در فاصله میان اهدای جایزه دوسالانه مصطفی (ص) به برترین دانشمندان جهان اسلام، در گفت‌وگو با مدیران بنیاد این جایزه، ظرفیت‌ها و چالش‌های پیش روی توسعه و هر چه بارورترشدن این جایزه علمی را بررسی می‌کنیم
در مسیر شکوفایی
اعطای جوایز علمی به پاس بزرگداشت و قدردانی از دانشمندان و محققانی که عمر خود را صرف توسعه دانش و فناوری در جهت بهبود سطح زندگی انسان‌ها و حل مسائل گوناگونی کرده‌اند که همواره ذهن و زندگی بشر را در دوران‌های مختلف تحت تأثیر قرار داده است، در دوران معاصر و به ویژه در چند دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سازمان‌های مردم نهاد یا نهادهای وقفی متعددی در جهت توسعه دانش در کشورهای مختلف جهان مشغول فعالیت هستند که با اعطای جایزه به صورت ملی یا بین‌المللی به محققان علم در حوزه‌های گوناگون، به مسؤولیت اجتماعی خود عمل می‌کنند. بر همین اساس در سال 1391، جایزه مصطفی (ص) در راستای تجلیل از دانشمندان برجسته و زمینه‌سازی همکاری و توسعه تبادلات علمی و فناورانه در جهان اسلام، به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. تاکنون سه دوره از آیین اعطای این جایزه دوسالانه برگزار شده است. اکنون که کمتر از یکسال تا زمان برگزاری دوره چهارم این جایزه فاصله داریم با دعوت از دکتر سید علی عمرانی، مدیر اجرایی بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) و مهندس مهدی صفاری‌نیا، دبیر شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی (ص) در تحریریه جام‌جم در خصوص دستاوردهای بنیاد مصطفی (ص) در دوره‌های گذشته و همچنین برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای برگزاری دوره چهارم اعطای این جایزه بین‌المللی گفت‌وگو کردیم. به عقیده مسؤولان شورای سیاستگذاری این جایزه، مهم‌ترین دستاورد هشت سال فعالیت بنیاد مصطفی (ص) ایجاد شبکه ارتباطی گسترده میان دانشمندان جهان اسلام و معرفی ظرفیت بالای جوامع اسلامی در توسعه علم و فناوری در جهت خدمت به بشریت بر اساس توصیه‌های پیامبر عظیم‌الشأن اسلام (ص) بوده است.
از آن‌جا که آیین اعطای جایزه مصطفی (ص) به صورت دوسالانه برگزار می‌شود، آبان 1400 موعد برگزاری چهارمین دوره اهدای این جایزه بین‌المللی خواهد بود. اما شیوع گسترده و عالم‌گیر بیماری کووید-19، برگزاری بسیاری از رویدادها و برنامه‌های بین‌المللی را در یک سال اخیر با مشکلاتی روبه‌رو کرده است.
دکتر سید علی عمرانی در پاسخ به پرسش جام‌جم در مورد تأثیرات احتمالی این همه‌گیری بر میزان استقبال نامزدهای دوره چهارم می‌گوید: مراحل ثبت‌نام نامزدهای چهارمین دوره از جایزه مصطفی (ص) در شهریور امسال به پایان رسیده است. همان‌طور که می‌دانید برای نامزدی در جایزه مصطفی (ص) مانند بسیاری از جوایز علمی معتبر جهانی، خود فرد ثبت‌نام نمی‌کند. بلکه دانشمندی برجسته یا یکی از مراکز علمی و پژوهشی معتبر باید اثر فرد را به عنوان نامزد به دبیرخانه بنیاد معرفی کنند. در این دوره با وجود همه‌گیری کرونا با استقبال بیشتری در مرحله نامزدی افراد روبه‌رو بودیم. در این دوره نه‌تنها با استقبال دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشورهای اسلامی روبه‌رو شدیم، بلکه از دانشگاه‌های معتبر دنیا در سایر کشورهای غیراسلامی، مانند دانشگاه کالیفرنیا شاهد اعلام نامزدی برای محققان مسلمان‌شان بودیم.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی (ص) می‌افزاید: این موضوع در خصوص پیشبرد فعالیت‌های جانبی بنیاد مصطفی (ص) نیز به همین منوال بوده و شیوع کووید-19 مانع برگزاری نشست‌ها و جلسات دوره‌ای بنیاد نشده است. برای مثال نشست دوره‌ای استپ که در اردیبهشت امسال برگزار شد، به دلیل شرایط خاص همه‌گیری کرونا و برگزاری آنلاین این رویداد، امکان مشارکت بیشتر شرکت‌کنندگان خارجی فراهم شد. حتی در افتتاحیه این دوره استپ، میزبان برخی مقامات رسمی رده بالای حوزه علم و فناوری کشورهای دیگر نیز بودیم.
271 اثر در مسیر داوری
بنا بر اعلام مدیر اجرایی بنیاد مصطفی (ص)، امسال 271 اثر از 32 کشور جهان به عنوان نامزد دوره چهارم جایزه پذیرفته و وارد مراحل داوری آثار شده‌اند. دکتر عمرانی با اشاره به نقش رسانه‌ها و کمک‌هایشان در جهت اطلاع‌رسانی هدفمند فراخوان این دوره تصریح می‌کند: شبکه ارتباطی بین‌المللی که دبیرخانه جایزه مصطفی (ص) و همچنین بنیاد علمی مصطفی (ص) در طی سال‌های فعالیت به وجود آورده است نیز در بهبود اطلاع‌رسانی مؤثر در خصوص این جایزه و همچنین افزایش استقبال نامزدکنندگان حقیقی و حقوقی بسیار مؤثر بوده است.
مهندس مهدی صفاری‌نیا نیز در این رابطه توضیح می‌دهد: البته باید توجه داشت که معمولا ورودی اولیه برای اعلام نامزدها شامل شمار زیادی از آثار است که در بررسی‌های اولیه تعداد زیادی از آنها حذف می‌شوند و به مرحله داوری راه پیدا نمی‌کنند. تعداد طرح‌هایی که امسال پس از پایان دوران اعلام نامزدی در بررسی اولیه انتخاب و وارد مراحل داوری شده‌اند 271 طرح بوده که از میان آنها، 138 اثر در حوزه پزشکی و زیست‌شناسی، 41 اثر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، 61 اثر در حوزه فناوری نانو و 31 اثر در شاخه عمومی شرکت کرده‌اند. این عدد در مقایسه با دوره پیش که 110 طرح به مراحل داوری راه پیدا کرده بود، رشد قابل توجهی داشته است.
توجه به نقش دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی در توسعه علمی جهان اسلام
دکتر عمرانی با اشاره به شکل‌گیری شاخه دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی در دوره سوم جایزه مصطفی(ص) توضیح می‌دهد: یکی از فعالیت‌هایی که از دوره قبل مورد توجه شورای سیاستگذاری این جایزه قرار گرفت ایجاد شاخه‌ای مجزا برای دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی بود که توانسته‌اند مسأله‌ای را در راستای شاخص‌های جایزه مصطفی(ص) در یکی از کشورهای اسلامی حل کنند تا از آنها الگوسازی شود. به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص)، بر اساس این تقسیم‌بندی جدید، امسال تعداد نامزدهای مقیم کشورهای اسلامی افزایش داشته است؛ به طوری که 119طرح از دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی و 158اثر از دانشمندان مقیم در کشورهای غیراسلامی برای دوره چهارم نامزد شده‌اند.
مأموریت بنیادهای علمی فقط اعطای جایزه نیست
دکتر عمرانی یکی از دلایل رشد تعداد نامزدها را در این دوره از جایزه مصطفی(ص)، توسعه تدریجی فعالیت‌های جنبی بنیاد و در نتیجه گسترش شبکه ارتباطی این نهاد بین‌المللی می‌داند و تصریح می‌کند: با گسترش فعالیت‌های علمی و هرچه بیشتر شناخته‌شدن بنیاد مصطفی(ص)، طبیعی است که جایزه مصطفی(ص) نیز به عنوان قله فعالیت‌های این بنیاد بیشتر مورد توجه رسانه‌ها و نهادهای علمی قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: برای این که یک جایزه در مجامع علمی تأثیرگذار شناخته شود، باید مأموریت‌های جانبی و برنامه‌های مکملی را در کنار اعطای جایزه برنامه‌ریزی کند. در واقع مأموریت بنیادها و موسسات مختلف که جوایزی را اهدا می‌کنند، فقط اهدای یک جایزه نیست. بلکه زمانی یک جایزه شناخته می‌شود که عملکرد مؤثری در جهت ارتقای جنبه‌های مختلف زندگی انسان‌ها انجام داده باشد.
ایجاد شبکه ارتباطی گسترده میان دانشمندان جهان اسلام
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) در خصوص مأموریت‌های جنبی این بنیاد به جام‌جم می‌گوید: هدف اصلی بنیاد مصطفی(ص) توسعه علم و فناوری و همچنین اعتباربخشی و الگوسازی از مفاخر علم و فناوری جهان اسلام است. در هدف‌گذاری‌های جنبی نیز تلاش شده است تا مخاطبان جایزه مصطفی(ص) پس از آشنایی با این الگوها و مفاخر در مسیر درستی برای الگوپذیری علمی از آنها هدایت شوند.
دکتر عمرانی در ادامه تصریح می‌کند: یکی از مأموریت‌های جنبی‌ای که در بنیاد در نظر گرفته‌ایم، شبکه‌سازی میان دانشمندان و محققان پیشروی جهان اسلام است. وی می‌افزاید: در راستای شبکه‌سازی تاکنون هفت دوره از رویداد استپ در چهار کشور ایران، مالزی، پاکستان و عمان با همکاری دانشگاه‌های این کشورها برگزار شده است که توانسته است ارتباطات گسترده‌ای را میان محققان و دانشمندان بیش از 50کشور جهان شکل دهد. در برخی از موارد این ارتباطات حتی نزدیک‌تر شده و منجر
به شکل‌گیری پروژهای مشترک و ایجاد فرصت‌های مطالعاتی و تبادل فرصت‌های تحقیقاتی شده است.
به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) بسیاری از دانشمندان جهان اسلام از ظرفیت موجود در این فضا غافل بوده‌اند و این رویدادها به ایجاد تعاملات اثرگذار میان آنها کمک کرده است.
دکتر عمرانی در خصوص رویدادهای دیگر بنیاد مصطفی(ص) توضیح می‌دهد: کاربردی شدن محصولات و دستاوردهای دانش‌بنیان این محققان مأموریت دیگری بود که در بنیاد مطرح شد. به همین جهت رویداد ایسا با هدف آشنایی صنایع با دستاوردهای علمی روز دانشمندان جهان اسلام و شرکت‌های دانش‌بنیان آنها شکل گرفت. این رویداد تاکنون با حضور 142سرمایه‌گذار، شرکت و تسهیل‌گر در سه کشور برگزار شده است. در این راستا اتفاقات خوبی میان محققان و صنایع کشورها شکل گرفته است که علاوه بر ایجاد تفاهم‌نامه و قرارداد، در برخی موارد منجر به تبادلات مالی در قبال محصول یا انتقال فناوری نیز شده است.
شبکه‌سازی علمی فارغ از مرزهای جغرافیایی و جهتگیری‌های سیاسی
دبیر شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی(ص) در رابطه با اثرگذاری روابط سیاسی ایران با دیگر کشورهای مسلمان مانند عربستان سعودی، در ارتباطات علمی این بنیاد توضیح می‌دهد: بنیاد مصطفی(ص) به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد(سمن) به ثبت رسیده است. مخاطبان جایزه مصطفی(ص) دولت‌ها نیستند، بلکه شبکه ارتباطی شکل گرفته در بنیاد، میان دانشمندان مسلمان سراسر جهان است.
مهندس صفاری‌نیا نیز می‌افزاید: جایزه مصطفی(ص) با افراد و نهادهای علمی سر و کار دارد، نه حاکمیت و دولت کشوری که دانشمند در آن مقیم است. مرزهای سیاسی در حوزه علم اثرگذاری چندانی ندارد و دستاوردهای علمی در خدمت تمام بشریت است. دغدغه دانشمندان از هر ملیتی که باشند، بهبود رفاه و سلامت و پیشرفت بشر، فراتر از تفاوت‌های سیاسی و نژادی و جنسیتی و مذهبی است.
دکتر عمرانی در ادامه این توضیحات، اشاره می‌کند: با توجه به رویکرد فراملی، فراسیاسی و فرامذهبی بنیاد مصطفی(ص)، تعاملاتی را با استادان کشورهای مختلف و از جمله استادان دانشگاه‌های عربستان داشته‌ایم و حتی درخواست‌های مختلفی را از سوی دانشگاه‌ها و استادان مقیم آن کشور دریافت کرده‌ایم. این تعاملات میان نهادهای علمی و دانشمندان مسلمان مقیم در سایر کشورهای غیراسلامی نیز بر قرار است.
داوری جمعی، از معیارهای افزایش اعتبار جایزه مصطفی (ص)
به گفته دکتر عمرانی یکی از موارد مؤثر در افزایش اعتبار انتخاب برگزیدگان جوایز علمی، استفاده از داوری جمعی، افزایش طیف داوران و استفاده از سلیقه‌های مختلف در جریان داوری آثار است. انتخاب آثار ارزشمند در جریان داوری می‌تواند در نهایت به افزایش اعتبار جایزه علمی منجر شود.
وی در ادامه می‌افزاید: شبکه ارتباطی گسترده شکل گرفته میان بنیاد مصطفی (ص) و دانشمندان جهان اسلام اکنون این امکان را فراهم کرده است که از این ظرفیت گسترده در جهت اعتبارسنجی و صحت‌سنجی آثار نامزد شده استفاده کنیم.
به همین جهت در تلاشیم تا در مراحل داوری دوره چهارم این جایزه از این ظرفیت به خوبی در جهت تبدیل جایزه مصطفی(ص) به شاخص علمی بین‌المللی بهره ببریم.
آمادگی جذب کمک‌های خیرین سایر کشورهای اسلامی را داریم
از ابتدای شکل‌گیری جایزه مصطفی(ص)، اعتبارات مورد نیاز برای جایزه و سایر هزینه‌های برنامه‌های بنیاد مصطفی(ص) از محل کمک‌های مردمی، خیران و شرکت‌هایی که بخشی از درآمد خود را صرف امور خیریه می‌کنند، تأمین شده است.
دکتر عمرانی در این رابطه توضیح می‌دهد: صندوق نیکوکاری پیامبر اعظم(ص) که در راستای تأمین اعتبار مورد نیاز بنیاد، تحت نظارت سازمان بورس به ثبت رسیده است، مهم‌ترین محل تأمین اعتبار جوایز مصطفی(ص) به شمار می‌رود. سود حاصل از سرمایه‌گذاری سرمایه این صندوق با کمک‌های خیران به صورت قرض‌الحسنه یا هبه به دست آمده است، صرف امور بنیاد مصطفی(ص) شود.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) می‌افزاید: علاوه بر این، برخی خیران منابع مالی خود را فارغ از این صندوق با نیات مختلفی مانند تأمین هزینه‌های بخش دانش‌آموزی یا هر نیت خاص دیگری به صورت مستقیم در اختیار بنیاد قرار می‌دهند. تاکنون 40عضو حقوقی و 370عضو حقیقی در بخش خیران با این بنیاد همکاری کرده‌اند که با نام جامعه خادم المصطفی(ص) شناخته می‌شوند.
وی در خصوص امکان جذب کمک‌های خیرین سایر کشورهای اسلامی تصریح می‌کند: شعار ما برای شکل‌گیری جامعه خادم‌المصطفی(ص) از ابتدای امر «هر مسلمان یک سهم برای توسعه علم و فناوری در جهان به نام حضرت رسول(ص)» بوده است. هسته مرکزی این حرکت اکنون در داخل کشور شکل گرفته است. اما باید امکان ورود منابع مالی به‌تدریج به تمام خیران جهان اسلام تسری یابد. در این راستا تعاملات مختلفی با خیران سایر کشورها در حال شکل‌گیری است و برخی خیران از کشورهای شمال آفریقا، کشورهای عربی و شبه قاره هند علاقه‌مندی اولیه خود را برای ورود به این مسیر ابراز کرده‌اند. حتی در برخی موارد در مراحل آخر دریافت کمک‌ها و تخصیص آنها هستیم. بنابراین امکان جذب سرمایه‌های ارزی برای دوره چهارم جایزه مصطفی(ص) فراهم شده است.
دکتر عمرانی همچنین تصریح می‌کند: در تلاشیم با فعال‌سازی کانون‌هایی در کشورهای مختلف اسلامی امکان جذب این کمک‌ها را افزایش دهیم. این کانون‌ها در واقع افراد علاقه‌مند، داوطلب و صاحب نفوذ کشورهای مختلف هستند که با نام سفیران مصطفی(ص) می‌شناسیم. اکنون شش سفیر فعال در کشورهای عمان، هند، ترکیه، سنگال و لبنان داریم که به صورت فعال در حال همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله جذب منابع مالی برای بنیاد هستند.
در حال بررسی امکان میزبانی سایر کشورها برای دوره چهارم هستیم
از دکتر عمرانی پرسیدیم با توجه به این تعاملات ایجاد شده با سایر کشورهای اسلامی آیا این امکان وجود دارد که در دوره بعد یا دوره‌های بعدی شاهد میزبانی کشورهای اسلامی دیگر برای مراسم اهدای این جایزه پرافتخار جهان اسلام باشیم؟
وی در پاسخ می‌گوید: این باور قطعا وجود دارد که این جایزه جایگاهی فراملی در گستره جهان اسلام دارد. در واقع فقط ابتکار عمل این جایزه از سوی ایران بوده و فعلا دبیرخانه این بنیاد در کشور ما قرار دارد، اما همان‌طور که اشاره شد، فعالیت‌های این بنیاد از مسیر افراد علاقه‌مند می‌تواند در کشورهای دیگر نیز گسترش پیدا کند.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) می‌افزاید: در این راستا فعالیت‌هایی مانند رویداد استپ تاکنون به میزبانی چند کشور انجام شده است. درخواست میزبانی رویداد استپ و همچنین برنامه‌های دیگر بنیاد مانند ایسا رو به افزایش بود که با شیوع بیماری کووید-19 دچار وقفه‌هایی در این زمینه شدیم. همچنین دبیرخانه بنیاد درخواست‌هایی را برای امکان میزبانی آیین اعطای جایزه مصطفی(ص) دریافت کرده است که در دست بررسی و امکان‌سنجی هستند.
دکتر عمرانی با اشاره به شرایط غیرقابل پیش‌بینی بیماری کووید-19 تا زمان آیین اعطای جوایز دوره چهارم در سال آینده تصریح می‌کند: همه‌گیری کرونا در نزدیک به یکسال گذشته بر بسیاری از رویدادها و مراسم اهدای جوایز مهم بین‌المللی اثرگذار بوده است. جایزه مصطفی(ص) نیز از این قاعده پیش آمده مستثنا نیست؛ اگرچه در حال مهیا کردن شرایط برای اعطای جوایز به صورت حضوری هستیم، اما در حال بررسی روش‌های جایگزین نیز هستیم تا اگر آن زمان همچنان برگزاری رویدادها به صورت حضوری امکان‌پذیر نبود، برای استفاده از روش‌های جایگرین آمادگی داشته باشیم.
نگاه بنیاد مصطفی(ص) به پرورش دانشمندان آینده
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) با اشاره به اهمیت پرورش استعدادهای جوان که آینده‌سازان علم و فناوری جهان اسلام خواهند بود، در خصوص فعالیت‌های بنیاد در حوزه دانش‌آموزی و دانشجویی تصریح می‌کند: مسابقات دانش‌آموزی نور که بلافاصله پس از اولین دوره برگزاری جایزه مصطفی(ص) شکل گرفت یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های بنیاد در زمینه شناسایی استعدادهای جوان، هویت‌سازی و هویت‌بخشی به ظرفیت‌های علمی جهان اسلام است. دانش‌آموزان در این دوره به صورت غیرمستقیم آموزش می‌بینند که چگونه در پی کاربردی‌کردن علم و دانش خود باشند.
دکتر عمرانی می‌افزاید: در راستای هویت‌بخشی، هر دوره از مسابقات نور در بزرگداشت یکی از دانشمندان برجسته جهان اسلام است. این مسابقات که تاکنون در چهار دوره برگزار شده است، به تناوب به نام یکی از دانشمندان تمدن کهن اسلامی و دانشمندان تمدن نوین اسلامی و معاصر نامگذاری شده است تا دانش‌آموزان ضمن درک و شناخت بهتر از این مفاخر اسلامی تأثیرگذار، از آنها الگوبرداری‌های لازم را داشته باشند و توانمندی خود را باور کنند. به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص)، تاکنون 15هزا رو ۳۸دانش‌آموز، در قالب 6480گروه، از 11کشور جهان در این مسابقات شرکت داشته‌اند. همچنین رقابت علمی کنز با محور تقویت قدرت حل مسأله با استفاده از روش‌های علمی از دیگر رویدادهایی است که در سطح دانش‌آموزی از سوی بنیاد مصطفی(ص) برگزار می‌شود. وی در ادامه با اشاره به اهمیت آشنایی جامعه با دستاوردهای علمی و درگیرکردن افراد جامعه در چنین رویدادهایی می‌افزاید: در تلاشیم بستر مناسبی برای افرایش این تعاملات در دوره چهارم فراهم کنیم. هرچند در دوره‌های پیشین نیز با برگزاری نشست‌های ترویج علم، فعالیت‌هایی در این زمینه داشته‌ایم. همچنین از دیگر سیاست‌هایی که در شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی(ص) مطرح شده و در حال پیگیری است، همکاری با جشنواره‌های گوناگون به‌ویژه جشنواره‌های چندرسانه‌ای با هدف تولید محتواهای چندرسانه‌ای برای ترویج علم در میان جامعه است. امیدواریم با ابزارهای رسانه‌ای بتوانیم پیام‌های جایزه مصطفی(ص) را به گوش جامعه برسانیم.
در یک سال گذشته عالم‌گیری غافلگیرکننده کووید-19 با وجود همه مشکلاتی که برای مردم دنیا به وجود آورد، فرصتی در اختیار محققانی که در لبه دانش حرکت می‌کنند، قرار داد تا توانایی خود را برای پیدا کردن راهکاری فوری به‌منظور مقابله با یک مشکل ناگهانی جهانی محک بزنند. محققان زیادی طی ماه‌های گذشته مطالعات خود را به سوی شناخت ویروس کرونای جدید و تولید دارو یا واکسن برای مقابله با کووید-19 معطوف کردند. در این میان، شنیدن نام یکی دیگر از برگزیدگان دوره سوم این جایزه به عنوان کاشف یکی از واکسن‌های موفق کنونی علیه کووید-19، نشانه‌ای بود از این که جایزه مصطفی(ص) در مسیر شناسایی دانشمندان لبه دانش و الگوسازی از آنها به‌درستی در حال حرکت است.
پروفسور اوگور شاهین، پزشک متخصص سرطان ترک‌تبار و استاد دانشگاه پزشکی ماینز آلمان، مدیرعامل شرکت بایون‌تک است که اکنون با همکاری با شرکت فایزر موفق به توسعه واکسن بایون‌تک-فایزر بر پایه ام‌آران‌ای شده است. واکسنی که با موفقیت 95درصدی مرحله سوم بررسی بالینی را طی کرد و پس از اخذ مجوز تزریق اضطراری از سوی بریتانیا، کانادا، عربستان و بحرین، هفته گذشته مجوز استفاده اضطراری را از سازمان غذا و داروی آمریکا نیز دریافت کرده و در سطح وسیعی در حال تزریق به افرادی است که در اولویت دریافت واکسن قرار دارند.
خدیجه عالیشاه، دانشجوی دوره دکتری پیوسته زیست‌فناوری که فرصت مطالعاتی خود را در گروه تحقیقاتی پروفسور شاهین گذرانده است،
در خصوص چگونگی شکل‌گیری ایده طراحی واکسن بر پایه ام‌آران‌ای این محقق به جام‌جم می‌گوید: پروفسور شاهین، متخصص سرطان است که به گفته خود ایشان، روزها را در بیمارستان صرف درمان بیماران و شب‌ها را در آزمایشگاه صرف تحقیقات در زمینه یافتن روش‌های درمانی برای این بیماری می‌کرده و همیشه خلأیی را از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی تا بالین بیماران حس می‌کرده است؛ خلائی که موجب می‌شد نتایج تحقیقات محققان با فاصله زیادی به بالین بیمارن برسد. به همین دلیل در کنار فعالیت‌های درمانی خود در بیمارستان، در سال 1388شمسی/ 2009 میلادی شرکت تجاری بایون‌تک را تأسیس کردند.
به گفته عالیشاه، پروفسور شاهین در این شرکت در کنار مطالعات مختلفی که در جهت توسعه درمان سرطان داشتند، تحقیقات خود را بر تولید واکسن‌های بر پایه ام‌آران‌ای برای پیشگیری از سرطان متمرکز می‌کنند. این تحقیقات در نهایت به برگزیده شدن وی در سال گذشته برای اثر طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضدسرطان بر پایه ام‌آران‌ای بر اساس موتاسیون هر بیمار در دوره سوم جایزه مصطفی(ص) در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی منجر شد.
ام‌آران‌ای‌ها مولکول‌های کوچک سلولی هستند که حامل پیام ژن‌ها برای تولید پروتئین‌ها در کارخانه سلولی هستند. استفاده از واکسن‌های ام‌آران‌ای این امکان را فراهم می‌کند که پیام تولید پروتئین خاصی به صورت هدفمند
به سلول مورد نظر مخابره شود که برای مثال سلول سرطانی را به سمت مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی هدایت کند یا در مورد بیماری‌های عفونی، با تولید پروتئین‌های عامل بیماری‌زا سیستم ایمنی بدن را برای تولید آنتی‌بادی و مقابله با عامل بیماری‌زا هشدار کند.
عالیشاه در خصوص چگونگی تغییر جهت مطالعات پروفسور شاهین به سمت تولید واکسن علیه کووید-19 به جام‌جم می‌گوید: ایشان پیش از آغاز همه‌گیری کووید-19 همیشه در صحبت‌هایشان تأکید داشتند که بستر مولکول‌های کوچک ام‌آران‌ای ظرفیت بالایی برای تغییر و بهینه‌سازی واکسن در برابر سرطان‌های مختلف و حتی بیماری‌های عفونی مختلف دارد. یعنی زمانی که سازه خوبی برای تولید واکسن‌های ام‌آران‌ای طراحی شده باشد، می‌توان به‌سرعت با تغییر توالی ژنی، آن را برای پیشگیری از بیماری‌های مختلفی آماده کرد. به همین خاطر این مدل می‌تواند در جهت توسعه واکسن برای همه‌گیری‌های نوظهور بسیار مناسب باشد.
وی با اشاره به نقل قولی از همسر پروفسور شاهین که همکار تحقیقاتی او نیز هست، بیان می‌کند: به گفته همسرشان ایده توسعه واکسن ام‌آران‌ای در تعطیلات سال نوی میلادی گذشته، زمانی که پروفسور شاهین در خانه مشغول تماشای اخبار در مورد شیوع بیماری کووید-19 در چین بود شکل گرفته است. زیرا ساختار واکسن ام‌آران‌ای این امکان را فراهم می‌کرد که با سرعت بالایی طراحی واکسن انجام شود و در زمان کوتاه‌تر و با هزینه کمتر به واکسن مورد نظر دست یافت. حتی اعمال تغییرات برای بهینه‌سازی واکسن نسبت به سایر روش‌ها با مشکلات کمتری همراه می‌شد. پس از آغاز این مطالعات، شرکت داروسازی فایزر حاضر به سرمایه‌گذاری روی این واکسن می‌شود، به همین خاطر واکسن بیون‌تک امروز با نام مشترک بایون‌تک-فایزر شناخته می‌شود.
پروفسور شاهین در هفتمین دوره نشست استپ بنیاد مصطفی(ص) نیز در اردیبهشت برگزار شد، به صورت مجازی حضور پیدا کرد و پیشرفت‌های خود را در زمینه تولید واکسن کووید-19 با محققان و دانشمندان حاضر در این نشست به اشتراک گذاشت. در نهایت امروز واکسن بایون‌تک-فایزر با موفقیت 95درصدی در بررسی‌های بالینی در برخی کشورها در حال تزریق به گروه‌های دارای اولویت بالاتر دریافت واکسن مانند کادر درمانی و افراد بیمار و سالمند است. در برخی خبرگزاری‌ها از جمله تلویزیون آلمانی زبان دویچه‌وله این طور بیان شده است که جایزه مصطفی(ص) قبل از هر نهاد تشویقی-علمی بین‌المللی دیگری، دکتر اوگور شاهین را شناخته و وی را لایق تقدیر دانسته است.
دکتر سید علی عمرانی در پاسخ به پرسش جام‌جم در مورد تأثیرات احتمالی این همه‌گیری بر میزان استقبال نامزدهای دوره چهارم می‌گوید: مراحل ثبت‌نام نامزدهای چهارمین دوره از جایزه مصطفی (ص) در شهریور امسال به پایان رسیده است. همان‌طور که می‌دانید برای نامزدی در جایزه مصطفی (ص) مانند بسیاری از جوایز علمی معتبر جهانی، خود فرد ثبت‌نام نمی‌کند. بلکه دانشمندی برجسته یا یکی از مراکز علمی و پژوهشی معتبر باید اثر فرد را به عنوان نامزد به دبیرخانه بنیاد معرفی کنند. در این دوره با وجود همه‌گیری کرونا با استقبال بیشتری در مرحله نامزدی افراد روبه‌رو بودیم. در این دوره نه‌تنها با استقبال دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشورهای اسلامی روبه‌رو شدیم، بلکه از دانشگاه‌های معتبر دنیا در سایر کشورهای غیراسلامی، مانند دانشگاه کالیفرنیا شاهد اعلام نامزدی برای محققان مسلمان‌شان بودیم.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی (ص) می‌افزاید: این موضوع در خصوص پیشبرد فعالیت‌های جانبی بنیاد مصطفی (ص) نیز به همین منوال بوده و شیوع کووید-19 مانع برگزاری نشست‌ها و جلسات دوره‌ای بنیاد نشده است. برای مثال نشست دوره‌ای استپ که در اردیبهشت امسال برگزار شد، به دلیل شرایط خاص همه‌گیری کرونا و برگزاری آنلاین این رویداد، امکان مشارکت بیشتر شرکت‌کنندگان خارجی فراهم شد. حتی در افتتاحیه این دوره استپ، میزبان برخی مقامات رسمی رده بالای حوزه علم و فناوری کشورهای دیگر نیز بودیم.
271 اثر در مسیر داوری
بنا بر اعلام مدیر اجرایی بنیاد مصطفی (ص)، امسال 271 اثر از 32 کشور جهان به عنوان نامزد دوره چهارم جایزه پذیرفته و وارد مراحل داوری آثار شده‌اند. دکتر عمرانی با اشاره به نقش رسانه‌ها و کمک‌هایشان در جهت اطلاع‌رسانی هدفمند فراخوان این دوره تصریح می‌کند: شبکه ارتباطی بین‌المللی که دبیرخانه جایزه مصطفی (ص) و همچنین بنیاد علمی مصطفی (ص) در طی سال‌های فعالیت به وجود آورده است نیز در بهبود اطلاع‌رسانی مؤثر در خصوص این جایزه و همچنین افزایش استقبال نامزدکنندگان حقیقی و حقوقی بسیار مؤثر بوده است.
مهندس مهدی صفاری‌نیا نیز در این رابطه توضیح می‌دهد: البته باید توجه داشت که معمولا ورودی اولیه برای اعلام نامزدها شامل شمار زیادی از آثار است که در بررسی‌های اولیه تعداد زیادی از آنها حذف می‌شوند و به مرحله داوری راه پیدا نمی‌کنند. تعداد طرح‌هایی که امسال پس از پایان دوران اعلام نامزدی در بررسی اولیه انتخاب و وارد مراحل داوری شده‌اند 271 طرح بوده که از میان آنها، 138 اثر در حوزه پزشکی و زیست‌شناسی، 41 اثر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، 61 اثر در حوزه فناوری نانو و 31 اثر در شاخه عمومی شرکت کرده‌اند. این عدد در مقایسه با دوره پیش که 110 طرح به مراحل داوری راه پیدا کرده بود، رشد قابل توجهی داشته است.
توجه به نقش دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی در توسعه علمی جهان اسلام
دکتر عمرانی با اشاره به شکل‌گیری شاخه دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی در دوره سوم جایزه مصطفی(ص) توضیح می‌دهد: یکی از فعالیت‌هایی که از دوره قبل مورد توجه شورای سیاستگذاری این جایزه قرار گرفت ایجاد شاخه‌ای مجزا برای دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی بود که توانسته‌اند مسأله‌ای را در راستای شاخص‌های جایزه مصطفی(ص) در یکی از کشورهای اسلامی حل کنند تا از آنها الگوسازی شود. به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص)، بر اساس این تقسیم‌بندی جدید، امسال تعداد نامزدهای مقیم کشورهای اسلامی افزایش داشته است؛ به طوری که 119طرح از دانشمندان مقیم کشورهای اسلامی و 158اثر از دانشمندان مقیم در کشورهای غیراسلامی برای دوره چهارم نامزد شده‌اند.
مأموریت بنیادهای علمی فقط اعطای جایزه نیست
دکتر عمرانی یکی از دلایل رشد تعداد نامزدها را در این دوره از جایزه مصطفی(ص)، توسعه تدریجی فعالیت‌های جنبی بنیاد و در نتیجه گسترش شبکه ارتباطی این نهاد بین‌المللی می‌داند و تصریح می‌کند: با گسترش فعالیت‌های علمی و هرچه بیشتر شناخته‌شدن بنیاد مصطفی(ص)، طبیعی است که جایزه مصطفی(ص) نیز به عنوان قله فعالیت‌های این بنیاد بیشتر مورد توجه رسانه‌ها و نهادهای علمی قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: برای این که یک جایزه در مجامع علمی تأثیرگذار شناخته شود، باید مأموریت‌های جانبی و برنامه‌های مکملی را در کنار اعطای جایزه برنامه‌ریزی کند. در واقع مأموریت بنیادها و موسسات مختلف که جوایزی را اهدا می‌کنند، فقط اهدای یک جایزه نیست. بلکه زمانی یک جایزه شناخته می‌شود که عملکرد مؤثری در جهت ارتقای جنبه‌های مختلف زندگی انسان‌ها انجام داده باشد.
ایجاد شبکه ارتباطی گسترده میان دانشمندان جهان اسلام
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) در خصوص مأموریت‌های جنبی این بنیاد به جام‌جم می‌گوید: هدف اصلی بنیاد مصطفی(ص) توسعه علم و فناوری و همچنین اعتباربخشی و الگوسازی از مفاخر علم و فناوری جهان اسلام است. در هدف‌گذاری‌های جنبی نیز تلاش شده است تا مخاطبان جایزه مصطفی(ص) پس از آشنایی با این الگوها و مفاخر در مسیر درستی برای الگوپذیری علمی از آنها هدایت شوند.
دکتر عمرانی در ادامه تصریح می‌کند: یکی از مأموریت‌های جنبی‌ای که در بنیاد در نظر گرفته‌ایم، شبکه‌سازی میان دانشمندان و محققان پیشروی جهان اسلام است. وی می‌افزاید: در راستای شبکه‌سازی تاکنون هفت دوره از رویداد استپ در چهار کشور ایران، مالزی، پاکستان و عمان با همکاری دانشگاه‌های این کشورها برگزار شده است که توانسته است ارتباطات گسترده‌ای را میان محققان و دانشمندان بیش از 50کشور جهان شکل دهد. در برخی از موارد این ارتباطات حتی نزدیک‌تر شده و منجر
به شکل‌گیری پروژهای مشترک و ایجاد فرصت‌های مطالعاتی و تبادل فرصت‌های تحقیقاتی شده است.
به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) بسیاری از دانشمندان جهان اسلام از ظرفیت موجود در این فضا غافل بوده‌اند و این رویدادها به ایجاد تعاملات اثرگذار میان آنها کمک کرده است.
دکتر عمرانی در خصوص رویدادهای دیگر بنیاد مصطفی(ص) توضیح می‌دهد: کاربردی شدن محصولات و دستاوردهای دانش‌بنیان این محققان مأموریت دیگری بود که در بنیاد مطرح شد. به همین جهت رویداد ایسا با هدف آشنایی صنایع با دستاوردهای علمی روز دانشمندان جهان اسلام و شرکت‌های دانش‌بنیان آنها شکل گرفت. این رویداد تاکنون با حضور 142سرمایه‌گذار، شرکت و تسهیل‌گر در سه کشور برگزار شده است. در این راستا اتفاقات خوبی میان محققان و صنایع کشورها شکل گرفته است که علاوه بر ایجاد تفاهم‌نامه و قرارداد، در برخی موارد منجر به تبادلات مالی در قبال محصول یا انتقال فناوری نیز شده است.
شبکه‌سازی علمی فارغ از مرزهای جغرافیایی و جهتگیری‌های سیاسی
دبیر شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی(ص) در رابطه با اثرگذاری روابط سیاسی ایران با دیگر کشورهای مسلمان مانند عربستان سعودی، در ارتباطات علمی این بنیاد توضیح می‌دهد: بنیاد مصطفی(ص) به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد(سمن) به ثبت رسیده است. مخاطبان جایزه مصطفی(ص) دولت‌ها نیستند، بلکه شبکه ارتباطی شکل گرفته در بنیاد، میان دانشمندان مسلمان سراسر جهان است.
مهندس صفاری‌نیا نیز می‌افزاید: جایزه مصطفی(ص) با افراد و نهادهای علمی سر و کار دارد، نه حاکمیت و دولت کشوری که دانشمند در آن مقیم است. مرزهای سیاسی در حوزه علم اثرگذاری چندانی ندارد و دستاوردهای علمی در خدمت تمام بشریت است. دغدغه دانشمندان از هر ملیتی که باشند، بهبود رفاه و سلامت و پیشرفت بشر، فراتر از تفاوت‌های سیاسی و نژادی و جنسیتی و مذهبی است.
دکتر عمرانی در ادامه این توضیحات، اشاره می‌کند: با توجه به رویکرد فراملی، فراسیاسی و فرامذهبی بنیاد مصطفی(ص)، تعاملاتی را با استادان کشورهای مختلف و از جمله استادان دانشگاه‌های عربستان داشته‌ایم و حتی درخواست‌های مختلفی را از سوی دانشگاه‌ها و استادان مقیم آن کشور دریافت کرده‌ایم. این تعاملات میان نهادهای علمی و دانشمندان مسلمان مقیم در سایر کشورهای غیراسلامی نیز بر قرار است.
داوری جمعی، از معیارهای افزایش اعتبار جایزه مصطفی (ص)
به گفته دکتر عمرانی یکی از موارد مؤثر در افزایش اعتبار انتخاب برگزیدگان جوایز علمی، استفاده از داوری جمعی، افزایش طیف داوران و استفاده از سلیقه‌های مختلف در جریان داوری آثار است. انتخاب آثار ارزشمند در جریان داوری می‌تواند در نهایت به افزایش اعتبار جایزه علمی منجر شود.
وی در ادامه می‌افزاید: شبکه ارتباطی گسترده شکل گرفته میان بنیاد مصطفی (ص) و دانشمندان جهان اسلام اکنون این امکان را فراهم کرده است که از این ظرفیت گسترده در جهت اعتبارسنجی و صحت‌سنجی آثار نامزد شده استفاده کنیم.
به همین جهت در تلاشیم تا در مراحل داوری دوره چهارم این جایزه از این ظرفیت به خوبی در جهت تبدیل جایزه مصطفی(ص) به شاخص علمی بین‌المللی بهره ببریم.
آمادگی جذب کمک‌های خیرین سایر کشورهای اسلامی را داریم
از ابتدای شکل‌گیری جایزه مصطفی(ص)، اعتبارات مورد نیاز برای جایزه و سایر هزینه‌های برنامه‌های بنیاد مصطفی(ص) از محل کمک‌های مردمی، خیران و شرکت‌هایی که بخشی از درآمد خود را صرف امور خیریه می‌کنند، تأمین شده است.
دکتر عمرانی در این رابطه توضیح می‌دهد: صندوق نیکوکاری پیامبر اعظم(ص) که در راستای تأمین اعتبار مورد نیاز بنیاد، تحت نظارت سازمان بورس به ثبت رسیده است، مهم‌ترین محل تأمین اعتبار جوایز مصطفی(ص) به شمار می‌رود. سود حاصل از سرمایه‌گذاری سرمایه این صندوق با کمک‌های خیران به صورت قرض‌الحسنه یا هبه به دست آمده است، صرف امور بنیاد مصطفی(ص) شود.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) می‌افزاید: علاوه بر این، برخی خیران منابع مالی خود را فارغ از این صندوق با نیات مختلفی مانند تأمین هزینه‌های بخش دانش‌آموزی یا هر نیت خاص دیگری به صورت مستقیم در اختیار بنیاد قرار می‌دهند. تاکنون 40عضو حقوقی و 370عضو حقیقی در بخش خیران با این بنیاد همکاری کرده‌اند که با نام جامعه خادم المصطفی(ص) شناخته می‌شوند.
وی در خصوص امکان جذب کمک‌های خیرین سایر کشورهای اسلامی تصریح می‌کند: شعار ما برای شکل‌گیری جامعه خادم‌المصطفی(ص) از ابتدای امر «هر مسلمان یک سهم برای توسعه علم و فناوری در جهان به نام حضرت رسول(ص)» بوده است. هسته مرکزی این حرکت اکنون در داخل کشور شکل گرفته است. اما باید امکان ورود منابع مالی به‌تدریج به تمام خیران جهان اسلام تسری یابد. در این راستا تعاملات مختلفی با خیران سایر کشورها در حال شکل‌گیری است و برخی خیران از کشورهای شمال آفریقا، کشورهای عربی و شبه قاره هند علاقه‌مندی اولیه خود را برای ورود به این مسیر ابراز کرده‌اند. حتی در برخی موارد در مراحل آخر دریافت کمک‌ها و تخصیص آنها هستیم. بنابراین امکان جذب سرمایه‌های ارزی برای دوره چهارم جایزه مصطفی(ص) فراهم شده است.
دکتر عمرانی همچنین تصریح می‌کند: در تلاشیم با فعال‌سازی کانون‌هایی در کشورهای مختلف اسلامی امکان جذب این کمک‌ها را افزایش دهیم. این کانون‌ها در واقع افراد علاقه‌مند، داوطلب و صاحب نفوذ کشورهای مختلف هستند که با نام سفیران مصطفی(ص) می‌شناسیم. اکنون شش سفیر فعال در کشورهای عمان، هند، ترکیه، سنگال و لبنان داریم که به صورت فعال در حال همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله جذب منابع مالی برای بنیاد هستند.
در حال بررسی امکان میزبانی سایر کشورها برای دوره چهارم هستیم
از دکتر عمرانی پرسیدیم با توجه به این تعاملات ایجاد شده با سایر کشورهای اسلامی آیا این امکان وجود دارد که در دوره بعد یا دوره‌های بعدی شاهد میزبانی کشورهای اسلامی دیگر برای مراسم اهدای این جایزه پرافتخار جهان اسلام باشیم؟
وی در پاسخ می‌گوید: این باور قطعا وجود دارد که این جایزه جایگاهی فراملی در گستره جهان اسلام دارد. در واقع فقط ابتکار عمل این جایزه از سوی ایران بوده و فعلا دبیرخانه این بنیاد در کشور ما قرار دارد، اما همان‌طور که اشاره شد، فعالیت‌های این بنیاد از مسیر افراد علاقه‌مند می‌تواند در کشورهای دیگر نیز گسترش پیدا کند.
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) می‌افزاید: در این راستا فعالیت‌هایی مانند رویداد استپ تاکنون به میزبانی چند کشور انجام شده است. درخواست میزبانی رویداد استپ و همچنین برنامه‌های دیگر بنیاد مانند ایسا رو به افزایش بود که با شیوع بیماری کووید-19 دچار وقفه‌هایی در این زمینه شدیم. همچنین دبیرخانه بنیاد درخواست‌هایی را برای امکان میزبانی آیین اعطای جایزه مصطفی(ص) دریافت کرده است که در دست بررسی و امکان‌سنجی هستند.
دکتر عمرانی با اشاره به شرایط غیرقابل پیش‌بینی بیماری کووید-19 تا زمان آیین اعطای جوایز دوره چهارم در سال آینده تصریح می‌کند: همه‌گیری کرونا در نزدیک به یکسال گذشته بر بسیاری از رویدادها و مراسم اهدای جوایز مهم بین‌المللی اثرگذار بوده است. جایزه مصطفی(ص) نیز از این قاعده پیش آمده مستثنا نیست؛ اگرچه در حال مهیا کردن شرایط برای اعطای جوایز به صورت حضوری هستیم، اما در حال بررسی روش‌های جایگزین نیز هستیم تا اگر آن زمان همچنان برگزاری رویدادها به صورت حضوری امکان‌پذیر نبود، برای استفاده از روش‌های جایگرین آمادگی داشته باشیم.
نگاه بنیاد مصطفی(ص) به پرورش دانشمندان آینده
مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص) با اشاره به اهمیت پرورش استعدادهای جوان که آینده‌سازان علم و فناوری جهان اسلام خواهند بود، در خصوص فعالیت‌های بنیاد در حوزه دانش‌آموزی و دانشجویی تصریح می‌کند: مسابقات دانش‌آموزی نور که بلافاصله پس از اولین دوره برگزاری جایزه مصطفی(ص) شکل گرفت یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های بنیاد در زمینه شناسایی استعدادهای جوان، هویت‌سازی و هویت‌بخشی به ظرفیت‌های علمی جهان اسلام است. دانش‌آموزان در این دوره به صورت غیرمستقیم آموزش می‌بینند که چگونه در پی کاربردی‌کردن علم و دانش خود باشند.
دکتر عمرانی می‌افزاید: در راستای هویت‌بخشی، هر دوره از مسابقات نور در بزرگداشت یکی از دانشمندان برجسته جهان اسلام است. این مسابقات که تاکنون در چهار دوره برگزار شده است، به تناوب به نام یکی از دانشمندان تمدن کهن اسلامی و دانشمندان تمدن نوین اسلامی و معاصر نامگذاری شده است تا دانش‌آموزان ضمن درک و شناخت بهتر از این مفاخر اسلامی تأثیرگذار، از آنها الگوبرداری‌های لازم را داشته باشند و توانمندی خود را باور کنند. به گفته مدیر اجرایی بنیاد مصطفی(ص)، تاکنون 15هزا رو ۳۸دانش‌آموز، در قالب 6480گروه، از 11کشور جهان در این مسابقات شرکت داشته‌اند. همچنین رقابت علمی کنز با محور تقویت قدرت حل مسأله با استفاده از روش‌های علمی از دیگر رویدادهایی است که در سطح دانش‌آموزی از سوی بنیاد مصطفی(ص) برگزار می‌شود. وی در ادامه با اشاره به اهمیت آشنایی جامعه با دستاوردهای علمی و درگیرکردن افراد جامعه در چنین رویدادهایی می‌افزاید: در تلاشیم بستر مناسبی برای افرایش این تعاملات در دوره چهارم فراهم کنیم. هرچند در دوره‌های پیشین نیز با برگزاری نشست‌های ترویج علم، فعالیت‌هایی در این زمینه داشته‌ایم. همچنین از دیگر سیاست‌هایی که در شورای سیاستگذاری جایزه مصطفی(ص) مطرح شده و در حال پیگیری است، همکاری با جشنواره‌های گوناگون به‌ویژه جشنواره‌های چندرسانه‌ای با هدف تولید محتواهای چندرسانه‌ای برای ترویج علم در میان جامعه است. امیدواریم با ابزارهای رسانه‌ای بتوانیم پیام‌های جایزه مصطفی(ص) را به گوش جامعه برسانیم.
افتخاری که برنده اخیر جایزه مصطفی(ص) رقم زد
از جایزه مصطفی(ص) تا نبرد با کرونا
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای شناسایی افراد برتر علمی در جریان رویدادهای شناخته شده بین‌المللی مانند جایزه مصطفی(ص) امکان توسعه فعالیت‌های علمی این افراد و همچنین معرفی بیشتر آنها به جامعه علمی بین‌المللی است.از جایزه مصطفی(ص) تا نبرد با کرونا
در یک سال گذشته عالم‌گیری غافلگیرکننده کووید-19 با وجود همه مشکلاتی که برای مردم دنیا به وجود آورد، فرصتی در اختیار محققانی که در لبه دانش حرکت می‌کنند، قرار داد تا توانایی خود را برای پیدا کردن راهکاری فوری به‌منظور مقابله با یک مشکل ناگهانی جهانی محک بزنند. محققان زیادی طی ماه‌های گذشته مطالعات خود را به سوی شناخت ویروس کرونای جدید و تولید دارو یا واکسن برای مقابله با کووید-19 معطوف کردند. در این میان، شنیدن نام یکی دیگر از برگزیدگان دوره سوم این جایزه به عنوان کاشف یکی از واکسن‌های موفق کنونی علیه کووید-19، نشانه‌ای بود از این که جایزه مصطفی(ص) در مسیر شناسایی دانشمندان لبه دانش و الگوسازی از آنها به‌درستی در حال حرکت است.
پروفسور اوگور شاهین، پزشک متخصص سرطان ترک‌تبار و استاد دانشگاه پزشکی ماینز آلمان، مدیرعامل شرکت بایون‌تک است که اکنون با همکاری با شرکت فایزر موفق به توسعه واکسن بایون‌تک-فایزر بر پایه ام‌آران‌ای شده است. واکسنی که با موفقیت 95درصدی مرحله سوم بررسی بالینی را طی کرد و پس از اخذ مجوز تزریق اضطراری از سوی بریتانیا، کانادا، عربستان و بحرین، هفته گذشته مجوز استفاده اضطراری را از سازمان غذا و داروی آمریکا نیز دریافت کرده و در سطح وسیعی در حال تزریق به افرادی است که در اولویت دریافت واکسن قرار دارند.
خدیجه عالیشاه، دانشجوی دوره دکتری پیوسته زیست‌فناوری که فرصت مطالعاتی خود را در گروه تحقیقاتی پروفسور شاهین گذرانده است،
در خصوص چگونگی شکل‌گیری ایده طراحی واکسن بر پایه ام‌آران‌ای این محقق به جام‌جم می‌گوید: پروفسور شاهین، متخصص سرطان است که به گفته خود ایشان، روزها را در بیمارستان صرف درمان بیماران و شب‌ها را در آزمایشگاه صرف تحقیقات در زمینه یافتن روش‌های درمانی برای این بیماری می‌کرده و همیشه خلأیی را از آزمایشگاه‌های تحقیقاتی تا بالین بیماران حس می‌کرده است؛ خلائی که موجب می‌شد نتایج تحقیقات محققان با فاصله زیادی به بالین بیمارن برسد. به همین دلیل در کنار فعالیت‌های درمانی خود در بیمارستان، در سال 1388شمسی/ 2009 میلادی شرکت تجاری بایون‌تک را تأسیس کردند.
به گفته عالیشاه، پروفسور شاهین در این شرکت در کنار مطالعات مختلفی که در جهت توسعه درمان سرطان داشتند، تحقیقات خود را بر تولید واکسن‌های بر پایه ام‌آران‌ای برای پیشگیری از سرطان متمرکز می‌کنند. این تحقیقات در نهایت به برگزیده شدن وی در سال گذشته برای اثر طراحی و ارزیابی بالینی واکسن‌های درمانی ضدسرطان بر پایه ام‌آران‌ای بر اساس موتاسیون هر بیمار در دوره سوم جایزه مصطفی(ص) در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی منجر شد.
ام‌آران‌ای‌ها مولکول‌های کوچک سلولی هستند که حامل پیام ژن‌ها برای تولید پروتئین‌ها در کارخانه سلولی هستند. استفاده از واکسن‌های ام‌آران‌ای این امکان را فراهم می‌کند که پیام تولید پروتئین خاصی به صورت هدفمند
به سلول مورد نظر مخابره شود که برای مثال سلول سرطانی را به سمت مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی هدایت کند یا در مورد بیماری‌های عفونی، با تولید پروتئین‌های عامل بیماری‌زا سیستم ایمنی بدن را برای تولید آنتی‌بادی و مقابله با عامل بیماری‌زا هشدار کند.
عالیشاه در خصوص چگونگی تغییر جهت مطالعات پروفسور شاهین به سمت تولید واکسن علیه کووید-19 به جام‌جم می‌گوید: ایشان پیش از آغاز همه‌گیری کووید-19 همیشه در صحبت‌هایشان تأکید داشتند که بستر مولکول‌های کوچک ام‌آران‌ای ظرفیت بالایی برای تغییر و بهینه‌سازی واکسن در برابر سرطان‌های مختلف و حتی بیماری‌های عفونی مختلف دارد. یعنی زمانی که سازه خوبی برای تولید واکسن‌های ام‌آران‌ای طراحی شده باشد، می‌توان به‌سرعت با تغییر توالی ژنی، آن را برای پیشگیری از بیماری‌های مختلفی آماده کرد. به همین خاطر این مدل می‌تواند در جهت توسعه واکسن برای همه‌گیری‌های نوظهور بسیار مناسب باشد.
وی با اشاره به نقل قولی از همسر پروفسور شاهین که همکار تحقیقاتی او نیز هست، بیان می‌کند: به گفته همسرشان ایده توسعه واکسن ام‌آران‌ای در تعطیلات سال نوی میلادی گذشته، زمانی که پروفسور شاهین در خانه مشغول تماشای اخبار در مورد شیوع بیماری کووید-19 در چین بود شکل گرفته است. زیرا ساختار واکسن ام‌آران‌ای این امکان را فراهم می‌کرد که با سرعت بالایی طراحی واکسن انجام شود و در زمان کوتاه‌تر و با هزینه کمتر به واکسن مورد نظر دست یافت. حتی اعمال تغییرات برای بهینه‌سازی واکسن نسبت به سایر روش‌ها با مشکلات کمتری همراه می‌شد. پس از آغاز این مطالعات، شرکت داروسازی فایزر حاضر به سرمایه‌گذاری روی این واکسن می‌شود، به همین خاطر واکسن بیون‌تک امروز با نام مشترک بایون‌تک-فایزر شناخته می‌شود.
پروفسور شاهین در هفتمین دوره نشست استپ بنیاد مصطفی(ص) نیز در اردیبهشت برگزار شد، به صورت مجازی حضور پیدا کرد و پیشرفت‌های خود را در زمینه تولید واکسن کووید-19 با محققان و دانشمندان حاضر در این نشست به اشتراک گذاشت. در نهایت امروز واکسن بایون‌تک-فایزر با موفقیت 95درصدی در بررسی‌های بالینی در برخی کشورها در حال تزریق به گروه‌های دارای اولویت بالاتر دریافت واکسن مانند کادر درمانی و افراد بیمار و سالمند است. در برخی خبرگزاری‌ها از جمله تلویزیون آلمانی زبان دویچه‌وله این طور بیان شده است که جایزه مصطفی(ص) قبل از هر نهاد تشویقی-علمی بین‌المللی دیگری، دکتر اوگور شاهین را شناخته و وی را لایق تقدیر دانسته است.
