مقایسه ظرفیت‌های چین برای اقتصاد ایران در مقابل اروپا
فیل چینی و فنجان اروپایی
زمانی كه صحبت از روابط تجاری ایران با چین می‌شود در ذهن عامه مردم اجناس ارزان چینی نقش می‌بندد كه بازارهای مختلف ایران را تصاحب كرده، اما در واقع علاوه بر این‌كه ایران بازاری جذاب برای كالاهای مصرفی چین است، چین هم بزرگ‌ترین واردكننده كالا از ایران و بزرگ‌ترین شریك تجاری كشورمان محسوب می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در ده ماهه سال 97 حجم مبادلات تجاری ایران و چین 4/16 میلیارد دلار بوده و چینی‌ها بزرگ‌ترین شریك تجاری ایران محسوب می‌شوند. چین هم‌اكنون دومین قدرت اقتصادی بزرگ جهان است و با توجه به ظرفیت‌های بالای اقتصادی، در شرایط تحریم هم نقش مهمی در مبادلات تجاری ایران دارد.
در مقایسه با سه كشور اروپایی طرف مذاكره ایران در برجام یعنی انگلستان، فرانسه و آلمان، روابط تجاری ایران با چین اصلا قابل مقایسه نیست. مثلا چین به تنهایی در ده ماه نخست امسال 5/7 میلیارد دلار كالا از ایران وارد كرده، در حالی كه سه كشور انگلستان، فرانسه و آلمان روی هم فقط 267 میلیون دلار كالا از ایران وارد كرده‌اند؛ به عبارتی واردات چین از ایران 26 برابر واردات سه كشور اروپایی مذكور است. انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا 7/0 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی كه چین به تنهایی 20 درصد صادرات ایران را دریافت می‌كند. این آمار گویای اهمیت بازار چین برای اقتصاد ایران است. به عبارت دیگر اگر بازار انگلستان، فرانسه و آلمان را از دست بدهیم، تاثیر زیادی بر اقتصاد كشورمان ندارد اما از دست دادن بازار چین كه یك‌پنجم صادرات كالای كشورمان را دریافت می‌كند، خطرناك است.
حجم مبادلات تجاری ایران و چین در ده ماه نخست امسال 4/16 میلیارد دلار بوده در حالی كه تجارت دوجانبه ایران با سه كشور انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا چهار‌میلیارد دلار بوده است؛ یعنی چین به تنهایی چهار برابر سه اقتصاد بزرگ اروپا، برای اقتصاد ایران اهمیت دارد.
در دوره قبلی تحریم‌ها كه برخی كشورها روابط تجاری خود را با ایران به حداقل و بعضا به صفر رساندند چین در برابر تحریم‌ها بیشترین كمك را به ایران كرد و مهم‌ترین خریدار نفت ایران باقی ماند و حتی بانكی به نام كنلون را تأسیس كرد تا بتواند روابط تجاری خود را با ایران حفظ كند. امسال كه تحریم‌ها بازگشته بسیاری از كشورها برای رضایت آمریكا از مبادلات تجاری با ایران پا پس كشیدند اما چین همچنان به‌دنبال حفظ روابط تجاری با ایران است، هرچند دلخوری‌هایی نیز از برخوردهای برخی مقامات ایرانی با شركت‌های چینی در دوره پس از برجام دارد. با این حال، با توجه به این‌كه اروپایی‌ها برخلاف همه تعهدات و وعده‌هایی كه داده بودند، به سرعت فرامین آمریكا را اجرا كرده و روابط تجاری خود را با ایران قطع كرده و واردات نفت از كشورمان را متوقف كردند، به نظر می‌رسد همان مسؤولان ایرانی كه در سال‌های اخیر اروپایی‌ها را بر چینی‌ها ترجیح می‌دادند، اكنون از بی‌وفایی اروپا درس عبرت گرفته و روابط تجاری با چین را ترجیح می‌دهند. بر این اساس طبیعی است كه در سیاست‌های كلان كشورمان باید واقعیات تجاری و اقتصادی فوق مدنظر قرار گیرد. نمی‌توان به امید وعده‌های شفاهی اروپایی‌ها كه سهم ناچیزی از تجارت ایران دارند، به حجم عظیم تجارت با چین پشت پا زد و بزرگ‌ترین بازار تجاری كشور را از دست داد.
لزوم افزایش روابط ایران و چین
مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق ایران و چین با بیان این‌كه تراز تجاری این دو كشور طی پنج ســــــال گذشــــــــــــــته افزایش یافته است به خبرنگار ما گفت: ایران و چین هر ساله به‌دنبال افزایش روابط تجاری خود هستند كه در طول سال‌های گذشته به این مهم دست یافتند.
حریری با بیان این‌كه چین مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شریك تجاری ایران محسوب می‌شود، ادامه داد: چین برای ایران هم از نظر صادرات و هم از نظر واردات مقام اول را دارد و نباید بگذاریم زیرساختی كه فراهم شده از دست برود.
نایب رئیس اتاق ایران و چین با تاكید بر این‌كه چین دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد، افزود: چین پس از آمریكا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است و ارتباط با این كشور نه تنها برای ایران ضرر ندارد بلكه می‌تواند پلی برای توسعه اقتصادی كشور ما باشد.
وی با اشاره به این‌كه چین نسبت به سال‌های گذشته در جامعه جهانی جایگاه بالاتری را به‌دست آورده، تاكید كرد: اقتصاد ایران به ارتباط با كشورهایی مانند چین كه هم از نظر فناوری مهندسی و هم از نظر قیمت و تنوع كالا در سطح بالایی است، نیاز دارد و مسؤولان باید به دنبال افزایش هرچه بیشتر این ارتباط باشند.
این فعال اقتصادی به موضوع تحریم‌ها اشاره كرد و گفت: با بازگشت تحریم‌های آمریكا علیه ایران همه كشورها از ارتباط با ایران خودداری كردند اما چین همچنان فعالیت خود را با کشورمان ادامه می‌دهد و ایران نیز باید طراحی مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها در نظر بگیرد تا این كشور نیز با رغبت بیشتری اقدام به گسترش فعالیت خود با ما كند.
اروپایی‌ها گوش به فرمان آمریكا هستند، اما چین نه
احمد كیمیایی‌اسدی، نایب رئیس كمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به خبرنگار ما گفت: در تحریم‌های گذشته، چین و هند به‌عنوان شركای سنتی ایران ارتباط خود را با ما حفظ كردند اما بعد از برجام به‌دلیل رفتار مسؤولان دولتی این كشورها به حاشیه رفتند و این مسؤولان به‌دنبال دست دادن با مقامات اروپایی به‌منظور افزایش روابط تجاری با آنها بودند كه همین كار دست ایران داد.
وی تاكید كرد: برخی مسؤولان دولتی بر این باور بودند كه می‌توانند چین و هند را برای همیشه كنار بگذارند و ادامه راه تجاری ایران را با اروپا دنبال كنند كه با خروج ایالات متحده آمریكا نشان داده شد اروپایی‌ها گوش به فرمان این كشور هستند.
این فعال اقتصادی با بیان این‌كه چین همواره در تحریم‌ها كمك حال ایران بود، افزود: قبل از تحریم‌های یكجانبه آمریكا كه ابتدای امسال انجام شد، جدی‌ترین تحریم ایران در دوره رئیس‌جمهور قبلی ایران كه مربوط به تحریم شورای امنیت بود، اتفاق افتاد و در همان زمان چین یك بانك برای روابط با ایران و همچنین نقل و انتقال پول در نظر گرفت؛ اما كمرنگ شدن حضور چشم‌بادامی‌ها در بازار ایران پس از برجام باعث شد با بازگشت تحریم‌های آمریكا، چین به ایران گوشزد كند كه در چه جایگاهی قرار دارد. اكنون همان بانكی كه برای تحریم‌های ایران تأسیس شد كارهای مربوط به كشور ما را به‌سختی انجام می‌دهد و ادامه فعالیت را منوط به پذیرش قوانین بین‌المللی كرده است.
كیمیایی اسدی معتقد است، کشورمان همواره در تحریم قرار دارد و هر مذاكره و توافق‌نامه بین‌المللی نیز نمی‌تواند ایران را به شرایط عادی برگرداند درنتیجه همیشه باید محتاطانه عمل كرد و مواردی را كه آمریكا قرار است اعمال كند، پیشگیری كرد. همچنین روابط با كشورهای آسیایی دارای فناوری مانند چین و هند نیز در همه شرایط باید ادامه‌دار باشد. زمانی كه روزنه‌ای ایجاد می‌شود، نباید آنها را فراموش كنیم و در زمان محدودیت سراغشان برویم. نایب رئیس كمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: اروپا شریك خوبی برای ایران نیست و هر بار كه آمریكا به اروپا اشاره كرده فعالیت خود را در ایران به حالت تعلیق درآورده است. بعد از خروج آمریكا از برجام، اروپا با اعلام مخالفت با تحریم علیه ایران قصد داشت یك كانال مالی به نام اس.پی.وی راه‌اندازی كند اما نهایتاً شرط و شروط زیادی برای آن گذاشتند و منتظر امتیاز گرفتن بودند. از سوی دیگر كشورهای اروپایی به دلیل متحد بودن با مواضع آمریكا نمی‌توانند فعالیت تجاری خود را با ایران گسترش دهند یا به‌صورت مداوم اقدام به این كار كنند؛ درنتیجه باید از وجود كشورهای آسیایی مانند چین و هند بهره برد.
به گفته این كارشناس اقتصادی، تحریم‌ها تأثیر زیادی در اقتصاد ایران داشته و به‌‌رغم این‌كه اجماعی برای تحریم علیه ایران وجود نداشت اما سلطه دلار در اقتصاد ایران كار خود را کرد و اسفند امسال نسبت به اسفند گذشته هزینه كالا و خدمات سه برابر شده است.
چین از ایران بعد از برجام گلایه داشت
دكتر وحید شقاقی شهری، كارشناس مسائل اقتصادی درباره روابط تجاری ایران و چین گفت: در سال 95 كه با هیات تجاری به چین سفر كردم با برخی مسؤولان این كشور در سطوح مختلف دیدارهایی داشتیم كه طی آن اولین بحثی كه آنها مطرح می‌كردند این بود چرا ایران بعد از برجام، به لحاظ اقتصادی تغییر جهت داد و روابط خود را با چین به‌گونه‌ای كاهش داد كه دیگر در پروژه‌های خود چینی‌ها را قابل ندانسته و بیشتر به سمت اروپا گرایش پیدا كرد.
وی افزود: ایران هیچ‌گونه برنامه راهبردی مشخص در حوزه مسائل بین‌المللی ندارد و هر دولتی كه روی كار آمده، مبتنی بر شرایط، نگرش‌ها و ایدئولوژی‌هایی كه خود دولت‌ها داشته، حركت كرده است؛ مثلا زمانی به سمت آمریكای جنوبی، زمانی به سمت چین و زمانی به سمت اروپا تمایل یافته است.
این كارشناس مسائل اقتصادی اذعان كرد: ما یك سیاست و نقشه راه روشن در زمینه دیپلماسی‌های اقتصادی نداشته‌ایم، این در حالی است كه مسائل مربوط به اقتصاد بین‌الملل نیازمند یك استراتژی بلندمدت روشن است كه باید با كشورهای مختلف و مبتنی بر منافع ملی تنظیم كرد.
شقاقی با بیان این‌كه ایران همچنان با مشكل استقلال اقتصادی روبه‌روست، گفت: پارادایم حاكم بر وزارت خارجه از نوع روابط دیپلماسی اقتصادی نبوده و بیشتر مبتنی بر مسائل سیاسی است و می‌شود گفت این وزارتخانه سهمی از مسائل اقتصادی نداشته است.
شقاقی گفت: ما در مسائل اقتصادی به كشوری واردات محور تبدیل شده‌ایم به همین دلیل در مسائل اقتصاد بین‌الملل همیشه بازنده بوده‌ایم. وی افزود: عمده صادرات ایران به چین نفت و مشتقات آن بوده است و عمده تجارت ما (60 درصد) با چهار كشور صورت می‌گیرد؛ این در حالی است كه در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌صراحت آمده است باید تنوع صادراتی را در بازار هدف محصولات كشور داشته باشیم. این كارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: باید نوع روابط اقتصادی با كشورهای مختلف به صورتی تعریف شود كه وابستگی متقابلی ایجاد شود و با محوریت تعادل بخشی به تراز تجاری صورت گیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در ده ماهه سال 97 حجم مبادلات تجاری ایران و چین 4/16 میلیارد دلار بوده و چینی‌ها بزرگ‌ترین شریك تجاری ایران محسوب می‌شوند. چین هم‌اكنون دومین قدرت اقتصادی بزرگ جهان است و با توجه به ظرفیت‌های بالای اقتصادی، در شرایط تحریم هم نقش مهمی در مبادلات تجاری ایران دارد.
در مقایسه با سه كشور اروپایی طرف مذاكره ایران در برجام یعنی انگلستان، فرانسه و آلمان، روابط تجاری ایران با چین اصلا قابل مقایسه نیست. مثلا چین به تنهایی در ده ماه نخست امسال 5/7 میلیارد دلار كالا از ایران وارد كرده، در حالی كه سه كشور انگلستان، فرانسه و آلمان روی هم فقط 267 میلیون دلار كالا از ایران وارد كرده‌اند؛ به عبارتی واردات چین از ایران 26 برابر واردات سه كشور اروپایی مذكور است. انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا 7/0 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی كه چین به تنهایی 20 درصد صادرات ایران را دریافت می‌كند. این آمار گویای اهمیت بازار چین برای اقتصاد ایران است. به عبارت دیگر اگر بازار انگلستان، فرانسه و آلمان را از دست بدهیم، تاثیر زیادی بر اقتصاد كشورمان ندارد اما از دست دادن بازار چین كه یك‌پنجم صادرات كالای كشورمان را دریافت می‌كند، خطرناك است.
حجم مبادلات تجاری ایران و چین در ده ماه نخست امسال 4/16 میلیارد دلار بوده در حالی كه تجارت دوجانبه ایران با سه كشور انگلستان، فرانسه و آلمان مجموعا چهار‌میلیارد دلار بوده است؛ یعنی چین به تنهایی چهار برابر سه اقتصاد بزرگ اروپا، برای اقتصاد ایران اهمیت دارد.
در دوره قبلی تحریم‌ها كه برخی كشورها روابط تجاری خود را با ایران به حداقل و بعضا به صفر رساندند چین در برابر تحریم‌ها بیشترین كمك را به ایران كرد و مهم‌ترین خریدار نفت ایران باقی ماند و حتی بانكی به نام كنلون را تأسیس كرد تا بتواند روابط تجاری خود را با ایران حفظ كند. امسال كه تحریم‌ها بازگشته بسیاری از كشورها برای رضایت آمریكا از مبادلات تجاری با ایران پا پس كشیدند اما چین همچنان به‌دنبال حفظ روابط تجاری با ایران است، هرچند دلخوری‌هایی نیز از برخوردهای برخی مقامات ایرانی با شركت‌های چینی در دوره پس از برجام دارد. با این حال، با توجه به این‌كه اروپایی‌ها برخلاف همه تعهدات و وعده‌هایی كه داده بودند، به سرعت فرامین آمریكا را اجرا كرده و روابط تجاری خود را با ایران قطع كرده و واردات نفت از كشورمان را متوقف كردند، به نظر می‌رسد همان مسؤولان ایرانی كه در سال‌های اخیر اروپایی‌ها را بر چینی‌ها ترجیح می‌دادند، اكنون از بی‌وفایی اروپا درس عبرت گرفته و روابط تجاری با چین را ترجیح می‌دهند. بر این اساس طبیعی است كه در سیاست‌های كلان كشورمان باید واقعیات تجاری و اقتصادی فوق مدنظر قرار گیرد. نمی‌توان به امید وعده‌های شفاهی اروپایی‌ها كه سهم ناچیزی از تجارت ایران دارند، به حجم عظیم تجارت با چین پشت پا زد و بزرگ‌ترین بازار تجاری كشور را از دست داد.
لزوم افزایش روابط ایران و چین
مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق ایران و چین با بیان این‌كه تراز تجاری این دو كشور طی پنج ســــــال گذشــــــــــــــته افزایش یافته است به خبرنگار ما گفت: ایران و چین هر ساله به‌دنبال افزایش روابط تجاری خود هستند كه در طول سال‌های گذشته به این مهم دست یافتند.
حریری با بیان این‌كه چین مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شریك تجاری ایران محسوب می‌شود، ادامه داد: چین برای ایران هم از نظر صادرات و هم از نظر واردات مقام اول را دارد و نباید بگذاریم زیرساختی كه فراهم شده از دست برود.
نایب رئیس اتاق ایران و چین با تاكید بر این‌كه چین دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد، افزود: چین پس از آمریكا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است و ارتباط با این كشور نه تنها برای ایران ضرر ندارد بلكه می‌تواند پلی برای توسعه اقتصادی كشور ما باشد.
وی با اشاره به این‌كه چین نسبت به سال‌های گذشته در جامعه جهانی جایگاه بالاتری را به‌دست آورده، تاكید كرد: اقتصاد ایران به ارتباط با كشورهایی مانند چین كه هم از نظر فناوری مهندسی و هم از نظر قیمت و تنوع كالا در سطح بالایی است، نیاز دارد و مسؤولان باید به دنبال افزایش هرچه بیشتر این ارتباط باشند.
این فعال اقتصادی به موضوع تحریم‌ها اشاره كرد و گفت: با بازگشت تحریم‌های آمریكا علیه ایران همه كشورها از ارتباط با ایران خودداری كردند اما چین همچنان فعالیت خود را با کشورمان ادامه می‌دهد و ایران نیز باید طراحی مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها در نظر بگیرد تا این كشور نیز با رغبت بیشتری اقدام به گسترش فعالیت خود با ما كند.
اروپایی‌ها گوش به فرمان آمریكا هستند، اما چین نه
احمد كیمیایی‌اسدی، نایب رئیس كمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به خبرنگار ما گفت: در تحریم‌های گذشته، چین و هند به‌عنوان شركای سنتی ایران ارتباط خود را با ما حفظ كردند اما بعد از برجام به‌دلیل رفتار مسؤولان دولتی این كشورها به حاشیه رفتند و این مسؤولان به‌دنبال دست دادن با مقامات اروپایی به‌منظور افزایش روابط تجاری با آنها بودند كه همین كار دست ایران داد.
وی تاكید كرد: برخی مسؤولان دولتی بر این باور بودند كه می‌توانند چین و هند را برای همیشه كنار بگذارند و ادامه راه تجاری ایران را با اروپا دنبال كنند كه با خروج ایالات متحده آمریكا نشان داده شد اروپایی‌ها گوش به فرمان این كشور هستند.
این فعال اقتصادی با بیان این‌كه چین همواره در تحریم‌ها كمك حال ایران بود، افزود: قبل از تحریم‌های یكجانبه آمریكا كه ابتدای امسال انجام شد، جدی‌ترین تحریم ایران در دوره رئیس‌جمهور قبلی ایران كه مربوط به تحریم شورای امنیت بود، اتفاق افتاد و در همان زمان چین یك بانك برای روابط با ایران و همچنین نقل و انتقال پول در نظر گرفت؛ اما كمرنگ شدن حضور چشم‌بادامی‌ها در بازار ایران پس از برجام باعث شد با بازگشت تحریم‌های آمریكا، چین به ایران گوشزد كند كه در چه جایگاهی قرار دارد. اكنون همان بانكی كه برای تحریم‌های ایران تأسیس شد كارهای مربوط به كشور ما را به‌سختی انجام می‌دهد و ادامه فعالیت را منوط به پذیرش قوانین بین‌المللی كرده است.
كیمیایی اسدی معتقد است، کشورمان همواره در تحریم قرار دارد و هر مذاكره و توافق‌نامه بین‌المللی نیز نمی‌تواند ایران را به شرایط عادی برگرداند درنتیجه همیشه باید محتاطانه عمل كرد و مواردی را كه آمریكا قرار است اعمال كند، پیشگیری كرد. همچنین روابط با كشورهای آسیایی دارای فناوری مانند چین و هند نیز در همه شرایط باید ادامه‌دار باشد. زمانی كه روزنه‌ای ایجاد می‌شود، نباید آنها را فراموش كنیم و در زمان محدودیت سراغشان برویم. نایب رئیس كمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: اروپا شریك خوبی برای ایران نیست و هر بار كه آمریكا به اروپا اشاره كرده فعالیت خود را در ایران به حالت تعلیق درآورده است. بعد از خروج آمریكا از برجام، اروپا با اعلام مخالفت با تحریم علیه ایران قصد داشت یك كانال مالی به نام اس.پی.وی راه‌اندازی كند اما نهایتاً شرط و شروط زیادی برای آن گذاشتند و منتظر امتیاز گرفتن بودند. از سوی دیگر كشورهای اروپایی به دلیل متحد بودن با مواضع آمریكا نمی‌توانند فعالیت تجاری خود را با ایران گسترش دهند یا به‌صورت مداوم اقدام به این كار كنند؛ درنتیجه باید از وجود كشورهای آسیایی مانند چین و هند بهره برد.
به گفته این كارشناس اقتصادی، تحریم‌ها تأثیر زیادی در اقتصاد ایران داشته و به‌‌رغم این‌كه اجماعی برای تحریم علیه ایران وجود نداشت اما سلطه دلار در اقتصاد ایران كار خود را کرد و اسفند امسال نسبت به اسفند گذشته هزینه كالا و خدمات سه برابر شده است.
چین از ایران بعد از برجام گلایه داشت
دكتر وحید شقاقی شهری، كارشناس مسائل اقتصادی درباره روابط تجاری ایران و چین گفت: در سال 95 كه با هیات تجاری به چین سفر كردم با برخی مسؤولان این كشور در سطوح مختلف دیدارهایی داشتیم كه طی آن اولین بحثی كه آنها مطرح می‌كردند این بود چرا ایران بعد از برجام، به لحاظ اقتصادی تغییر جهت داد و روابط خود را با چین به‌گونه‌ای كاهش داد كه دیگر در پروژه‌های خود چینی‌ها را قابل ندانسته و بیشتر به سمت اروپا گرایش پیدا كرد.
وی افزود: ایران هیچ‌گونه برنامه راهبردی مشخص در حوزه مسائل بین‌المللی ندارد و هر دولتی كه روی كار آمده، مبتنی بر شرایط، نگرش‌ها و ایدئولوژی‌هایی كه خود دولت‌ها داشته، حركت كرده است؛ مثلا زمانی به سمت آمریكای جنوبی، زمانی به سمت چین و زمانی به سمت اروپا تمایل یافته است.
این كارشناس مسائل اقتصادی اذعان كرد: ما یك سیاست و نقشه راه روشن در زمینه دیپلماسی‌های اقتصادی نداشته‌ایم، این در حالی است كه مسائل مربوط به اقتصاد بین‌الملل نیازمند یك استراتژی بلندمدت روشن است كه باید با كشورهای مختلف و مبتنی بر منافع ملی تنظیم كرد.
شقاقی با بیان این‌كه ایران همچنان با مشكل استقلال اقتصادی روبه‌روست، گفت: پارادایم حاكم بر وزارت خارجه از نوع روابط دیپلماسی اقتصادی نبوده و بیشتر مبتنی بر مسائل سیاسی است و می‌شود گفت این وزارتخانه سهمی از مسائل اقتصادی نداشته است.
شقاقی گفت: ما در مسائل اقتصادی به كشوری واردات محور تبدیل شده‌ایم به همین دلیل در مسائل اقتصاد بین‌الملل همیشه بازنده بوده‌ایم. وی افزود: عمده صادرات ایران به چین نفت و مشتقات آن بوده است و عمده تجارت ما (60 درصد) با چهار كشور صورت می‌گیرد؛ این در حالی است كه در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌صراحت آمده است باید تنوع صادراتی را در بازار هدف محصولات كشور داشته باشیم. این كارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: باید نوع روابط اقتصادی با كشورهای مختلف به صورتی تعریف شود كه وابستگی متقابلی ایجاد شود و با محوریت تعادل بخشی به تراز تجاری صورت گیرد.
ضمیمه قاب کوچک
تیتر خبرها
