اگر قرار باشد از یک دارایی عظیم راهبردی صحبت کنیم باید از «دریا» نام ببریم.  دریا نعمتی است که بسیاری از کشورهای دنیا حسرت داشتنش را تا ابد در دل خود خواهند داشت و به همین دلیل موقعیت استراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران همیشه مورد توجه کشورهای بزرگ بوده است. ایران با داشتن 5۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی جنوبی و شمالی که به‌طور تقریبی ۴۰‌درصد مرزهای کشور را دربرمی‌گیرد، کشوری دریایی محسوب می‌شود. با این حال در استفاده از این نعمت خدادادی موفق عمل نکرده و بیشترین فعالیت در عرصه سواحل منوط به محدوده‌های شهری، روستایی، تأسیسات بندری و نظامی شده است. این اتفاقات در شرایطی رقم می‌خورد که با استفاده بهینه از اقتصاد دریا، کشور می‌تواند به رشد چشمگیر اقتصادی برسد. در کمال تاسف باید گفت در روزگاری که بسیاری از کشورهای جهان سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کنند، ایران تنها حدود 5درصد از ظرفیت سواحل بهره برده و ۹۵‌درصد باقیمانده راکد مانده است.
 
پیشرفت، نیازمند فرهنگ‌سازی
همین چند روز پیش بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش فرمودند: «استفاده از فرصت دریا و ظرفیت‌های عظیم آن باید به فرهنگ عمومی در کشور تبدیل شود.»
ایشان با اشاره به سوابق دریانوردی ایرانیان در گذشته که باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، خاطرنشان کردند: «با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و به‌خصوص جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومی مردم تبدیل شود.»
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی از دریا به‌عنوان یک زیرساخت اساسی را ضروری دانستند و افزودند: در چند سال گذشته بحث توسعه سواحل مکران مطرح شد و دولت‌ها هم از آن استقبال کردند اما پیشرفت جدی در این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است. رهبر انقلاب، تولیدات هنری ازجمله پویانمایی را در شناساندن فرصت‌های متنوع دریا مؤثر خواندند و گفتند: «با استفاده از تولیدات هنری و معرفی ظرفیت‌های پیشرفت دریا پایه کشور چه در بخش نظامی و چه در بخش عمرانی، شوق مردم به استفاده از این فرصت افزایش خواهد یافت.»
 
ظرفیت سواحل مکران برای استقرار ۵ میلیون نفر
دریا مملو از نعمت است و اقتصادی که بر محور آن بنا شده باشد به معنای استفاده بهینه از منابع آبی شامل اقیانوس‌ها، دریا و دریاچه‌ها، سواحل و جزایر در راستای رشد اقتصادی و در پی آن بهبود وضعیت معیشتی مردم است. وقتی نگاه‌ها به سمت فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا و تبدیل آن به یک فرهنگ عمومی جلب می‌شود، منظور تدوین طرح و برنامه‌هایی در جهت بهره‌وری از این نعمت الهی در ابعاد مختلف است. بر همین اساس فعالیت اقتصاد آبی به دو صورت سنتی و نوظهور انجام می‌شود که در حالت اول شامل شیلات، گردشگری، حمل‌ونقل، کشتی‌سازی و منابع زیرسطحی می‌شود و فعالیت‌های نوظهور نیزهم به آبزی‌پروری، بیوتکنولوژی، انرژی‌های تجدید‌پذیر و منابع غذایی جدید می‌رسد. اواخر سال 1399 بود که مشاور فرماندهی معظم کل قوا با بیان این‌که سواحل مکران ظرفیت استقرار پنج میلیون نفر را دارد و جمعیت ۴۰۰‌هزار نفری حال حاضر این سواحل جمعیت بسیار پایینی است، گفت: «لازم است مسئولان شرایط سرمایه‌گذاری در این سواحل را تسهیل کنند. این سواحل ظرفیتی ویژه برای سرمایه‌گذاری دارد. هرچند اقدامات ارزشمندی برای توسعه این سواحل صورت گرفته اما همچنان عقب هستیم و لازم است فعالیت‌های عمرانی و اقتصادی و سرمایه‌گذاری گسترده‌‌تری صورت گیرد.»
حسین دهقان در حوزه صنایع دفاعی و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز تصریح کرد: «امنیت در سواحل مکران خوب است و مردم منطقه می‌توانند تضمین‌کننده امنیت این منطقه باشند و مرزهای آبی و خاکی به اقتصاد ملی، کشاورزی، گردشگری کمک می‌کند. نباید سرزمین خالی از سکنه داشته باشیم و باید در تمام طول سواحل براساس اقتصاد دریا‌محور برنامه‌ریزی شود.»

حرف‌های روی زمین مانده
با توجه به این که ایران با برخورداری از سواحل متعدد در شمال و جنوب کشور نقطه اتصال دو قاره آسیا و اروپا محسوب می‌شود و پیش از این نیز در ادوار گذشته با قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم یکی از مهره‌های اصلی ترانزیت کالا بوده، همواره در مرکز توجه کشورهای اروپایی و آسیایی قرار دارد. بر همین اساس در تیرماه1400 نیز محمد مخبر، معاون اول ریاست‌جمهوری در جلسه کارگروه ترانزیت کشور با اشاره به ظرفیت کشور در استفاده بهینه از اقتصاد دریا تأکید کرده بود: «ظرفیت ترانزیتی کشور قابلیت درآمد ۲۰ میلیارد دلاری در سال و ایجاد یک میلیون فرصت شغلی را دارد.» ضمن این‌که رئیس‌جمهور نیز با اشاره به اهمیت سواحل مکران، گفته بود: «در هیأت دولت استفاده حداکثری از ظرفیت‌های این سواحل را مطرح کردیم و ساز‌و‌کاری برای آن تصویب شد تا در سطح ملی و با همکاری وزارتخانه‌ها بتوانیم از این سرمایه به نحو کامل استفاده کنیم.»

سواحل ایران، گوهری ناتمام
حدود دوسوم جمعیت جهان در محدوده ۶۰ کیلومتری مرزهای دریایی زندگی می‌کنند و بیش از ۸۰‌درصد شهرهای بزرگ در مناطق ساحلی قرار دارند. بنابراین مناطق ساحلی دنیا قطب‌های تجاری شناخته‌شده بین‌المللی هستند و سهم عمده‌ای در تولید ناخالص کشورها دارند. در این بین دو کشور ویتنام و چین بیش از ۵۰‌درصد از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کنند. این در حالی است که ایران با ۲۰۰‌هزار کیلومترمربع آب‌های سرزمینی و حدود 5۸۰۰ کیلومتر مرز آبی، تنها ۱۰‌درصد از تولید ناخالص ملی را از دریا تأمین می‌کند. در شرایطی که فقط بندر اقیانوسی چابهار به علت دسترسی به آب‌های آزاد یکی از بهترین موقعیت‌های ترانزیت کالا برای صادرات و واردات کشورهای مجاور به‌شمار می‌رود. بنادر ایران به‌دلیل راه داشتن به آب‌های آزاد دنیا در اصل گوهری هستند که پایانی برای ارزش و قیمت‌شان وجود ندارد.

اقتصاد دریا، راهبردی تحول‌آفرین
توسعه دریامحور و اقتصاد دریا که اخیرا بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته، موضوعی بسیار کلی است و باید تصویر روشنی از آن ترسیم شود. حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی است و مستلزم ظهورو حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا و ازجمله حمل‌ونقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آبزی‌پروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است. شاید اگر امروز تصمیم گرفته شود 100موضوع و اقدام اساسی در فرآیند توسعه کشور فهرست شود بدون‌شک موضوع توجه به اقتصاد دریا‌محور و توسعه سواحل مکران در سبد انتخاب نهایی قرار می‌گیرد. چالش توزیع نامتوازن جمعیت در کشور و نگاه تمرکزگرایی و توجه جدی نداشتن به پتانسیل‌ها و ظرفیت و منابع نواحی مرزی و به‌خصوص در نواحی با مرز آبی بسیار جدی است. هفت استان ساحلی ایران که 25درصد مساحت کشور را به‌خود اختصاص می‌دهند، تنها دربرگیرنده 10درصد جمعیت کشور هستند.