهورترین كتابهای مرتبط در این حوزه و به طور كلی ژانر علمی - تخیلی آثار جناب «ورن» است، «ژول گابریل ورن» كه ما او را ژول ورن صدا میكنیم؛ نویسنده فرانسوی كه در ابتدای قرن بیستم چشم از جهان فرو بست و اتفاقات قرن بیستم و سپس قرن جاری (بیست و یكم) را ندید، ولی در آثارش چیزهایی را نوشت كه انگار او توانایی پیشگویی داشتهاست. انگار ژول ورن بیشتر از اینكه نویسنده باشد با نوستراداموس (پیشگوی معروف) نسبت و همنشینی داشته و جهان را از دریچه نگاه یك پیشگو دیده است.
یكی از رمانهای مشهور این نویسنده فرانسوی «سفر به ماه» است؛ رمانی كه عنوان اصلی آن «از زمین تا ماه» است، ولی در میان فارسیزبانان همان نامی كه پیشتر ذكر شد (سفر به ماه) رایج و مشهور است. رمانی كه در آن شخصیتهای داستان تجربهای را برای مخاطب رقم میزنند كه در آن روزگار تنها یك آرزو است. اتفاقی كه تا سالها بعد هم جامه عمل به تن نمیكند و اتفاق نمیافتاد.
نویسنده در این اثر تعدادی از موفقترین شخصیتهایش یعنی باربیكنِ مبادی آداب، نیكولِ تندخو و آردنِ سرخوش را در گردهم آورده و با زبان طنز قصهای را تعریف میكند كه تا سالها بعد تنها یك قصه است. در این رمان ورن به شرح ماجرای دیوانهوار سفر به ماه رنگی از حقیقت میزند. از آن زمان كه انسان ماه را به عنوان كرهای دیگر شناخت، آرزوی پرواز خود را با آرزوی دستیابی به تنها قمر زمین عجین ساخت؛ اما سالهای بسیاری نیاز بود. حتی از زمانی كه ژول ورن در داستان خود انسان را به ماه رساند نیز مدتها گذشت تا بالاخره این رویای انسان به حقیقت پیوست.
سفری فلسفی میان سیاركها
قصه یك سفر، سفری بین سیارهای ولی نه از آن سفرهایی كه در فیلمهای هالیوودی سراغ داریم. قصه از یك اتفاق واقعی برای آنتوان دوسنت اگزوپری ریشه میگیرد. نویسندهای كه خودش اهل پرواز بود و ماجراهایی را در این زمینه تجربه كرده بود. قصه از آنجا آغاز میشود كه خلبانی بینام، پس از فرود در كویر با پسر كوچكی آشنا میشود. پسرك به خلبان میگوید كه از سیاركی دوردست میآید و آنقدر آنجا زندگی كرده كه روزی تصمیم میگیرد برای اكتشاف سیارههای دیگر دیار خود را ترك كند. او همچنین برای خلبان از گل رز محبوبش میگوید كه دل در گرو عشق او دارد، از دیگر اختركها تعریف میكند و از روباهی كه او را اینجا، روی زمین، ملاقات كردهاست، میگوید. خلبان و شازده چاهی را مییابند كه آنها را از تشنگی نجات میدهد. او طی داستان با ماری برخورد میكند كه زبان رازآلودی دارد. در نهایت شازده كوچولو تصمیم میگیرد به سیارك خود بازگردد.
این داستان كه یكی از نمونههای اعلی و برجسته داستانهای تمثیلی در جهان است به بیش از ۳۰۰ زبان و گویش مختلف ترجمه شده است كه مترجمان بسیاری آن را به فارسی برگردانده و آن را در اختیار مخاطب فارسیزبان قرار دادهاند. این كتاب از حیث محتوا از جمله آثاری است كه نویسنده آن كوشش كرده انسان را در موقعیتی قرار دهد كه فضاهای گوناگونی را تجربه كند. سیال بودن این تجربه اتفاقی است كه در «شازده كوچولو» رقم میخورد و مخاطب تصویری از خود را در كتاب به تماشا مینشیند. تصویری كه در یكی از فصلهای كتاب لابهلای گفتوگوها و موقعیتهایی كه خلق شده قرار داده شده تا هركس تصویری به فراخور حال خود ببیند با آن همذاتپنداری كند.
یك كتاب ناشناخته و ماجرای راز نابودی زمین
«راهنمای كهكشان برای اتواستاپزنها»، «زاك پسر كهكشان»، «رستوران آخر جهان»، «زندگی، جهان و همهچیز» و «خداحافظ برای همیشه و ممنون بابت اون همه ماهی» عناوین پنجگانه مجموعهای با همین عنوان است كه نویسندهای انگلیسی آنها را نوشته است. مجموعهای كه جلد اول آن ابتدا به صورت رادیویی در سال ۱۹۷۸ میلادی برای مخاطبان خوانده میشد، ولی نویسنده تصمیم گرفت آنها را به صورت كتاب منتشر كند.
مجموعهای كه زبان طنز ویژگی اصلی آن است و نویسنده با زبان طنز دست مخاطبش را گرفته و به یك سفر علمی ـ تخیلی بلند برده است. داگلاس آدامیز، نویسنده این مجموعه، پس از انتشار جلد نخست این كتابها شاهد اقبال خوانندگان با كتابش بود. كتابی كه در كمتر از سه ماه 250هزار نسخه از آن در انگلستان بهفروش رفت و توانست یك ركورد از خود بهجا بگذارد.
در این كتاب آرتور دنت كه یك انسان، یا بهتر است بگوییم تنها بازمانده انسانها بعد از انفجار زمین به دلیل قرار گرفتن آن سر راه بزرگ راهی كهكشانی است، قبل از نابودی زمین توسط دوست چند سالهاش؛ فورد پریفكت كه معلوم میشود موجود فضایی است و 15 سال پیش به منظور تحقیقات به زمین آمده و در آن گیر افتاده است، نجات پیدا میكند. آنها راه خود را به سفینههای دیگر باز كرده، در گوشهای از كهكشان اتواستاپ میزنند و راهی سفرهای فضایی میشوند. (اتواستاپزن، به كسانی گفته میشود كه كنار جاده دست بلند میكنند تا وسایل عبوری آنها را رایگان به مقصد برسانند). كتاب مملو و سرشار از رویدادهای نوآورانه و به عبارتی خلاقانه زاییده ذهن طناز نویسنده است که هر لحظه خواننده را غافلگیر میکند و از ته دل میخنداند. در كتاب دوم، رستوران آخر جهان، آرتور و فورد با دو فرد دیگر همسفر شده و قصد میكنند تا فردی را كه بسیاری از كارها در دست اوست، پیدا كنند. هر گوشه این كتاب نیز سرتاسر اتفاقاتی غافلگیركننده و نشاطآور است. آنها در نهایت در رستورانی در آخر جهان، با مردی موردنظرشان ملاقات میكنند. نویسنده در همان ابتدای كتاب كاری میكند كه شاید اگر نویسنده یا هنرمند دیگری بود این كار را نمیكرد، او بدون مقدمهچینی و آمادهسازی ذهن مخاطب زمین را نابود میكند، زمین به خاطر قرار گرفتن در مسیر یك بزرگراه كهكشانی نابود میشود و خواننده بیمعطلی وارد مرحله بعدی داستان داگلاس میشود.
مؤلف در این كتاب هنجارهای غرب مدرن را ریشخند كرده و با زبان طنز این مفاهیم را به نقد كشیده است. شخصیتهای این داستان هرچند متفاوت از دیگر شخصیتهایی است كه در داستانهای دیگر دیدهایم، ولی خواننده بهسادگی با آنها ارتباط برقرار میكند. شخصیتهای داستانهای این مجموعه هركدام ویژگیهایی دارند كه آنها را متمایز كرده است برای مثال رباتی كه دچار ناامیدی مفرط است و این تناقضی در جهان رباتها محسوب میشود، ولی نویسنده بهخوبی توانسته این تضاد و تناقض را در داستانش نشان دهد. در جلد آخر این مجموعه پنج جلدی شخصیت اصلی قصد میكند تا به سیاره مادری خود بازگردد و سر از راز بزرگی در بیاورد. رازی كه شاید عامل انهدام كره زمین باشد. شاید این رمان با زبان طنز نوشته شده باشد، ولی حقایقی از زندگی بشر را بازگو كرده كه در نوع خود متفاوت است. این رمان یكی از گونههای موفق ژانر علمی ـ تخیلی است كه در آن سفر به فضا به صورت جدی روایت شده است. سفری كه نه فقط یك سفر گردشگری، بلكه سفری برای ادامه زیستن است. ایدهای كه مدتهاست بشر به آن میاندیشد و برای روزگاری كه احتمال میدهد زمین نابود میشود دنبال راه فرار میگردد. بسیاری از منتقدان این مجموعه را شاهكارهای نویسنده آن دانستهاند؛ به شكلی كه نیم قرن گذشته همیشه مورد توجه مخاطبان این ژانر بوده و درباره آن صحبت كردهاند.
خواندن در یك تعامل فضایی
«عملیات نجات در فضا» عنوان یكی از كتابهای مجموعه «من قهرمانم» است. رمانی كه قصههایی مهیج برای مخاطب نوجوان تدارك دیده و او را در یك عملیات پیچیده فضایی بازی میدهد. مهمترین ویژگی این كتاب این است كه قهرمان محوری و تعیینكننده سیر داستانی آن خواننده آن است و مسیری كه او انتخاب و تعیین كند پیش روی شخصیت داستان قرار میگیرد. این رمان را باید در دسته رمانهای تعاملی قرار داد. رمانی كه مخاطب در آن خود نقش قهرمان داستان را بازی میكند و خود را در مسیر اتفاقات قرار میدهد و با كتاب پیش میرود. خواننده نوجوان در این اثر یكی از فرماندهان ارشد نیروی هوایی دفاع كهكشانی است كه تا امروز در صدها مأموریت خطرناك برای این مجموعه شركت داشته است. از طرف دیگر در چند جنگ علیه دشمنان فضایی كه به اشكال مختلف درصدد نابودی زمین بودهاند انجام وظیفه كرده است، مخاطب در این مجموعه با هر انتخابی كه میكند، به قسمت متفاوتی از كتاب میرود و این همان اتفاقی است كه این كتاب را در دسته آثار متفاوت این گروه قرار میدهد. كتابی تعاملی كه مشاركت مخاطب حین خواندن را جلب میكند و بدون همكاری او و دقت او در خواندن اتفاقات آنطور كه باید پیش نمیرود و مسؤولیت اتفاقات بهعهده خواننده است.
-
مروری بر داستانهای فضایی
-
دخالتخانههای خارجی در ایران!
-
نسبت به پاسداشت زبان فارسی حساس هستیم
-
قیمتهای نجومی در بازارهای خلوت
-
طوبـی در بهشت
-
مهاجرت از شمالغربی
-
پیشروی در میدان تحریر
-
قلدری که فرهنگ ایرانی را نابود کرد
-
میخواستم مثل رضاشاه عصبانی شوم
-
خزان در خزان
-
شیوع بیتفاوتی با تصمیمات متناقض
-
فرافکنی اروپا با دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر
-
اشتباههای کرونایی ما
-
قبل از تست کرونا با پزشک متخصص مشورت کنید