«جامجم» مهمترین دستاوردهای علمی سال2022 را بررسی میکند
پیشتازان دنیای علم
دنیای علم هیچ وقت ساکن نیست و هر سالش با سال قبل کاملا تفاوت دارد. دنیایی که مدام در حال شناسایی مشکلات بشر است و تلاش دارد راهحلی برای هر یک از آنها پیدا کند. درمانی تازه برای بیماریها روشی برای بیشتر شدن رفاه در سبک زندگی انسان با کمک فناوریهای نوین و ایدهای نو برای پاسخ دادن به پرسشهای بنیادی و بیپایان بشر؛ همه اینها از اهداف علم است. در سال میلادی که این روزها آخرین روزهای آن را سپری میکنیم، جهان شاهد کشفها و رخدادهای بزرگی در حوزه علم بود که احتمالا هر کدامشان زمینه تحولات بزرگی در سالهای آینده است، از درمان بیماریهای ویروسی گرفته تا ساخت سازههای پیشرفته فضایی و کشف ساختارهای پیچیده در بدن انسان که به افزایش طول عمر منجر میشود. اگر بخواهیم تعدادی از مهمترین رخدادهای علمی و دستاوردهای سالی را که گذشت با هم مرور کنیم، شاید به مجموعه مفصلی از خبرها برسیم. اما بهطور خلاصه میتوانیم موارد زیر را با عنوان مهمترین خبرهای دنیای علم در سال 2022 ذکر کنیم.
جیمزوب نامی بود که سال 2022 بسیار دربارهاش شنیدیم و خواندیم تلسکوپی که به شگفتیساز اخبار فضایی روزگار ما تبدیل شدهاست. 24 ژانویه2022/4 بهمن1400 بود که بزرگترین، پیچیدهترین و قویترین تلسکوپ فضایی جهان بالاخره به نقطه مورد نظر محققان در مدار زمین رسید. این پروژه 10میلیارد دلاری در 22خرداد1401 اولین عکسهای خود را منتشر کرد و تا به امروز عکسهای خیرهکننده قابلتوجهی را به زمین ارسال کرده است. از مهمترین عکسهای جیمزوب در این مدت میتوان به کهکشانی دوردست در فاصله 13میلیارد سال نوری، سیاره ای فراخورشیدی، ستونهای آفرینش در سحابی عقاب، تصاویری از مشتری و نپتون که بسیار متفاوت از همیشه دیده میشدند، اشاره کرد. دادههای این تلسکوپ چه در حوزه کیهانشناسی و چه در زمینه شناخت اجرام نزدیکتر مثل سیارات هنوز در دست مطالعه است و تحلیل این دادهها هم میتواند در سالهای آینده از مهمترین اخبار دنیای علم باشد.
محققان در ماه تیر اعلام کردند از شبکه هوش مصنوعی آلفافولد
(AlphaFold) بهمنظور پیشبینی ساختارهای بیش از 200میلیون پروتئین شناسایی شده از یک میلیون گونه جانوری استفاده کردهاند که تقریبا تمام پروتئینهای ارگانیسمها را پوشش میدهند. آلفافولد که از سوی شرکت دیپمایندمتعلق به گوگل ساخته شدهاست، تنها فعال این حوزه نیست بلکه فیسبوک نیز در کالیفرنیا توانسته شبکه هوش مصنوعی خود را به نام ایاسام فولد توسعه دهد و از آن برای پیشبینی حدود 600 میلیون پروتئین احتمالی از باکتریها، ویروسها و سایر میکروارگانیسمها استفاده کند. محققان از این ابزارها برای تشکیل پروتئینهایی استفاده میکنند که اساس داروها و واکسنهای جدید را تشکیل میدهند. بنابراین با در اختیار داشتن شکل سهبعدی تمام پروتئینهای حوزههای علمی، امکان جستوجوی گوگلی فراهم میشود. خلق نقشه دقیق از توالی و نحوه قرارگیری اسیدآمینههای پروتئینها نخستین گام برای کشف عملکرد پروتئینها است و این یعنی تحولات شگفتانگیزی در درمان بیماریها و شناخت سلولهای بدن انسان در راه است.
اولین پیوند قلب حیوان به انسان
7 ژانویه 2022/ 18 دی ماه 1400 اولین عمل جراحی پیوند قلب خوک به انسان انجام شد. دیدیود بنت 57ساله واجد شرایط پیوند قلب سنتی نبود و پزشکان تنها گزینه پیوند قلب خوک را برای او پیشنهاد کرده بودند. او قبل از جراحی هشت هفته به دلیل آریتمی در بیمارستان بستری شد و برای زندهماندن به دستگاه وابسته بود. با توجه به نوع بیماری خاص او، درخواستش برای قرار گرفتن در فهرست انتظار دریافت قلب انسان چند بار رد شد. در نهایت خودش با دریافت آزمایشی قلب خوک موافقت کرد. بنت روز قبل از جراحی گفته بود: «اگرچه این تیری در تاریکی است اما آخرین شانس من است.» با این حال او دو ماه بعد از عمل زنده ماند و در نهایت درگذشت. عمل جراحی او و نتایج این پیوند که برای اولینبار در تاریخ علم پزشکی انجام شده بود، برای محققان دستاوردها و اطلاعات مهمی در پی داشت. دکتر بارتلی پیگریفیت که این پیوند را انجام دادهاست، گفت: «حالا ما میدانیم که چرا او از دنیا رفت. نوعی ویروس که از قلب خوک به بدن بنت منتقل شد، عامل مرگ او بودهاست و در این صورت احتمالا میتوانیم در آینده از آن جلوگیری کنیم.» از آنجا که اولین پیوند قلب انسان به انسان در سال ۱۹۶۷، تنها ۱۸ روز دوام آورد و دو سال بعد، پیوند قلب در آلمان تنها ۲۷ ساعت دوام داشت، به نظر میرسد اینکه اولین قدم پیوند قلب حیوان به انسان دو ماه به طول انجامیده، میتواند درعلم پزشکی امیدوارکننده باشد.
دارت، زمین را نجات داد
خطر برخورد سنگهای آسمانی بزرگجثه با زمین، یکی از نگرانیهای همیشگی است که رسانههای مختلف گاهی با ساخت شایعات مختلف به آن دامن میزنند و باعث هراس مردم میشوند. وجود دهانههای برخوردی در سطح زمین که از سالیان دور به جا ماندهاست، نشان میدهد این نگرانی آنقدرها هم بیراه نیست. محققان سالهاست برای حفظ زمین از خطر این سنگها در حال تحقیق و آزمایش هستند، یکی از این پروژههای تحقیقاتی بالاخره در سال2022 به اجرا در آمد و پژوهشگران ناسا موفق شدند یکی از این سنگهای فضایی را که قرار بود از نزدیکی زمین بگذرد، از مسیرش منحرف کنند. این ماموریت علمی که دارت(DART) که سرواژه آزمایش دوگانه تغییر مسیر سیارک(Double Asteroid Redirection Test) نام دارد در روز 26 سپتامبر2022/ 4مهر1401 به سیارک کوچکی به نام دیمورفوس که 160 متر عرض داشت، برخورد کرد. این آزمایش که نوعی روش دفاع سیارهای محسوب میشود، با سرعت ۲۳ هزار و ۷۶۰ کیلومتر در ساعت به سیارک اصابت و با ایجاد اندکی تغییر در مدار حرکت این سیارک، خطر برخورد آن با زمین را برطرف کرد. این ماموریت توانست یکی از رویاهای بشر را محقق کند و قدم بسیار بزرگی در مقابله با خطرات فضایی که زمین را تهدید میکنند، محسوب میشود.
تحولات واکسن ام آر ان ای در پیشگیری از بیماریها
موفقیت واکسنهای امآرانای در طول همهگیری کووید-19 باعث شد محققان حوزه پزشکی بهطور جدی از این واکسنها برای پیشگیری از بیماریهای مختلف استفاده کنند. آنها در مطالعات و آزمایشهای خود سراغ ساخت واکسنهایی با فناوری امآرانای رفتند تا برای مالاریا، سل، زگیلهای تناسلی و چند بیماری ویروسی دیگر روشهای پیشگیرانه ارائه کنند. موسسه بایو انتک در ماینتز آلمان آزمایشهای مراحل انسانی این پروژه را آغاز کردهاست. همچنین شرکت فایزر در نیویورک ساخت واکسن زونا را شروع کرده و احتمال میرود نتایج فاز انسانی آن هم به زودی منتشر شود. با این روش احتمالا بسیاری از بیماریهای ویروسی در سالهای آینده به کمک واکسنهای سراسری در جهان قابل پیشگیری است.
منبع: nature.com، theguardian.com
مریم ملی - گروه دانش و سلامت