دیروز حتی کار به عذرخواهی یک عضو شورای شهر در صحن ساختمان خیابان بهشت هم کشید، جایی که مهدی اقراریان ترجیح داد سکوت را بشکند و به‌واسطه آبگرفتگی در برخی نقاط تهران از شهروندان پوزش بخواهد. این عذرخواهی اما با توضیحات مهدی چمران، رئیس شورا کم اثر شد، چراکه او آبگرفتگی‌ها را محلی و مربوط به پل‌ها و جوی‌های آب دانست که به‌علت ریختن زباله می‌گیرند و باعث آبگرفتگی معابر می‌شوند. البته همین که نظافت شهر مشکل دارد و جوی‌های آب همچنان محل تجمع انواع و اقسام پسماندها هستند، خودش از منظر خدمات شهری جای بحث دارد ولی دیروز در این باره در صحن شورا بحث نشد. حتی موضوع مهم «خاموش بودن چراغ‌های راهنمایی و رانندگی در ساعات ابتدایی صبح» نیز که عامل اختلال ترافیکی و سردرگمی رانندگان بود در حد قول چمران برای پیگیری مطرح شد. خلاصه این بارهم تهران به جای این که از بارندگی سرحال بیاید، گرفتار تبعات بارشی شد که این همه چشم انتظارش بود.
     
شهر آماده بود یا نبود؟
تصاویری که شهرداری منطقه2 تهران روز گذشته از حضور نیروهای خدماتی در این منطقه منتشر کرد، گروهی از نیروهای سبزپوش را نشان می‌داد که در خیابان‌ها، پارک‌ها و بزرگراه‌ها مستقر شده بودند تا اگر بارش‌ها مشکلی پیش آورد آنها با بیل‌ها و جاروهایی که در دست دارند، مشکل را حل کنند. این تصاویر یادآور حضور پررنگ ماشین‌های برف‌روبی در روز 29آبان بود که در واقع مانور مشترک پلیس راهور و شهرداری تهران برای نمایش آمادگی برای فصل بارش به شمار می‌رفت؛ مانوری که حسین نظری، معاون خدمات‌شهری شهرداری آن را متشکل از 308ماشین تخصصی، حدود 1700خودروی خدماتی عمومی و 13هزار نیروی کارگری دانست. در تهران اما دیروز نه‌تنها برف نبارید که بارش باران با همه طراوتش به حدی نبود که بخواهد مشکل‌ساز شود که البته در برخی نقاط مشکل آفرین شد. روز گذشته در حالی در صحن شورای شهر بابت آبگرفتگی برخی معابر از مردم تهران عذرخواهی می‌شد که سرپرست اداره کل امور خدمات شهری شهرداری همچنان اعلام می‌کرد «خوشبختانه مورد خاصی به‌وجود نیامده و صرفا چند مورد آبگرفتگی جزئی  گزارش شده است».
به هر حال این که باران بازهم توانست آبگرفتگی در هر حد و اندازه‌ای را موجب شود، گره کار مدیریت شهری را نشان می‌دهد، یعنی شهر همچنان در فصول سرد آماده نیست. تجربه بارندگی این بار هم نشان می‌دهد که شهرداران در همه ادوار حتی در  این دوره هیچ برنامه عملی  برای  مدیریت  ترافیک  شهری پس  از بارندگی ندارند  که تنها واکنش آنها  غافلگیری است؛ مثل همیشه!

چرا تهران قفل می‌شود؟
البته اگر بتوان از کنار آبگرفتگی معابر با این توجیه که «موارد پیش آمده جزئی بوده»، گذشت مسلما از کنار ترافیک سنگین در برخی معابر اصلی تهران نمی‌توان به‌آسانی عبور کرد. حتی مهدی چمران که ملاحظه کار اظهارنظر می‌کند روز گذشته «ترافیک شدید و فشرده در بزرگراه صیاد شیرازی خروجی به سمت رسالت» را گزارش داد که فقط بخشی از آن چیزی بود که مردم تجربه‌اش کردند. اما چرا هر بار با شروع نزولات آسمانی، ترافیک تهران شلوغ شدیدتر می‌شود و کار به قفل شدگی خیابان‌ها و معابر می‌کشد؟
چمران در کسوت رئیس شورای شهر تهران دراین باره یک تحلیل دارد. او می‌گوید: «‌هنگامی که در پایتخت باران می‌بارد با توجه به این‌که بارندگی‌های کمی داریم مردم به رانندگی در شرایط بارانی عادت ندارند و همین موضوع باعث بروز ترافیک می‌شود». 
اما بی شک این تنها دلیل شکل‌گیری ترافیک‌های سنگین در روزهای بارانی و برفی نیست، چراکه کارشناسان مختلف نظرات گوناگونی در این باره دارند. مثلا قائم مقام اسبق معاونت حمل و نقل شهرداری تهران معتقد است: « بررسی آمارهای مربوط به میزان تردد خودروها در روزهای معمولی سال و هنگام بارندگی نشان می‌دهد در زمان بارش تا 20درصد به میزان ترافیک معابر شهر تهران افزوده می‌شود که حاصل عوامل طبیعی ناشی از بارندگی و رفتار ترافیکی شهروندان است». 
با این حال ریشه‌های شکل‌گیری گره‌های کور ترافیکی را باید در موضوعات عمیق‌تری جست‌وجو کرد که مطالعات تطبیقی انجام شده نیز همین نکته را نشان می‌دهد. طبق این مطالعات، تغییر شرایط جوی منجر به تغییر در شاخص‌های عملکردی و ترافیکی سیستم حمل‌ونقل می‌شود، بنابراین طرح‌هایی که برای شرایط عادی محاسبه و برنامه‌ریزی شده‌اند، دیگر جوابگوی تغییرات ایجاد شده نیستند و بهره‌وری‌شان را از دست می‌دهند.  در واقع ریشه مشکل در نبود طرح‌ها و برنامه‌های متناسب با شرایط بارانی در اجزا و زیرساخت‌های حمل‌ونقل است که به کاهش ظرفیت شبکه منجر می‌شود در حالی که برنامه‌ زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی که ویژه شرایط بارانی باشد نیز وجود ندارد.
این مطالعات ثابت می‌کند مشکل ترافیکی شدن شهر در روزهای زیبای بارانی و برفی به نحوه مدیریت ترافیک برمی‌گردد، نه ذات بارش‌ها یا زیاد بودن خودروهای شخصی. در این باره جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران نیز تحلیل‌های مشابهی دارد و به جام‌جم می‌گوید: « سرانه خودروی شخصی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا پایین است، بنابراین نباید احساس شود که در کشورمان خودروی زیادی داریم. طول شبکه معابر هم تقریبا همتراز با شهرهای بزرگ دنیاست، پس تنها تفاوت ما سیاست‌های ترافیکی است که در برخی موارد تا ۱۸۰درجه با سایر کشورها فرق دارد». 
در واقع مدیریت تقاضای سفر، یکپارچه‌سازی خدمات حمل و نقل، رفع نقایص زیرساخت‌ها و از همه مهم‌تر موضوعات انضباط بخش ترافیک و فرهنگی مواردی است که در شهر بزرگی مثل تهران گم شده و در روزهایی که آسمان گشاده دست می‌شود به‌صورت آزاردهنده‌ای رخ نشان می‌دهد.

مریم خباز - گروه جامعه