ما کجای جهانیم؟
موضوع، موقعیت ما در رابطه با میزان آلودگی خاک است و نتیجه این‌که وضعیت ایران در رابطه با آلودگی‌های خاکی بسیار ناگوار است. بزرگ‌ترین تهدید در رابطه با تخریب خاک هم مربوط به فرسایش آن است هر چند نباید از حجم بالای آلودگی‌های شیمیایی، فرآورده‌های نفتی و سموم کشاورزی هم غافل شد. ملاک‌مان در رابطه با وضعیت موجود اگر اعداد و آمار رسمی باشد باید بدانیم که سالانه دو میلیارد مترمکعب فرسایش خاک در کشور رخ می‌دهد که این رقم 6/7‌درصد فرسایش کل خاک جهان را شامل می‌شود! تلخ‌تر این‌که فرسایش خاک در کشور ما سه برابر کل قاره آسیاست. این آمار در رابطه با جنگل‌ها بحرانی‌تر است. بنابر آمار رسمی سالانه در شمال کشور 15 تا 25 تن در هکتار فرسایش خاک وجود دارد در حالی که متوسط جهانی این عدد تنها 5/2 تن در هکتار است!
به گواه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حدود 80 میلیون دام در مراتع کشور وجود دارد که بیشترین آسیب را به این عرصه‌ها وارد می‌کند. این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند می‌توان با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح با 52 درصد دام موجود در مرتع،  تولید امروز را داشت.
اتفاقی که از آن گریزی نیست
شکستگی لوله انتقال نفت خوزستان به اصفهان برای پنجمین بار در طول دهه‌های اخیر اتفاق افتاده است و البته که این حادثه باعث شده آلودگی نفتی به آب‌های زیرزمینی هم نفوذ کند اما آیا این اتفاق را می‌توان حادثه نامید؟ تجربه دیگر کشورها در رابطه با موارد مشابه چیست؟ تورج فتحی، کارشناس محیط‌زیست معتقد است این اتفاق چالش مشابهی برای تمامی کشورهای نفت‌خیز جهان است و به نوعی از آن گریزی نداریم. او به جام‌جم می‌گوید مهار شکستگی لوله نفتی در خلیج مکزیک متعلق به آمریکا نزدیک به 5/2 سال طول کشید و آلودگی ناشی از آن در فواصل بسیار طولانی حتی به اقیانوس اطلس هم کشیده شد. او می‌گوید: «جغرافیای این حادثه در ایران هم قابل توجه است، چرا که این حادثه در منطقه بسیار صعب‌العبوری بوده و همین نکته مشکلات مهار آن را سخت‌تر کرده است. می‌توان گفت این خط لوله نفتی پس از خط لوله آلاسکا در آمریکا یکی از صعب‌العبورترین خط لوله‌های نفتی جهان است. این خط لوله از امیدیه اهواز تا پالایشگاه تهران امتداد دارد و در طول این مسیر پالایشگاه اصفهان و اراک را تغذیه می‌کند.»
آلودگی نفتی پاک نمی‌شود
شهرام احمدی، مدیرکل محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری می‌گوید: «آلودگی نفتی سرخون وارد خاک و منابع آبی شده است.» اما همچنان شرکت خطوط لوله نفت از لحاظ علمی بررسی نکرده نشت نفت تا چه شعاعی منطقه را آلوده کرده است، اما وقتی از آلودگی نفتی در خاک حرف می‌زنیم منظورمان چیست؟ تورج فتحی می‌گوید: «وقتی آلودگی نفتی اتفاق می‌افتد هم محیط پیرامونی‌اش در خاک آلوده می‌شود و اگر در کنار منابع آب‌های سطحی همچون رودخانه باشه به آلودگی آب هم منجر می‌شود. البته که آب‌های زیرزمینی هم به‌واسطه این اتفاق شامل آلودگی‌های نفتی خواهند شد، اما این نکته بیشتر به نوع مدیریت ما در رابطه با اقدامات پس از حادثه مربوط می‌شود، این‌که پس از این اتفاق در کمترین فاصله ممکن بتوانیم این آلودگی را متوقف و کنترل کنیم و پس از آن به پاکسازی منطقه آلوده بپردازیم.» در مقابل اما برخی معتقدند ترکیبات نفت بسیار پیچیده است و زمانی‌که با خاک و منابع آبی ترکیب شود، رفع کامل آلودگی به‌راحتی قابل انجام نیست. این ماجرا وقتی اتفاق بدتری است که بدانیم تشکیل یک سانتی‌متر خاک از سنگ مادر نیازمند 600 تا 700 سال زمان است! اما سؤال این است که وقتی چنین حادثه‌ای رخ می‌دهد ـ که به باور اغلب کارشناسان هم اجتناب‌ناپذیر است ـ چه باید کرد؟ پاسخ تورج فتحی به این سؤال این است که هر کاری هم که بکنیم، نخواهیم توانست به شرایط پیش از آن برسیم.
این کارشناس محیط‌زیست به جام‌جم می‌گوید: «به لحاظ علمی اگر ما به تمام قوانین و ضابطه‌های موجود دنیا هم که مراجعه کنیم به فرمولی برای بحث‌های پاکسازی می‌رسیم که این فرمول تابع کسری است که مخرج آن صفر است! اگر شما قصد داشته باشید یک محیط آلوده را پاکسازی کنید مطمئن باشید که ممکن است به 90 درصد میزان این پاکسازی برسید، اما هیچ‌گاه به صد درصد نمی‌رسید. به این مفهوم که وقتی ما یک محیطی را آلوده یا تخریب کردیم چه این محیط آب باشد یا خاک با طولانی شدن فرآیند پاکسازی میزان پاکسازی آن منابع بیشتر می‌شود، اما هیچ‌وقت به شرایط سابق خودش برنخواهد گشت.»


 دام‌ خاک ایران را می‌خور‌د
خاک منبعی تجدیدناپذیر است و آلودگی و تخریب این منبع جبران‌ناپذیر اما توجه اکید مسؤولان و ذهنیت عامه مردم متوجه مشکلات کمبود آب است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان این حوزه معتقدند هرگونه برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت منابع آبی کشور بدون توجه و بهبود وضعیت خاک آب در هاون کوبیدن است.
به باور آنها گرچه در بخش آب امکان جبران منابع تجدیدپذیر از طریق بارش‌ها و حفظ سفره‌های زیر‌زمینی موجود با اصلاح روش‌ها و کاهش برداشت منابع وجود دارد اما در بخش خاک چنین امکانی وجود ندارد.
از تورج فتحی می‌پرسیم مهم‌ترین تهدید منابع آب و خاک این سرزمین چیست؟ او به جام‌جم می‌گوید: «بدون تردید بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تهدید در رابطه با خاک در طبیعت ایران موضوع فرسایش آن است.
آنچه در این رابطه در ایران در حال وقع است خیلی بیشتر از میانگین استانداردهای جهانی است.»
او ادامه می‌دهد: «ما مراتعی داریم که به ازای هر هکتار، چهار دام اجازه چرا در آن را دارند در حالی که ما بیش از 400 دام در آن مرتع داریم! این اغراق نیست و اتفاقی است که در حال حاضر در حال وقوع است.
 شما با استعلام پروانه‌های چرایی که وزارت کشاورزی به تفکیک هر استان صادر کرده است می‌توانید به این اعداد برسید.
ما مناطق حفاظت‌شده‌ای داریم که از نامش پیداست تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست است اما در سال 400 هزار دام در آن مشغول به چراست! وقتی تعادلی میان چرای دام و طبیعت و مراتع وجود ندارد نتیجه‌اش می‌شود فرسایش خاک.» به اعتقاد او قانون هم در این میان مشکلاتی داشته است، اما در حال حاضر مشکل خلأ قانونی نیست و بیشترین اشکال در نوع نظارت و شیوه اجرای آن است.