معاون وزیر علوم در گفتوگو با «جامجم» مطرح کرد
بودجه پژوهشی در وضعیت هشدار
بحرانهایی مثل همه‌گیری کرونا، تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی و کمبود منبع آب از بحرانهایی است که نه‌تنها خیلی از کشورهای جهان با آن درگیر بودند و هستند بلکه در ایران هم به‌طور جدی احساس شدهاست. بحرانهایی که برای حل آن ثروت به‌تنهایی کافی نیست و تا تحقیق و پژوهش نباشد نمی‌توان درباره شرایط بحران، روشهای حل آن و تهیه امکانات و تجهیزات مورد نیاز تصمیم گرفت. برای کشوری مثل ایران که سیاستگذاری حل بحران با کمک نیروهای متخصص داخلی وجود دارد این مسأله به‌طور جدیتر مطرح است، زیرا بسیاری از کشورها ممکن است با صرف هزینهای از متخصصان خارجی برای حل بحرانهایشان بهره بگیرند. در چنین شرایطی افزایش سهم بودجه برای پژوهش و پیشبرد علم و فناوری در کشور نیازی اساسی به حساب میآید آن‌هم درست زمانی که تورم اقتصادی به‌وضوح در تامین تجهیزات علمی و اجرای پروژههای تحقیقاتی تاثیر گذاشتهاست. به مناسبت هفته پژوهش و برای اطلاع از برنامه‌های وزارت علوم برای درخواست افزایش بودجه پژوهشی سراغ دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رفتیم و در دفتر کار او در‌خصوص چالشهای پژوهش در کشور و حواشی روند انتشار مقالات پژوهشی در دانشگاه به گفتوگو نشستیم.
هفته پژوهش از سال1379 در ایران برگزار میشود و هر سال نمایشگاهی برای نمایش دستاوردهای علمی و پژوهشی در استان‌های مختلف کشور در همین بازه برپاست. برای آنکه برگزاری هفته پژوهش در کشور به رویدادی تقویمی که هر سال شبیه سال قبل تکرار میشود بدل نشود چه اقداماتی صورت گرفته است و هفته پژوهش امسال چه تفاوتهایی با سال قبل دارد؟
هفته پژوهش و فناوری تا به‌حال در این مقیاس برگزار نشده و میتوان گفت این بزرگ‌ترین هفته پژوهش در جمهوری اسلامی است. طی جلساتی که در این مدت داشتیم قرار بر این شد که وزارتخانههایی که به نوعی در علم و فناوری نقش دارند، مثل وزارت فناوری ارتباطات، وزارت کشاورزی، صنعت و معدن و تجارت، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی ازجمله این وزارتخانهها هستند، البته معاونت علمی ریاست‌جمهوری هم یکی از بخشهای مهم در برگزاری هفته پژوهش است. در نمایشگاههای سال‌های گذشته هیچگاه دانشآموز و دانشجو همزمان با هم حاضر نبودند اما امسال هم گروههای منتخب از دانشآموزان در این نمایشگاه داریم. از سوی دیگر ما چند هزار انجمن علمی دانشجویی داریم که ذیل معاونین فرهنگی در دانشگاهها فعالیت میکنند، امسال حدود 400 متر از فضای نمایشگاه را به آنها اختصاص دادیم که به‌صورت ویژه فعالیت داشته باشند.
برای ارتباط صنایع و شرکتها با پژوهشگران چه بخشهایی در نظر گرفته شده است؟
نمایشگاه ریورس پیچ که چند سالی است در هفته پژوهش برگزار میشود امسال به شکل گستردهتری در سالن 7 فعالیت دارد. این نمایشگاه فرصتی است برای این‌که سازمانها و شرکتها نیازهای‌شان را اعلام کنند و فناوران برای حل آن اقدامات لازم را آغاز میکنند. در بخش تسلای نمایشگاه ایران‌ساخت، فراخوان بین‌المللی داشتیم که کشورهایی که از نظر جغرافیایی به ما نزدیک یا علاقهمند به همکاری هستند مثل افغانستان، عراق، ارمنستان و ازبکستان در ساخت به ما کمک کنند. از مهمترین نوآوریها در هفته پژوهش امسال به حوزه آینده‌پژوهی اختصاص دارد. غرفههای متاورس و کوانتوم به همین دلیل در نمایشگاه در نظر گرفته شده تا بتوانیم قبل از این‌که در برابر فناوریهای نوین مقهور شویم، آشنایی و آمادگی لازم را برای مواجهه با آن پیدا کنیم. هماهنگیهای انجام‌شده با آموزشوپرورش قرار شده که امسال در این هفته دانشآموزان به همراه والدین خود به دانشگاهها بروند و از حالوهوای آنجا بازدید کنند. این فرصت شرایطی را فراهم میکند تا دانشآموزان فضای دانشگاهها در شهرهای مختلف را با هم مقایسه کنند و ببینند علاقه دارند در چه نوع دانشگاهی تحصیل کنند. به این ترتیب قبل از ورود به دانشگاه به این محیط تعلق خاطر پیدامیکنند.
با توجه به این برای به ثمر نشستن تمام تلاشهایی که در زمینه علم و فناوری میشود و برای حفظ سرعت کشور در تولید علم و توسعه آن، نیاز به افزایش بودجه پژوهشی وجود دارد آیا وزارت علوم پیگیری خاصی برای افزایش این بودجه داشته است؟
در قانون برنامه ششم قرار بود سهم بودجه پژوهشی به 4درصد تولید ناخالص ملی (GDP) برسد 4درصدی که 2درصد را بخش خصوص تامین کند و 2درصدش را دولت. برای سال گذشته عنوان شد که این سهم به 0.5درصد هم نرسیده است، امسال هم گفته میشود این عدد فقط به 0.45درصد از تولید ناخالص ملی رسیده است اما سؤال من این است چطور این عدد محاسبه شده است؟ بودجه کل وزارت علوم یک میلیارد دلار است در حالی که دانشگاه درجه2در کشورهای در حال توسعه چنین بودجهای دارد. دانشگاههای تراز اول کشورهای پیشرفته بودجهای حدود 10میلیارد دلار دارند. پس چطور عدد 0.45درصد را محاسبه کردهاند؟ واقعیت این است که از این یک میلیارد دلار،90درصدش برای پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان دانشگاههاست پس یعنی این رقم به توسعه فناوری، تکمیل زیرساختها و خرید تجهیزات برای مراکز علمی و پژوهشی نمیرسد. من از معاونان پژوهشی دانشگاهها درخواست کردم که سهم بودجه پژوهشی از بودجه کل دانشگاه را برایم بنویسند و تکتک دانشگاهها این کار را کردهاند. این سهم در دانشگاهها بین 2 تا 5درصد است. واقعا باور‌کردنی نیست که بعضی از دانشگاههای بزرگ و مطرح، فقط 2درصد از کل بودجه را به پژوهش اختصاص میدهند. بقیه این بودجه صرف حقوق و مسائل خوابگاهها و دیگر هزینههای دانشگاه میشود. این مسأله برای مراکز پژوهشی کمی متفاوت است چون آنها تمرکز اصلیشان در حوزه پژوهش است. در حال حاضر بیش از 80 هزار هیأت علمی در کشور داریم که با کمترین امکانات بیشترین خروجی را ارائه میدهند. بر‌اساس خروجیهایی که دانشگاههای ما دارند معتقدم واقعا اعضای هیأت علمی ما معجزه میکنند. برای آن که روشن شود هزینهای که به پژوهش در کشور اختصاص داده میشود چقدر کم است به قطر نگاهی بیندازیم. این کشور 122میلیارد دلار تولید ناخالص ملی دارد، چهار دانشگاه کوچک دارد و حدود سه میلیون جمعیت. در چنین حالتی 5درصد از تولید ناخالص خود را به همین چهار دانشگاه اختصاص میدهد. این بودجه فقط برای تحقیقات استفاده میشود و نه برای تکمیل تجهیزات و حوزههای دیگر.
وضعیت بودجه برای خرید تجهیزات علمی و فناوری چگونه است؟
بودجه خرید تجهیزات علمی در سال1400و1401، صفر بوده است. گاهی در قانون برنامه و بودجه مبلغی از صندوق توسعه ملی فقط برای خرید تجهیزات اختصاص پیدا میکرده است. در سال 98و99 این عدد به 70میلیون دلار رسید. ما هر روز هزینههای تعمیراتی و خرید تجهیزات را در دانشگاهها و مراکز علمی داریم و نمی‌توان گفت این هزینه در آن سال انجام شده و دیگر نیازی نیست. در این خصوص چند نامه به دفتر مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور ارسال شده تا برای خرید تجهیزات بودجهای به وزارت علوم داده شود. اگر این بودجه تزریق نشود روند رو به رشدی که ایران در جهان داشته، ادامه نخواهد یافت. حفظ شتاب علمی کشور در اولویتهای برنامه هفتم توسعه هم آمده است اما بدون افزایش بودجه پژوهشی نمی‌توان این شتاب را حفظ کرد. بودجه پژوهشی کشور در وضعیت هشدار قرار دارد. باید توجه داشته باشیم دستاوردهای فناورانه دفاعی سلول بنیادی نانو و هر آنچه به دست آمده از تحقیقات دانشگاهی است و برای حفظ این شتاب باید از این تحقیقات حمایت کنیم.
ترتیب نام استاد در مقاله تاثیری در ارتقای او ندارد
روند امتیازدهی استادان و مسأله ذکر نام دانشجو به‌عنوان نام دوم یا سوم در مقالات علمی یکی از مسائلی است که در چند سال اخیر بسیار مورد نقد قرار گرفته است. در این خصوص نظر دکتر صالحی را جویا شدیم و او اینطور توضیح داد: «نظام رتبهبندی برای دانشجو ندارد، برای همین در هیچ کشوری اهمیت ندارد که نام دانشجو اول بیاید یا به‌عنوان نفر دوم و سوم. در آییننامه ارتقای اساتید هم هیچ تفاوتی ندارد که نام استاد نام اول باشد یا نام دوم اما واقعیت این است که آیا دانشجو میتواند بدون آزمایشگاهی که استاد در اختیارش قرار میدهد و بدون پیشنهاد اولیه استاد و بدون امکاناتی که دانشگاه در اختیارش گذاشته این مقاله را بنویسد؟ درست است زحمت اصلی برای مقاله را دانشجو میکشد اما واقعیت این است که دانشجو وظایف خود را دارد، استاد هم وظایف خود را که هردو هم باید به آن عمل کنند.» او در خصوص وضعیت دیگر کشورها در آوردن اسم دانشجو و استاد در مقالات، گفت: «به‌طور کلی هر کشوری برای خود قوانین مشخصی دارد و در دانشگاههای ایران هم بر‌اساس قوانین کشور تصمیمگیری میشود. این نظام برد-برد است برای دانشجو و برای استاد. به هر حال ممکن است در جایی تخلفاتی هم صورت بگیرد اما واقعا تعداد تخلفاتی که به دست ما میرسد زیاد نیست. دانشجویی که رسالهای را مینویسد هیچ منعی برای این‌که نامش در مقاله به‌عنوان نام اول آورده شود، وجود ندارد.»
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
هفته پژوهش و فناوری تا به‌حال در این مقیاس برگزار نشده و میتوان گفت این بزرگ‌ترین هفته پژوهش در جمهوری اسلامی است. طی جلساتی که در این مدت داشتیم قرار بر این شد که وزارتخانههایی که به نوعی در علم و فناوری نقش دارند، مثل وزارت فناوری ارتباطات، وزارت کشاورزی، صنعت و معدن و تجارت، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی ازجمله این وزارتخانهها هستند، البته معاونت علمی ریاست‌جمهوری هم یکی از بخشهای مهم در برگزاری هفته پژوهش است. در نمایشگاههای سال‌های گذشته هیچگاه دانشآموز و دانشجو همزمان با هم حاضر نبودند اما امسال هم گروههای منتخب از دانشآموزان در این نمایشگاه داریم. از سوی دیگر ما چند هزار انجمن علمی دانشجویی داریم که ذیل معاونین فرهنگی در دانشگاهها فعالیت میکنند، امسال حدود 400 متر از فضای نمایشگاه را به آنها اختصاص دادیم که به‌صورت ویژه فعالیت داشته باشند.
برای ارتباط صنایع و شرکتها با پژوهشگران چه بخشهایی در نظر گرفته شده است؟
نمایشگاه ریورس پیچ که چند سالی است در هفته پژوهش برگزار میشود امسال به شکل گستردهتری در سالن 7 فعالیت دارد. این نمایشگاه فرصتی است برای این‌که سازمانها و شرکتها نیازهای‌شان را اعلام کنند و فناوران برای حل آن اقدامات لازم را آغاز میکنند. در بخش تسلای نمایشگاه ایران‌ساخت، فراخوان بین‌المللی داشتیم که کشورهایی که از نظر جغرافیایی به ما نزدیک یا علاقهمند به همکاری هستند مثل افغانستان، عراق، ارمنستان و ازبکستان در ساخت به ما کمک کنند. از مهمترین نوآوریها در هفته پژوهش امسال به حوزه آینده‌پژوهی اختصاص دارد. غرفههای متاورس و کوانتوم به همین دلیل در نمایشگاه در نظر گرفته شده تا بتوانیم قبل از این‌که در برابر فناوریهای نوین مقهور شویم، آشنایی و آمادگی لازم را برای مواجهه با آن پیدا کنیم. هماهنگیهای انجام‌شده با آموزشوپرورش قرار شده که امسال در این هفته دانشآموزان به همراه والدین خود به دانشگاهها بروند و از حالوهوای آنجا بازدید کنند. این فرصت شرایطی را فراهم میکند تا دانشآموزان فضای دانشگاهها در شهرهای مختلف را با هم مقایسه کنند و ببینند علاقه دارند در چه نوع دانشگاهی تحصیل کنند. به این ترتیب قبل از ورود به دانشگاه به این محیط تعلق خاطر پیدامیکنند.
با توجه به این برای به ثمر نشستن تمام تلاشهایی که در زمینه علم و فناوری میشود و برای حفظ سرعت کشور در تولید علم و توسعه آن، نیاز به افزایش بودجه پژوهشی وجود دارد آیا وزارت علوم پیگیری خاصی برای افزایش این بودجه داشته است؟
در قانون برنامه ششم قرار بود سهم بودجه پژوهشی به 4درصد تولید ناخالص ملی (GDP) برسد 4درصدی که 2درصد را بخش خصوص تامین کند و 2درصدش را دولت. برای سال گذشته عنوان شد که این سهم به 0.5درصد هم نرسیده است، امسال هم گفته میشود این عدد فقط به 0.45درصد از تولید ناخالص ملی رسیده است اما سؤال من این است چطور این عدد محاسبه شده است؟ بودجه کل وزارت علوم یک میلیارد دلار است در حالی که دانشگاه درجه2در کشورهای در حال توسعه چنین بودجهای دارد. دانشگاههای تراز اول کشورهای پیشرفته بودجهای حدود 10میلیارد دلار دارند. پس چطور عدد 0.45درصد را محاسبه کردهاند؟ واقعیت این است که از این یک میلیارد دلار،90درصدش برای پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان دانشگاههاست پس یعنی این رقم به توسعه فناوری، تکمیل زیرساختها و خرید تجهیزات برای مراکز علمی و پژوهشی نمیرسد. من از معاونان پژوهشی دانشگاهها درخواست کردم که سهم بودجه پژوهشی از بودجه کل دانشگاه را برایم بنویسند و تکتک دانشگاهها این کار را کردهاند. این سهم در دانشگاهها بین 2 تا 5درصد است. واقعا باور‌کردنی نیست که بعضی از دانشگاههای بزرگ و مطرح، فقط 2درصد از کل بودجه را به پژوهش اختصاص میدهند. بقیه این بودجه صرف حقوق و مسائل خوابگاهها و دیگر هزینههای دانشگاه میشود. این مسأله برای مراکز پژوهشی کمی متفاوت است چون آنها تمرکز اصلیشان در حوزه پژوهش است. در حال حاضر بیش از 80 هزار هیأت علمی در کشور داریم که با کمترین امکانات بیشترین خروجی را ارائه میدهند. بر‌اساس خروجیهایی که دانشگاههای ما دارند معتقدم واقعا اعضای هیأت علمی ما معجزه میکنند. برای آن که روشن شود هزینهای که به پژوهش در کشور اختصاص داده میشود چقدر کم است به قطر نگاهی بیندازیم. این کشور 122میلیارد دلار تولید ناخالص ملی دارد، چهار دانشگاه کوچک دارد و حدود سه میلیون جمعیت. در چنین حالتی 5درصد از تولید ناخالص خود را به همین چهار دانشگاه اختصاص میدهد. این بودجه فقط برای تحقیقات استفاده میشود و نه برای تکمیل تجهیزات و حوزههای دیگر.
وضعیت بودجه برای خرید تجهیزات علمی و فناوری چگونه است؟
بودجه خرید تجهیزات علمی در سال1400و1401، صفر بوده است. گاهی در قانون برنامه و بودجه مبلغی از صندوق توسعه ملی فقط برای خرید تجهیزات اختصاص پیدا میکرده است. در سال 98و99 این عدد به 70میلیون دلار رسید. ما هر روز هزینههای تعمیراتی و خرید تجهیزات را در دانشگاهها و مراکز علمی داریم و نمی‌توان گفت این هزینه در آن سال انجام شده و دیگر نیازی نیست. در این خصوص چند نامه به دفتر مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور ارسال شده تا برای خرید تجهیزات بودجهای به وزارت علوم داده شود. اگر این بودجه تزریق نشود روند رو به رشدی که ایران در جهان داشته، ادامه نخواهد یافت. حفظ شتاب علمی کشور در اولویتهای برنامه هفتم توسعه هم آمده است اما بدون افزایش بودجه پژوهشی نمی‌توان این شتاب را حفظ کرد. بودجه پژوهشی کشور در وضعیت هشدار قرار دارد. باید توجه داشته باشیم دستاوردهای فناورانه دفاعی سلول بنیادی نانو و هر آنچه به دست آمده از تحقیقات دانشگاهی است و برای حفظ این شتاب باید از این تحقیقات حمایت کنیم.
ترتیب نام استاد در مقاله تاثیری در ارتقای او ندارد
روند امتیازدهی استادان و مسأله ذکر نام دانشجو به‌عنوان نام دوم یا سوم در مقالات علمی یکی از مسائلی است که در چند سال اخیر بسیار مورد نقد قرار گرفته است. در این خصوص نظر دکتر صالحی را جویا شدیم و او اینطور توضیح داد: «نظام رتبهبندی برای دانشجو ندارد، برای همین در هیچ کشوری اهمیت ندارد که نام دانشجو اول بیاید یا به‌عنوان نفر دوم و سوم. در آییننامه ارتقای اساتید هم هیچ تفاوتی ندارد که نام استاد نام اول باشد یا نام دوم اما واقعیت این است که آیا دانشجو میتواند بدون آزمایشگاهی که استاد در اختیارش قرار میدهد و بدون پیشنهاد اولیه استاد و بدون امکاناتی که دانشگاه در اختیارش گذاشته این مقاله را بنویسد؟ درست است زحمت اصلی برای مقاله را دانشجو میکشد اما واقعیت این است که دانشجو وظایف خود را دارد، استاد هم وظایف خود را که هردو هم باید به آن عمل کنند.» او در خصوص وضعیت دیگر کشورها در آوردن اسم دانشجو و استاد در مقالات، گفت: «به‌طور کلی هر کشوری برای خود قوانین مشخصی دارد و در دانشگاههای ایران هم بر‌اساس قوانین کشور تصمیمگیری میشود. این نظام برد-برد است برای دانشجو و برای استاد. به هر حال ممکن است در جایی تخلفاتی هم صورت بگیرد اما واقعا تعداد تخلفاتی که به دست ما میرسد زیاد نیست. دانشجویی که رسالهای را مینویسد هیچ منعی برای این‌که نامش در مقاله به‌عنوان نام اول آورده شود، وجود ندارد.»
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
ضمیمه کلیک
تیتر خبرها
-
نظم آمریکاییدر پایانراه
-
سیاستخارجی انقلابی
-
تهرانیها امسال فقط 2روز هوایپاک داشتند
-
مهمترین نکات برای در امانماندن از مخاطرات ناشی از آلودگیهوا
-
بایدن و آغاز دوران اردک لنگ
-
ترور به جرم عقلانیت
-
بودجه پژوهشی در وضعیت هشدار
-
چه کسانی «برزخیها» را توقیف کردند؟
-
سفر به سرزمین اعجوبهها
-
مقایسه تعداد روزهای سالم و ناسالم سالگذشته و امسال
