کمبود و گرانی برنج چه دلایلی دارد و چرا این محصول دیگر بهسادگی بهدست مصرفکننده نمیرسد؟
قیمت برنج قد کشید
سرانه مصرف برنج هر ایرانی، 36 تا 40 کیلوگرم در سال است که محاسبه آن نسبت به جمعیت، نیاز سه میلیون و 500 هزار تنی این محصول را نشان میدهد. طبق آمارهای موجود حدود حدود 40 تا 50درصد از نیاز برنج مصرفی کشور هرساله از طریق واردات تامین میشود اما چندی پیش آماری نگرانکننده اعلام شد که ممکن است گرانی برنج را بهدنبال داشته باشد. اردیبهشت گذشته انجمن واردکنندگان برنج اعلام کرد ذخایر برنج کشور سه ماه دیگر به پایان میرسد و اوایل هفته جاری این انجمن گفت واردات برنج کاهش 80 درصدی داشته است. پس از مرغ و گوشت ظاهرا حالا نوبت به کالا اساسی دیگر به نام برنج رسیده و کمبود و گرانی در انتظار این محصول است. جامجم بهدلایل کمبود برنج در بازار پرداخته که جزئیات آن را در ادامه میخوانید.
ممنوعیت واردات
براساس مقررات صادرات و واردات، هرساله برای حمایت از تولید داخلی برنج، از ابتدای مرداد تا پایان آبان، ممنوعیت واردات برنج اعمال و بعد از چهار ماه لغو شده و در این فاصله ترخیص از گمرک ممنوع میشود. ستاد تنظیم بازار اخیرا حذف ممنوعیت واردات برنج را تصویب کرد ولی وزارت جهاد کشاورزی با این تصمیم مخالفت کرد و در نهایت قرار شد اجرا یا عدم اجرای این مصوبه توسط این وزارتخانه ابلاغ شود که این امر در آیندهای نزدیک، بعید به نظر میرسد شکل عمل به خود گیرد.
میزان برنج وارداتی
آمارهای گمرک ایران نشان از کاهش 69 درصدی واردات برنج در کشور طی چهار ماه گذشته نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد بهطوری که مهرداد جمالارونقی، معاون فنی گمرک به خبرنگار ما میگوید: از اول فروردین تا پانزدهم تیرماه سال جاری 86 هزار و 367 تن برنج به ارزش 78 میلیون و 140 هزار دلار به کشور وارد شده که در همین بازه زمانی در سال گذشته 277 هزار و 691 تن به ارزش 249 میلیون و 710 هزار دلار وارد شده بود که از نظر وزنی و ارزشی 69 درصد نسبت به سال گذشته کاهش واردات داشتیم.
با این حال جمیل علیزادهشائق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج میگوید: تاکنون طی سالجاری یک میلیون و 200 هزار تن برنج به کشور با ارز دولتی 4200 تومانی وارد شده و این در حالی است که ارونقی، معاون فنی گمرک در پاسخ به این ادعا تاکید میکند واردات برنج در سالجاری تنها 86 هزار تن بوده و هیچ ارز 4200 تومانی هم به واردکنندگان داده نشده و واردات از طریق ارز نیمایی بوده است.
قیمت برنج ایرانی و خارجی
بررسی میدانی خبرنگار جامجم از سطح بازار نشان میدهد قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی بین 33 تا 40 هزار تومان و برنج هندی 24 تا 26 هزار تومان و برنج پاکستانی 26 تا 29 هزار تومان است. دلیل گران بودن برنج ایرانی حذف ارز 4200تومانی و افزایش قیمت نهادههای تولید مانند کود و سم در طول یکسال است. از سوی دیگر ارز 4200 تومانی برای واردات برنج خارجی از اوایل سال 98 حذف شد و اکنون تعیین این کالا به عواملی مانند قیمت جهانی، نرخ ارز و سود و تعرفه گمرکی بستگی دارد.
در حال حاضر قیمت برنج خارجی به برنج ایرانی نزدیک شده و از طرفی سرمایه واردکنندگان این محصول نیز بهدلیل شیوع بیماری کرونا و معادلات تجاری ناشی از آن بهشدت کاهش یافته است بهطوریکه مسیح کشاورز، دبیر انجمن واردکنندگان برنج در این خصوص به خبرنگار ما گفته، قیمت برنج ایرانی و خارجی در حال حاضر نزدیک به هم شده، چون در بازار کمبود برنج وجود داشته و به اندازه کافی واردات صورت نگرفته است به همین دلیل برنج ایرانی خواهان و خریدار بیشتری دارد و برنج خارجی خواهان کمتر.
در حال حاضر تولیدکنندگان میگویند، تولید مکفی برنج برای مصرف در کشور صورت گرفته است و این در حالی است که با عرضه بیشتر یک محصول در بازار باید شاهد کاهش قیمت آن محصول باشیم؛ اتفاقی که در بازار برنج داخلی صورت نگرفته است. دبیر انجمن واردکنندگان میگوید: بدون شک در آینده نزدیک شاهد زیان عمده تولیدکننندگان در بازار خواهیم بود چون با افزایش قیمت این محصول در کشور، میزان خرید برنج از سوی خانوارها کاهش مییابد و برخی خانوارهای کمدرآمد این محصول را از سفره خود حذف خواهند کرد. در طول 10 سال گذشته همواره 80 درصد برنج وارداتی از هند، 15 درصد آن از طریق پاکستان و 5 درصد آن به صورت متفرقه وارد کشور میشود و این در حالی است که در سالهاي گذشته تایلند و اروگوئه در این بازار سهم بیشتری داشتند.
سهم برنج ایرانی و خارجی در بازار
ایران در سال جاری دو میلیون و 200 هزار تن برنج تولید کرده اما با این حال بازار مصرفی طی سالهاي گذشته نشان میدهد به سه تا 5/3 میلیون تن برنج در کشور نیاز است، بنابراین باید يک میلیون و 200 هزار تن از این محصول از طریق واردات تامین شود. هرچند که آمار سالهاي قبل از 98 نشان میدهد همواره یک میلیون و 500 هزار تن برنج به کشور وارد شده اما جمیل علیزادهشائق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج میگوید: عدهای نیاز کشور به واردات برنج را یک میلیون و 200 هزار تن عنوان میکنند اما نیاز سالانه کشور فقط 600 هزار تن است.
گفتنی است در سال 98 و 99 کشاورزان بهدلیل بارندگی خوب در سراسر کشور اقدام به کاشت بیش از حد برنج کردند و این در حالی است که سطح کشت مناسب برنج در ایران 520 هزار هکتار است ولی در این سال در اکثر مزارع برنج کاشته شد و 620 هزار هکتار زمین به کشت برنج اختصاص یافت.
خطر فساد برنج در گمرک
سرنوشت محمولههای وارداتی برنج قبل از تاریخ آغاز ممنوعیت مشخص نیست به این دلیل که بخشی از این محمولهها قبل از تاریخ ممنوعیت وارد کشور شده و بخش دیگر بهدلیل روند کند تخصیص ارز بهصورت درصدی از گمرک خارج شده و بقيه در گمرک موجود است. این اظهارنظر مربوط به مسیح کشاورز، دبیر انجمن واردکنندگان برنج است. وی معتقد است این احتمال وجود دارد که این محمولهها در زمان شروع ممنوعیت با مشکل عدم تخصیص ارز مواجه شده و به علت دوره چهار ماهه ممنوعیت، فاسد شود. با این حال خبرها حاکی از آن است که واردکنندگان توافقهايی برای واردات برنج با بازرگانان دیگر کشورها کرده بودند بهطوری که مهرداد جمالارونقی، معاون فنی گمرک میگوید: هفت تا 10 فروند کشتی در حال بارگیری برای واردات برنج به ایران بودند با این حال با مراجعه آنها به گمرک مشخص شد که اگر قرار است ممنوعیت فصلی برقرار شود این کشتیها بارگیری نکنند و در حال حاضر تنها یک فروند کشتی با 15 هزار تن برنج در چابهار پهلو گرفته و برنج آن در حال ترخیص است و 26 کشتی پهلو گرفته در بنادر کشور برنجی ندارند چون اعلام شده ممنوعیت برنج تا يکم مرداد ماه است. آنطور که ارونقی به خبرنگار ما گفته، تمام برنجهای سال گذشته و سالجاری با ارز نیمایی وارد شده و عده کمی با ارز ترجیحی یا 4200 تومانی ثبت سفارش کرده بودند که حدود 29 هزار تن بود.
طبق گفته وی، مساله اینجاست که وقتی کشتیها بعد از ۳۱ تیرماه به بندر رسیده و تاریخ اعلامیه ورود یا قبض انبار آنها بعد از این تاریخ باشد دیگر مشمول شرایط ترخیص نخواهند شد و این برنجها به مدت حداقل چهار ماه در گمرک و بنادر دپو شده و امکان اظهار و ترخیص نخواهند داشت. با توجه به نیاز کشور، واردات برنج قطعا باید انجام شود اما با توجه به مقاومت زیادی که در این بخش وجود دارد واردکنندگان بهدلیل بلاتکلیفی از این کار امتناع میکنند. در حال حاضر موجودی برنج در بنادر کمتر از ۴۰ هزار تن است.
کمبود محسوس برنج در بازار
واردکنندگان برنج میگویند مکاتبات زیادی با وزارت جهاد کشاورزی برای وارد کردن این محصول اساسی بهدلیل کمبود شدید در بازار داشتهاند ولی این وزارتخانه توجهی به آنها نکرده است و معتقد است برنج ایرانی میتواند تمامی سهم بازار را از آن خود کند و نیازی به واردات بیشتر برنج وجود ندارد.