«جام‌جم» در گفت‌وگو با تهیه‌کننده «تهرانگرد» بررسی کرد
سرکشی به ناشناخته‌های پایتخت
تهران، پایتخت پر قصه ایران شهری است که شاید بیشتر به‌عنوان مبدأ سفر شناخته و کمتر به‌عنوان مقصد انتخاب شود ولی این شهر وسیع و پرجمعیت جاذبه‌های فراوان طبیعی، معماری، تاریخی و... دارد که ممکن است برخی تهرانی‌ها هم از آن بی‌خبر باشند و در شلوغی‌های زندگی روزمره فرصت بازدید آنها را ازدست بدهند. البته رسانه‌ملی در زمینه معرفی این جاذبه‌ها تلاش کرده است. برنامه «تهرانگرد» یکی از مجموعه مستندهای تلویزیونی است که درسال‌های اخیر با این محوریت از شبکه پنج سیما پخش می‌شود. این برنامه به کارگردانی صادق شمسایی به معرفی جاذبه‌های گردشگری، تاریخی، فرهنگی و... پایتخت می‌پردازد، چندان که هر قسمت مجموعه مستند به یکی از زوایای ناشناخته و کمتر دیده شده تهران اختصاص دارد. به بهانه پخش جدید این برنامه با سجاد مشحون، تهیه‌کننده این پروژه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
درسال‌های اخیر روند مستندسازی - چه در قالب آثار تلویزیونی و چه در زمینه مستندهای سینمایی- به پیشرفت‌های چشمگیری دست یافته و مستندسازان به‌مدد تولیدات‌شان توانسته‌اند در مجامع بین‌المللی هم بدرخشند، بااین‌حال شاید بد نباشد بحث را با این سؤال شروع کنیم که خود شما به‌عنوان تهیه‌کننده پروژه تهرانگرد، حوزه مستند را چطور می‌بینید؟
همان‌طور که اشاره کردید درسال‌های اخیر مستندهای جذابی در شبکه‌های تلویزیونی و سینمایی ساخته شده است. به‌خصوص این که از سوژه‌های خوبی هم برای ساخت مستندهای مختلف بهره گرفته شده و تلویزیون هم سرمایه‌گذاری بیشتری به لحاظ مادی و معنوی روی ساخت و تولید آثار مستند انجام داده است. همه اینها دست به دست هم داده تا امروز مخاطبان فیلم‌های مستند با مخاطبان فیلم‌های سینمایی برابری داشته باشد. این نشان می‌دهد مستندسازی دراین سال‌ها به رشد و جهش مطلوبی دست یافته است.
بپردازیم به مستند تهرانگرد، چرا هرقسمت به‌عهده یک کارگردان گذاشته شده است؟
تا قبل از سال 1397، تهیه‌کننده تهرانگرد به‌عهده شخص دیگری بود. روال کار این بود که درهر قسمت 25دقیقه‌ای، یک نقطه از تهران دستمایه کار قرارمی‌گرفت و به معرفی اماکن فرهنگی، هنری و تاریخی آن نقطه پرداخته می‌شد اما در سال 1397، ساختار برنامه تغییر کرد و قرار شد علاوه بر معرفی اماکن فرهنگی ــ تاریخی به رویدادهایی هم که دراین اماکن اتفاق افتاده است، بپردازیم. بنابراین سعی کردیم با ساختارمندی دیگری پروژه را جلو ببریم. دراین زمینه ما چهاربخش عمده را درنظر داشتیم، یکی طبیعت استان تهران بود، دیگری موزه‌ها، ورزش‌های هیجانی که در استان تهران انجام می‌شود و همین‌طور رویدادهایی که در گذشته در مناطق مختلف تهران صورت گرفته است. تا سال1400 براین اساس توانستیم بالای500 نقطه و مکانی را که در استان تهران وجود دارد به مخاطبان برنامه معرفی کنیم. درسال1401 به پیشنهاد مهندس اشناب، مدیر شبکه پنج سیما و آقای کریمی، مدیرگروه تهران و شهروندی، قرارشد درکنار محورهایی که برنامه دارد به معرفی روستاهای تهران هم پرداخته شود. استان تهران، استانی چهارفصل است که ظرفیت خوبی دراین حیطه دارد. سری جدید تهرانگرد، جمعه‌ها ساعت22 از شبکه پنج سیما پخش می‌شود و به معرفی روستاهای مولد تهران می‌پردازد که ظرفیت کشاورزی دارند و درکنار معرفی هر روستا، جاذبه‌های تفریحی و گردشگری آن منطقه را نمایش می‌دهد. سری جدید تهرانگرد با همکاری جهاد کشاورزی استان تهران ساخته شده است.
درچندسال گذشته ارتباط عامه مردم با اماکن فرهنگی بهتر شده است، چندان که درایام نوروز هرسال شاهد حضور طیف گسترده‌ای از مردم از اقصی نقاط کشور هستیم که به تماشای موزه‌ها و سایر نقاط دیدنی تهران می‌آیند، فکرمی‌کنید مستند تهرانگرد، چقدر توانسته در برقراری پیوند و زمینه‌سازی با مخاطب درارتباط با شناخت اماکن مختلف پایتخت نقش داشته باشد و او را ترغیب کند که به چهارگوشه تهران سری بزند؟
می‌توانم بگویم تا پیش از ساخت برنامه تهرانگرد، وقتی صحبت از سفر به میان می‌آمد، ذهن اغلب مردم به سمت شهرهایی چون شیراز و اصفهان می‌رفت و اگر بعضی از مردم می‌خواستند برای تفریح و گردش سفر کنند، شمال وجنوب را انتخاب می‌کردند و معمولا کسی تهران را به‌عنوان مقصد گردشگری نمی‌شناخت یا کمتر می‌شناخت. ما دراین چهارسال تلاش کردیم تا بگوییم تهران هم از جاذبه‌های گردشگری زیادی برخوردار است. باتوجه به قدمتی که تهران دارد به‌خصوص از زمان قاجار، بناها و مراکز فرهنگی ــ هنری‌ای در پایتخت وجود دارند که شاید هنوز بعضی از مردم از وجود این بناها اطلاعی نداشته باشند. ما سعی کردیم به معرفی این مراکز بپردازیم و به مردم بگوییم برای سفر کردن، حتما لازم نیست هزینه‌های هنگفتی را متحمل شوند، بلکه می‌توان با یک بلیت اتوبوس و مترو هم سفرهای بین‌شهری انجام داد و از بازدید مراکز بکر و ناشناخته لذت برد. با ساخت برنامه تهرانگرد، مخاطبان پی بردند که تهران فقط به موزه‌هایی چون گلستان و نیاوران محدود نمی‌شود. امروز 400موزه و خانه‌موزه در پایتخت وجود دارد که شاید هنوز برای خیلی‌ها ناشناخته باشد. علاوه براین، ما در تهران گذرهای فرهنگی متعددی داریم که از چشم مردم دور مانده‌است. دراین برنامه کوشیدیم درکنار معرفی نقاط طبیعت‌گردی، تاریخی و فرهنگی، آداب طبیعت‌گردی، موزه‌گردی و ... را هم فرهنگ‌سازی کنیم. خوشبختانه نسبت به این مجموعه از سوی مردم استقبال خوبی صورت گرفته است. به‌طوری که تا پیش از کرونا، بسیاری از مخاطبان به اماکنی که در برنامه معرفی می‌کردیم و نشانی می‌دادیم، می‌رفتند و برای‌شان جذاب بود که دربرنامه به این نقاط اشاره کرده‌ایم.
امروز گوشی‌های هوشمند باعث شده است تا به‌واسطه قابلیت‌های پیشرفته مطابق با فناوری روز، علاقه‌مندان به حوزه مستند که دراین زمینه تحصیلات آکادمیک ندارند و حرفه‌ای هم نیستند، سراغ ساخت فیلم یا ثبت عکس دراین حوزه بروند اما جالب است که اغلب این آثار برگرفته از مناطقی چون عودلاجان، پامنار و بازار است و می‌توان گفت، عکاسی و ساخت فیلم درباره تهران درمواقعی فقط به این مناطق محدود شده. در ساخت تهرانگرد چقدر از زوایای نو به پایتخت نگاه شده است؟
تا قبل ازاین‌که تهرانگرد را بسازیم، معمولا رسم براین بود که مستندها از تایم طولانی 20 یا 30دقیقه‌ای برخوردار بودند اما وقتی ایده ساخت چنین برنامه‌ای شکل گرفت، تصمیم گرفتیم کلیشه‌های معمول را بشکنیم و علاوه بر معرفی اماکن گردشگری، نگاه تاریخ‌نگاری هم به آن منطقه داشته باشیم. به‌عنوان مثال، وقتی خانه شهید‌مدرس را معرفی می‌کردیم درکنار این معرفی، تاریخچه‌ای هم درباره این شخصیت و فعالیت‌های او ارائه می‌دادیم. سعی کردیم با نیازهای روز جامعه پیش برویم، چون مخاطب الان به‌واسطه شبکه‌های مجازی، عادت کرده است در بازه زمانی کوتاهی یک فیلم ببیند. بنابراین کوشیدیم ضرباهنگ مستند تند باشد. نکته بعدی، این که می‌خواستیم از معرفی مکان‌هایی که پیش ازاین در قالب بعضی آثار مستند معرفی شده و حالت تکراری داشتند، پرهیز کنیم. درنتیجه تاجایی که توانسته‌ایم اماکن کمترشناخته شده را معرفی و درعین‌حال استانداردهای ساخت یک مستند را هم رعایت کرده‌ایم.
اصولا از بین قسمت‌های پخش‌شده، کدام نقطه از تهران بیشتر از بقیه موردپسند مردم قرارگرفته است؟
به‌هرحال، ذائقه افرادی که به تماشای این برنامه می‌نشینند با یکدیگر متفاوت است. بعضی از مخاطبان، مستندهایی را که به طبیعت تهران اختصاص دارد، دوست داشته و برخی‌ها، قسمت‌هایی که به معرفی آداب و رسوم و تاریخ یک منطقه پرداخته، علاقه نشان داده‌اند. درمجموع هر بخش، مخاطبان خاص خودش را داشته است. تصورمی‌کنم، گذرهای ناشناخته تهران بیشتر برای مردم جذابیت داشته است. دراین چندسال که از عمر ساخت تهرانگرد می‌گذرد، ما 20 گذرفرهنگی معرفی کرده‌ایم که از بین آنها گذرهای عودلاجان، نوفل‌لوشاتو و سی‌تیر برای مردم جالب‌تر بوده است. به‌عنوان مثال، درست است که دراین سال‌ها، بازدیدکنندگان بیشتری به‌خاطر وجود موزه ملی و خانه قوام به خیابان سی‌تیر رفته‌اند اما درهمین خیابان، ظرفیت‌های ناشناخته زیادی وجود دارد، مثل موزه فناوری که شاید بعضی از مخاطبان از وجود آن اطلاعی نداشته باشند.
در ساخت چنین پروژه‌هایی معمولا با چه چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوید؟
مستندسازی همیشه سختی‌های خودش را داشته است اما مهم‌ترین مسأله این است که بعضی از مناطق فرهنگی، گردشگری و تاریخی در بعضی از نهادها و ارگان‌ها واقع شده‌اند و برای فیلمبرداری نیازمند مجوز بوده‌ایم. گاهی روند دریافت این مجوزها خیلی طولانی شده یا اصلا صادر نمی‌شد. امیدوارم این مسائل زودتر مرتفع شود و بتوانیم آن بخش از جاذبه‌های تهران را که در داخل بعضی از نهادها واقع شده‌اند هم به مردم معرفی کنیم.
از فصل جدید تهرانگرد چه خبر؟
مشحون: فصل جدید برنامه در حال ساخت است و بعضی از قسمت‌های ساخته شده نیز همچنان ساعت 22 از شبکه پنج سیما درحال پخش است. دراین فصل سعی کرده‌ایم به معرفی روستاها بپردازیم و درمجموع، مدل دیگری از تهرانگرد را پیش برده‌ایم. قصد داریم در قسمت‌های آتی، به معرفی آثار باستانی اطراف تهران، رباط‌کریم، ورامین و...بپردازیم. به‌خصوص بناهایی از دوره ایلخانی در ورامین وجود دارد که تا امروز به آن شکلی که باید به این بخش توجه نشده است. از اینها گذشته درکنار معرفی روستاهای اطراف تهران به مشاغل و حوزه کسب وکار آنها هم پرداخته‌ایم که بیشتر کشاورزی است. معتقدم، استان تهران این‌قدر سوژه دیده نشده دارد که اگر همزمان با برنامه تهرانگرد، 10نفر دیگر هم به ساخت مستندهایی درباره تهران بپردازند، بازهم سوژه ناب دراین زمینه وجود دارد. جا دارد تشکر ویژه‌ای از مهندس اشناب، مدیر شبکه پنج سیما و دکتر آجودانی، مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان تهران داشته باشم و همین‌طور تشکر ویژه‌ای از آقای کریمی، مدیرگروه شبکه پنج که ما را در ساخت تهرانگرد حمایت کردند.
آزاده صالحی - گروه رسانه
همان‌طور که اشاره کردید درسال‌های اخیر مستندهای جذابی در شبکه‌های تلویزیونی و سینمایی ساخته شده است. به‌خصوص این که از سوژه‌های خوبی هم برای ساخت مستندهای مختلف بهره گرفته شده و تلویزیون هم سرمایه‌گذاری بیشتری به لحاظ مادی و معنوی روی ساخت و تولید آثار مستند انجام داده است. همه اینها دست به دست هم داده تا امروز مخاطبان فیلم‌های مستند با مخاطبان فیلم‌های سینمایی برابری داشته باشد. این نشان می‌دهد مستندسازی دراین سال‌ها به رشد و جهش مطلوبی دست یافته است.
بپردازیم به مستند تهرانگرد، چرا هرقسمت به‌عهده یک کارگردان گذاشته شده است؟
تا قبل از سال 1397، تهیه‌کننده تهرانگرد به‌عهده شخص دیگری بود. روال کار این بود که درهر قسمت 25دقیقه‌ای، یک نقطه از تهران دستمایه کار قرارمی‌گرفت و به معرفی اماکن فرهنگی، هنری و تاریخی آن نقطه پرداخته می‌شد اما در سال 1397، ساختار برنامه تغییر کرد و قرار شد علاوه بر معرفی اماکن فرهنگی ــ تاریخی به رویدادهایی هم که دراین اماکن اتفاق افتاده است، بپردازیم. بنابراین سعی کردیم با ساختارمندی دیگری پروژه را جلو ببریم. دراین زمینه ما چهاربخش عمده را درنظر داشتیم، یکی طبیعت استان تهران بود، دیگری موزه‌ها، ورزش‌های هیجانی که در استان تهران انجام می‌شود و همین‌طور رویدادهایی که در گذشته در مناطق مختلف تهران صورت گرفته است. تا سال1400 براین اساس توانستیم بالای500 نقطه و مکانی را که در استان تهران وجود دارد به مخاطبان برنامه معرفی کنیم. درسال1401 به پیشنهاد مهندس اشناب، مدیر شبکه پنج سیما و آقای کریمی، مدیرگروه تهران و شهروندی، قرارشد درکنار محورهایی که برنامه دارد به معرفی روستاهای تهران هم پرداخته شود. استان تهران، استانی چهارفصل است که ظرفیت خوبی دراین حیطه دارد. سری جدید تهرانگرد، جمعه‌ها ساعت22 از شبکه پنج سیما پخش می‌شود و به معرفی روستاهای مولد تهران می‌پردازد که ظرفیت کشاورزی دارند و درکنار معرفی هر روستا، جاذبه‌های تفریحی و گردشگری آن منطقه را نمایش می‌دهد. سری جدید تهرانگرد با همکاری جهاد کشاورزی استان تهران ساخته شده است.
درچندسال گذشته ارتباط عامه مردم با اماکن فرهنگی بهتر شده است، چندان که درایام نوروز هرسال شاهد حضور طیف گسترده‌ای از مردم از اقصی نقاط کشور هستیم که به تماشای موزه‌ها و سایر نقاط دیدنی تهران می‌آیند، فکرمی‌کنید مستند تهرانگرد، چقدر توانسته در برقراری پیوند و زمینه‌سازی با مخاطب درارتباط با شناخت اماکن مختلف پایتخت نقش داشته باشد و او را ترغیب کند که به چهارگوشه تهران سری بزند؟
می‌توانم بگویم تا پیش از ساخت برنامه تهرانگرد، وقتی صحبت از سفر به میان می‌آمد، ذهن اغلب مردم به سمت شهرهایی چون شیراز و اصفهان می‌رفت و اگر بعضی از مردم می‌خواستند برای تفریح و گردش سفر کنند، شمال وجنوب را انتخاب می‌کردند و معمولا کسی تهران را به‌عنوان مقصد گردشگری نمی‌شناخت یا کمتر می‌شناخت. ما دراین چهارسال تلاش کردیم تا بگوییم تهران هم از جاذبه‌های گردشگری زیادی برخوردار است. باتوجه به قدمتی که تهران دارد به‌خصوص از زمان قاجار، بناها و مراکز فرهنگی ــ هنری‌ای در پایتخت وجود دارند که شاید هنوز بعضی از مردم از وجود این بناها اطلاعی نداشته باشند. ما سعی کردیم به معرفی این مراکز بپردازیم و به مردم بگوییم برای سفر کردن، حتما لازم نیست هزینه‌های هنگفتی را متحمل شوند، بلکه می‌توان با یک بلیت اتوبوس و مترو هم سفرهای بین‌شهری انجام داد و از بازدید مراکز بکر و ناشناخته لذت برد. با ساخت برنامه تهرانگرد، مخاطبان پی بردند که تهران فقط به موزه‌هایی چون گلستان و نیاوران محدود نمی‌شود. امروز 400موزه و خانه‌موزه در پایتخت وجود دارد که شاید هنوز برای خیلی‌ها ناشناخته باشد. علاوه براین، ما در تهران گذرهای فرهنگی متعددی داریم که از چشم مردم دور مانده‌است. دراین برنامه کوشیدیم درکنار معرفی نقاط طبیعت‌گردی، تاریخی و فرهنگی، آداب طبیعت‌گردی، موزه‌گردی و ... را هم فرهنگ‌سازی کنیم. خوشبختانه نسبت به این مجموعه از سوی مردم استقبال خوبی صورت گرفته است. به‌طوری که تا پیش از کرونا، بسیاری از مخاطبان به اماکنی که در برنامه معرفی می‌کردیم و نشانی می‌دادیم، می‌رفتند و برای‌شان جذاب بود که دربرنامه به این نقاط اشاره کرده‌ایم.
امروز گوشی‌های هوشمند باعث شده است تا به‌واسطه قابلیت‌های پیشرفته مطابق با فناوری روز، علاقه‌مندان به حوزه مستند که دراین زمینه تحصیلات آکادمیک ندارند و حرفه‌ای هم نیستند، سراغ ساخت فیلم یا ثبت عکس دراین حوزه بروند اما جالب است که اغلب این آثار برگرفته از مناطقی چون عودلاجان، پامنار و بازار است و می‌توان گفت، عکاسی و ساخت فیلم درباره تهران درمواقعی فقط به این مناطق محدود شده. در ساخت تهرانگرد چقدر از زوایای نو به پایتخت نگاه شده است؟
تا قبل ازاین‌که تهرانگرد را بسازیم، معمولا رسم براین بود که مستندها از تایم طولانی 20 یا 30دقیقه‌ای برخوردار بودند اما وقتی ایده ساخت چنین برنامه‌ای شکل گرفت، تصمیم گرفتیم کلیشه‌های معمول را بشکنیم و علاوه بر معرفی اماکن گردشگری، نگاه تاریخ‌نگاری هم به آن منطقه داشته باشیم. به‌عنوان مثال، وقتی خانه شهید‌مدرس را معرفی می‌کردیم درکنار این معرفی، تاریخچه‌ای هم درباره این شخصیت و فعالیت‌های او ارائه می‌دادیم. سعی کردیم با نیازهای روز جامعه پیش برویم، چون مخاطب الان به‌واسطه شبکه‌های مجازی، عادت کرده است در بازه زمانی کوتاهی یک فیلم ببیند. بنابراین کوشیدیم ضرباهنگ مستند تند باشد. نکته بعدی، این که می‌خواستیم از معرفی مکان‌هایی که پیش ازاین در قالب بعضی آثار مستند معرفی شده و حالت تکراری داشتند، پرهیز کنیم. درنتیجه تاجایی که توانسته‌ایم اماکن کمترشناخته شده را معرفی و درعین‌حال استانداردهای ساخت یک مستند را هم رعایت کرده‌ایم.
اصولا از بین قسمت‌های پخش‌شده، کدام نقطه از تهران بیشتر از بقیه موردپسند مردم قرارگرفته است؟
به‌هرحال، ذائقه افرادی که به تماشای این برنامه می‌نشینند با یکدیگر متفاوت است. بعضی از مخاطبان، مستندهایی را که به طبیعت تهران اختصاص دارد، دوست داشته و برخی‌ها، قسمت‌هایی که به معرفی آداب و رسوم و تاریخ یک منطقه پرداخته، علاقه نشان داده‌اند. درمجموع هر بخش، مخاطبان خاص خودش را داشته است. تصورمی‌کنم، گذرهای ناشناخته تهران بیشتر برای مردم جذابیت داشته است. دراین چندسال که از عمر ساخت تهرانگرد می‌گذرد، ما 20 گذرفرهنگی معرفی کرده‌ایم که از بین آنها گذرهای عودلاجان، نوفل‌لوشاتو و سی‌تیر برای مردم جالب‌تر بوده است. به‌عنوان مثال، درست است که دراین سال‌ها، بازدیدکنندگان بیشتری به‌خاطر وجود موزه ملی و خانه قوام به خیابان سی‌تیر رفته‌اند اما درهمین خیابان، ظرفیت‌های ناشناخته زیادی وجود دارد، مثل موزه فناوری که شاید بعضی از مخاطبان از وجود آن اطلاعی نداشته باشند.
در ساخت چنین پروژه‌هایی معمولا با چه چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوید؟
مستندسازی همیشه سختی‌های خودش را داشته است اما مهم‌ترین مسأله این است که بعضی از مناطق فرهنگی، گردشگری و تاریخی در بعضی از نهادها و ارگان‌ها واقع شده‌اند و برای فیلمبرداری نیازمند مجوز بوده‌ایم. گاهی روند دریافت این مجوزها خیلی طولانی شده یا اصلا صادر نمی‌شد. امیدوارم این مسائل زودتر مرتفع شود و بتوانیم آن بخش از جاذبه‌های تهران را که در داخل بعضی از نهادها واقع شده‌اند هم به مردم معرفی کنیم.
از فصل جدید تهرانگرد چه خبر؟
مشحون: فصل جدید برنامه در حال ساخت است و بعضی از قسمت‌های ساخته شده نیز همچنان ساعت 22 از شبکه پنج سیما درحال پخش است. دراین فصل سعی کرده‌ایم به معرفی روستاها بپردازیم و درمجموع، مدل دیگری از تهرانگرد را پیش برده‌ایم. قصد داریم در قسمت‌های آتی، به معرفی آثار باستانی اطراف تهران، رباط‌کریم، ورامین و...بپردازیم. به‌خصوص بناهایی از دوره ایلخانی در ورامین وجود دارد که تا امروز به آن شکلی که باید به این بخش توجه نشده است. از اینها گذشته درکنار معرفی روستاهای اطراف تهران به مشاغل و حوزه کسب وکار آنها هم پرداخته‌ایم که بیشتر کشاورزی است. معتقدم، استان تهران این‌قدر سوژه دیده نشده دارد که اگر همزمان با برنامه تهرانگرد، 10نفر دیگر هم به ساخت مستندهایی درباره تهران بپردازند، بازهم سوژه ناب دراین زمینه وجود دارد. جا دارد تشکر ویژه‌ای از مهندس اشناب، مدیر شبکه پنج سیما و دکتر آجودانی، مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان تهران داشته باشم و همین‌طور تشکر ویژه‌ای از آقای کریمی، مدیرگروه شبکه پنج که ما را در ساخت تهرانگرد حمایت کردند.
آزاده صالحی - گروه رسانه
