با مرور فیلم‌های دانش‌آموزی مشخص می‌شود
شهدای 13آبان، قهرمانان گمشده‌سینما
دلیل اصلی نامگذاری 13آبان به عنوان روز دانش‌آموز در تقویم رسمی کشور، شهادت جمعی از دانش‌آموزان معترض به حکومت پهلوی در صبح 13آبان57 بود؛ جنایتی که آتش انقلاب‌اسلامی را شعله‌ورتر کرد. باوجود گرامیداشت هرساله این واقعه و سپری شدن 44 سال از آن، سینمای ایران هیچ واکنشی نسبت به آن نداشت و قدمی برای بازخوانی این بزنگاه مهم تاریخی برنداشته است. ضمن امیدواری برای روایت تاریخ‌سازان و بزرگمردان کوچک در یک اثر سینمایی شایسته، به بهانه این روز سراغ بعضی از شاخص‌ترین دانش‌آموزان سینمای ایران رفتیم. دانش‌آموزان در فیلم‌های بعد از پیروزی انقلاب‌اسلامی دارای ارج و قرب شدند و در برخی فیلم‌ها نقشی محوری و تعیین‌کننده برعهده گرفتند. روندی که البته نیازمند رویکردی جدی‌تر از سوی فیلمسازان است و به‌ویژه باید با نقش‌های محوری درباره دختران دانش‌آموز، این کمبود تاریخی را جبران کنند.
1359
همه دانش‌آموزان
مدرسه‌ای که می‌رفتیم
گام اول درباره دانش‌آموزان در سینمای بعد از انقلاب را کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برداشت، با فیلمی به نام «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» ساخته داریوش مهرجویی که دانش‌آموزان با درست کردن یک روزنامه دیواری انتقادات‌شان را نسبت به شرایط مدرسه مطرح می‌کنند.
1363
امیرو
دونده
امیر نادری که پیش از انقلاب فیلم موفق «سازدهنی» را ساخته بود، پس از انقلاب هم با یک اثر کانونی دیگر می‌درخشد، «دونده» که نوجوان زباله‌گردش، امیرو به یکی از شمایل‌های سینمای ایران تبدیل می‌شود. چون به خاطر آگاهی و یادگیری الفبا به کلاس شبانه می‌رود.
1363
میلاد
میلاد
اولین فیلم ابوالفضل جلیلی به نام «میلاد» حکایت متفاوتی از آثار بعدی‌اش دارد. این فیلم از قضا نسبتی با وجه تسمیه روز دانش‌آموز دارد و به مبارزات دانش‌آموزی علیه حکومت پهلوی می‌پردازد و قصه دانش‌آموزی به نام میلاد را روایت می‌کند که راه پدر دستگیرشده‌اش را ادامه می‌دهد.
1365
احمد
خانه دوست کجاست؟
یکی از محبوب‌ترین و تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های عباس کیارستمی و تاریخ سینمای ایران است که متاثر از علاقه فیلمساز به سهراب سپهری و شعر نشانی او، مرام و رفاقت تعمیم‌پذیر و جهانشمولی را در فضای دانش‌آموزی معنا می‌کند و از احمد (بابک احمدپور) یک قهرمان کوچک و دوست‌داشتنی می‌سازد.
1365
ناصر
رابطه
پوران درخشنده همیشه دغدغه کودکان و نوجوانان را داشته است. اهمیت کار درخشنده از این رو بیشتر می‌شود که در دوفیلم اولش سراغ کودکان و نوجوانان ناشنوا و ناگویا می‌رود. در «رابطه» با قصه دانش‌آموزی به نام ناصر و در پرنده کوچک خوشبختی با قصه دانش‌آموزی به نام ملیحه همراه می‌شویم.
1368
وحید
پاتال و آرزوهای کوچک
احتمالا این آرزوی همه بچه‌ها بود که یک‌شبه قد بکشند و بزرگ شوند. قصه فیلم پاتال و آرزوهای کوچک ساخته مسعود کرامتی هم همین است و دانش‌آموزی به نام وحید، آرزو می‌کند جای پدر به اداره برود اما همان‌طور که در فیلم می‌بینیم، این آرزوی کوچک و جابه‌جایی، مدرسه و شهر را به‌هم می‌ریزد.
1369
سینا
سفر جادویی
اصرار برخی والدین برای ممتاز بودن فرزندان دانش‌آموزشان، موردی شایع است و گاهی مثل این فیلم باعث تنبیه بچه‌های بینوا می‌شود اما دنیای فانتزی سفر جادویی دست‌کم تلنگری به پدران و مادران سختگیر در این زمینه است، به‌ویژه این‌که پدر با سفری از طریق ماشین لباسشویی از رفتارش درس می‌گیرد.
1370
حسن کاظمی
خمره
ابراهیم فروزش در اثر موفقش خمره سراغ داستانی از هوشنگ مرادی‌کرمانی می‌رود. نقش کلیدی این فیلم را آقای معلم به عهده دارد اما کلید شکستن خمره (منبع آب آشامیدنی مدرسه) را دانش‌آموز بازیگوشی به نام حسن کاظمی می‌زند، هرچند در ادامه معلوم می‌شود خمره خود به خود شکسته است.
1371
مجید
صبح روز بعد
مجموعه تلویزیونی «قصه‌های مجید» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی و کارگردانی کیومرث پوراحمد، به قدری در زمان پخش موفق بود که چند اسپین آف هم از آن تولید شد. یکی از این فیلم‌ها «صبح روز بعد» بود که با فضای مدرسه، دانش‌آموزی و مباحثی مثل جدول ضرب، کلاس تقویتی و انشاء پیوند خورده است.
1374
رامین و امین
تعطیلات تابستانی
دانش‌آموزان دوقلو هم حکایت‌های بامزه‌ای دارند و می‌توان حدس زد که در طول تاریخ تحصیلی به دلیل شباهت‌های خیره‌کننده چه جابه‌جایی‌هایی داشته‌اند و چه ماجراهایی را رقم زده‌اند. در «تعطیلات تابستانی» ساخته فریدون حسن‌پور هم از این عنصر شباهت به‌خوبی برای جابه‌جایی برادر درس‌خوان و برادر درس‌نخوان استفاده می‌شود.
1375
علی و زهرا
بچه‌های آسمان
دانش‌آموزی به نام علی با بازی میرفرخ هاشمیان در فیلم «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی، یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ سینمای ایران است. اگرچه علی ابتدای فیلم، ناخواسته بر رنج و گرفتاری خانواده فرودستش می‌افزاید و هر دو به نوبت با یک جفت کفش به مدرسه می‌روند اما با آن نیت و تلاش پایانی‌اش در مسابقه دو به رستگاری می‌رسد.
1383
مرتضی
پشت پرده مه
یک درام انسانی و تاثیرگذار به کارگردانی پرویز شیخ طادی که در بستر فضای مدرسه‌ای روستایی روایت می‌شود. در این فیلم، چالش‌های مختلف دانش‌آموز، قصه را پیش می‌برد؛ از ناشنوایی‌اش تا درس‌نخوان بودنش و تندخویی معلم. وقتی می‌فهمد معلم قصد ازدواج با مادرش را هم دارد، گره‌های دراماتیک بیشتر می‌شود.
1391
رنجرو
تنهای تنهای تنها
همیشه این معلم‌ها نیستند که درس می‌دهند، گاهی و چه‌بسا خیلی‌وقت‌ها باید پای درس و مکتب دانش‌آموزان نشست. از جمله همین شخصیت رنجرو، دانش‌آموز بوشهری که باوجود همه بازیگوشی‌ها و شیطنت‌هایش، جهانی و بسیار بزرگ‌تر از هم‌سن‌و‌سالش فکر می‌کند و می‌خواهد پیام صلح ایرانیان را به گوش رئیس‌جمهورهای جهان برساند.
1393
همه دانش‌آموزان
فرار از اردو
غلامرضا رمضانی که از فعال‌ترین فیلمسازان حوزه کودک و نوجوان در سال‌های اخیر است و آثاری چون «ضربه فنی» را با موضوع دانش‌آموزی در کارنامه دارد در فیلم جذاب و تحسین‌شده «فرار از اردو» هم فضای مدرسه را با ماجراجویی‌های یک اردوی دوروزه در شمال پیوند می‌زند. این فیلم پروانه زرین بهترین کارگردانی را در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان دریافت کرد.
1394
بهار
نفس
بازیگوشی بهار نوروزی اگرچه بیشتر اوقات کار دستش می‌دهد و به رنجش اضافه می‌کند اما همین توسل به رویا تکیه‌گاه التیام‌بخشی هم برایش به حساب می‌آید. او باوجود گاهی تنبیه مدرسه‌ای، دانش‌آموز باهوش و زرنگی است که نمره‌اش 20 می‌شود و می‌گوید: «فقط باید درس بخونم تا بزرگ که شدم، دکتر تنگی‌نفس بشم و بابام رو خوب کنم.»
1395
امیرکیان
قهرمانان کوچک
حسین قناعت از معدود کارگردان‌هایی است که در سال‌های اخیر به سهم خود چراغ نیمسوز سینمای کودک و نوجوان ایران را روشن نگه داشته است. یکی از این فیلم‌ها قهرمانان کوچک است که حوزه‌ای مرتبط با درس، مدرسه و مشکلات نوشت‌افزار را مطرح می‌کند و دانش‌آموزان تکواندوکار، برای حل بحران دست به کار می‌شوند.
کیومرث پوراحمد
او از سال‌های دور سر زلفی با دنیای دانش‌آموزان گره زده است. به‌جز سریال محبوب قصه‌های مجید و نسخه‌های سینمایی آن، پوراحمد در فیلم‌های بی‌بی چلچله، شکار خاموش و خواهران غریب هم سراغ روایت‌هایی از دانش‌آموزان رفت.
مجید مجیدی
در میان آثار او دانش‌آموزان جایگاه ویژه‌ای دارند و هما‌ن‌قدر که درس می‌گیرند، در بزنگاه‌های درام درس هم می‌دهند. خدا می‌آید، بچه‌های آسمان، رنگ خدا و خورشید از جمله فیلم‌های مجیدی با موضوع دانش‌آموزان است.
عباس کیارستمی
او بیش از هر کارگردان دیگری در سینمای ایران از فضای درس و مدرسه فیلم ساخته است. زنگ تفریح، مسافر، دو راه‌حل برای یک مسأله، قضیه شکل اول شکل دوم، اولی‌ها و مشق شب، از فیلم‌های کیارستمی درباره دانش‌آموزان و فضای مدرسه هستند.
علی رستگار - گروه فرهنگ و هنر
همه دانش‌آموزان
مدرسه‌ای که می‌رفتیم
گام اول درباره دانش‌آموزان در سینمای بعد از انقلاب را کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برداشت، با فیلمی به نام «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» ساخته داریوش مهرجویی که دانش‌آموزان با درست کردن یک روزنامه دیواری انتقادات‌شان را نسبت به شرایط مدرسه مطرح می‌کنند.
1363
امیرو
دونده
امیر نادری که پیش از انقلاب فیلم موفق «سازدهنی» را ساخته بود، پس از انقلاب هم با یک اثر کانونی دیگر می‌درخشد، «دونده» که نوجوان زباله‌گردش، امیرو به یکی از شمایل‌های سینمای ایران تبدیل می‌شود. چون به خاطر آگاهی و یادگیری الفبا به کلاس شبانه می‌رود.
1363
میلاد
میلاد
اولین فیلم ابوالفضل جلیلی به نام «میلاد» حکایت متفاوتی از آثار بعدی‌اش دارد. این فیلم از قضا نسبتی با وجه تسمیه روز دانش‌آموز دارد و به مبارزات دانش‌آموزی علیه حکومت پهلوی می‌پردازد و قصه دانش‌آموزی به نام میلاد را روایت می‌کند که راه پدر دستگیرشده‌اش را ادامه می‌دهد.
1365
احمد
خانه دوست کجاست؟
یکی از محبوب‌ترین و تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های عباس کیارستمی و تاریخ سینمای ایران است که متاثر از علاقه فیلمساز به سهراب سپهری و شعر نشانی او، مرام و رفاقت تعمیم‌پذیر و جهانشمولی را در فضای دانش‌آموزی معنا می‌کند و از احمد (بابک احمدپور) یک قهرمان کوچک و دوست‌داشتنی می‌سازد.
1365
ناصر
رابطه
پوران درخشنده همیشه دغدغه کودکان و نوجوانان را داشته است. اهمیت کار درخشنده از این رو بیشتر می‌شود که در دوفیلم اولش سراغ کودکان و نوجوانان ناشنوا و ناگویا می‌رود. در «رابطه» با قصه دانش‌آموزی به نام ناصر و در پرنده کوچک خوشبختی با قصه دانش‌آموزی به نام ملیحه همراه می‌شویم.
1368
وحید
پاتال و آرزوهای کوچک
احتمالا این آرزوی همه بچه‌ها بود که یک‌شبه قد بکشند و بزرگ شوند. قصه فیلم پاتال و آرزوهای کوچک ساخته مسعود کرامتی هم همین است و دانش‌آموزی به نام وحید، آرزو می‌کند جای پدر به اداره برود اما همان‌طور که در فیلم می‌بینیم، این آرزوی کوچک و جابه‌جایی، مدرسه و شهر را به‌هم می‌ریزد.
1369
سینا
سفر جادویی
اصرار برخی والدین برای ممتاز بودن فرزندان دانش‌آموزشان، موردی شایع است و گاهی مثل این فیلم باعث تنبیه بچه‌های بینوا می‌شود اما دنیای فانتزی سفر جادویی دست‌کم تلنگری به پدران و مادران سختگیر در این زمینه است، به‌ویژه این‌که پدر با سفری از طریق ماشین لباسشویی از رفتارش درس می‌گیرد.
1370
حسن کاظمی
خمره
ابراهیم فروزش در اثر موفقش خمره سراغ داستانی از هوشنگ مرادی‌کرمانی می‌رود. نقش کلیدی این فیلم را آقای معلم به عهده دارد اما کلید شکستن خمره (منبع آب آشامیدنی مدرسه) را دانش‌آموز بازیگوشی به نام حسن کاظمی می‌زند، هرچند در ادامه معلوم می‌شود خمره خود به خود شکسته است.
1371
مجید
صبح روز بعد
مجموعه تلویزیونی «قصه‌های مجید» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی و کارگردانی کیومرث پوراحمد، به قدری در زمان پخش موفق بود که چند اسپین آف هم از آن تولید شد. یکی از این فیلم‌ها «صبح روز بعد» بود که با فضای مدرسه، دانش‌آموزی و مباحثی مثل جدول ضرب، کلاس تقویتی و انشاء پیوند خورده است.
1374
رامین و امین
تعطیلات تابستانی
دانش‌آموزان دوقلو هم حکایت‌های بامزه‌ای دارند و می‌توان حدس زد که در طول تاریخ تحصیلی به دلیل شباهت‌های خیره‌کننده چه جابه‌جایی‌هایی داشته‌اند و چه ماجراهایی را رقم زده‌اند. در «تعطیلات تابستانی» ساخته فریدون حسن‌پور هم از این عنصر شباهت به‌خوبی برای جابه‌جایی برادر درس‌خوان و برادر درس‌نخوان استفاده می‌شود.
1375
علی و زهرا
بچه‌های آسمان
دانش‌آموزی به نام علی با بازی میرفرخ هاشمیان در فیلم «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی، یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ سینمای ایران است. اگرچه علی ابتدای فیلم، ناخواسته بر رنج و گرفتاری خانواده فرودستش می‌افزاید و هر دو به نوبت با یک جفت کفش به مدرسه می‌روند اما با آن نیت و تلاش پایانی‌اش در مسابقه دو به رستگاری می‌رسد.
1383
مرتضی
پشت پرده مه
یک درام انسانی و تاثیرگذار به کارگردانی پرویز شیخ طادی که در بستر فضای مدرسه‌ای روستایی روایت می‌شود. در این فیلم، چالش‌های مختلف دانش‌آموز، قصه را پیش می‌برد؛ از ناشنوایی‌اش تا درس‌نخوان بودنش و تندخویی معلم. وقتی می‌فهمد معلم قصد ازدواج با مادرش را هم دارد، گره‌های دراماتیک بیشتر می‌شود.
1391
رنجرو
تنهای تنهای تنها
همیشه این معلم‌ها نیستند که درس می‌دهند، گاهی و چه‌بسا خیلی‌وقت‌ها باید پای درس و مکتب دانش‌آموزان نشست. از جمله همین شخصیت رنجرو، دانش‌آموز بوشهری که باوجود همه بازیگوشی‌ها و شیطنت‌هایش، جهانی و بسیار بزرگ‌تر از هم‌سن‌و‌سالش فکر می‌کند و می‌خواهد پیام صلح ایرانیان را به گوش رئیس‌جمهورهای جهان برساند.
1393
همه دانش‌آموزان
فرار از اردو
غلامرضا رمضانی که از فعال‌ترین فیلمسازان حوزه کودک و نوجوان در سال‌های اخیر است و آثاری چون «ضربه فنی» را با موضوع دانش‌آموزی در کارنامه دارد در فیلم جذاب و تحسین‌شده «فرار از اردو» هم فضای مدرسه را با ماجراجویی‌های یک اردوی دوروزه در شمال پیوند می‌زند. این فیلم پروانه زرین بهترین کارگردانی را در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان دریافت کرد.
1394
بهار
نفس
بازیگوشی بهار نوروزی اگرچه بیشتر اوقات کار دستش می‌دهد و به رنجش اضافه می‌کند اما همین توسل به رویا تکیه‌گاه التیام‌بخشی هم برایش به حساب می‌آید. او باوجود گاهی تنبیه مدرسه‌ای، دانش‌آموز باهوش و زرنگی است که نمره‌اش 20 می‌شود و می‌گوید: «فقط باید درس بخونم تا بزرگ که شدم، دکتر تنگی‌نفس بشم و بابام رو خوب کنم.»
1395
امیرکیان
قهرمانان کوچک
حسین قناعت از معدود کارگردان‌هایی است که در سال‌های اخیر به سهم خود چراغ نیمسوز سینمای کودک و نوجوان ایران را روشن نگه داشته است. یکی از این فیلم‌ها قهرمانان کوچک است که حوزه‌ای مرتبط با درس، مدرسه و مشکلات نوشت‌افزار را مطرح می‌کند و دانش‌آموزان تکواندوکار، برای حل بحران دست به کار می‌شوند.
کیومرث پوراحمد
او از سال‌های دور سر زلفی با دنیای دانش‌آموزان گره زده است. به‌جز سریال محبوب قصه‌های مجید و نسخه‌های سینمایی آن، پوراحمد در فیلم‌های بی‌بی چلچله، شکار خاموش و خواهران غریب هم سراغ روایت‌هایی از دانش‌آموزان رفت.
مجید مجیدی
در میان آثار او دانش‌آموزان جایگاه ویژه‌ای دارند و هما‌ن‌قدر که درس می‌گیرند، در بزنگاه‌های درام درس هم می‌دهند. خدا می‌آید، بچه‌های آسمان، رنگ خدا و خورشید از جمله فیلم‌های مجیدی با موضوع دانش‌آموزان است.
عباس کیارستمی
او بیش از هر کارگردان دیگری در سینمای ایران از فضای درس و مدرسه فیلم ساخته است. زنگ تفریح، مسافر، دو راه‌حل برای یک مسأله، قضیه شکل اول شکل دوم، اولی‌ها و مشق شب، از فیلم‌های کیارستمی درباره دانش‌آموزان و فضای مدرسه هستند.
علی رستگار - گروه فرهنگ و هنر
