در چند سال اخیر فناوری ساخت واگن‌های شهری و تجهیزات حمل و نقل ریلی شاهد ظهور غول‌های چندملیتی بوده كه ردپای آنها در صنعت ریلی بسیاری از كشورهای جهان از جمله كشور خودمان مشاهده می‌شود. گاهی در برخی مناقصه‌های ساخت قطار در پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان همه این غول‌های بزرگ یك جا جمع می‌شوند و به‌رقابت با یكدیگر می‌پردازند. گام‌های بزرگ شركت‌های اروپایی و به ویژه آسیایی در این سال‌ها بسیار تأمل‌برانگیز بوده و سرعت پیشرفتشان در زمینه توسعه حمل‌ونقل ریلی، توجه جهان را به شرق بیش از پیش معطوف كرده است. شركت‌های بزرگ و مطرحی در چین، ژاپن، روسیه و هند با كمك فناوری‌های روز دنیا در حال توسعه خطوط راه‌آهن زیرزمینی و ارتقای فناوری حمل و نقل هستند. اما تا چه حد فناوران داخلی ما توانسته‌اند این فناوری وارداتی را به صورت موفق بومی‌سازی كنند؟
ضرورت بومی‌سازی قطارهای شهری
براساس ماده 54 قانون پنج‌ساله ششم توسعه، وزارت صنعت، معدن و تجارت با همكاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری موظف به انتقال فناوری صنایع ریلی به داخل كشور و بومی‌سازی آن شده‌اند. براساس این قانون تا پایان اجرای برنامه ششم توسعه، حداقل 85 درصد دانش طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل و نقل ریلی درونشهری و برونشهری بومی شود. در حال حاضر با همت پژوهشگران ایرانی حدود 33درصد از این بومی‌سازی تحقق یافته است. در شرایط فعلی كشور كه محدودیت‌های ناعادلانه اقتصادی و تجاری زیادی به كشور وارد شده است، تحقق این امر یكی از ضروری‌ترین برنامه‌های نهادهای مرتبط خواهد بود.
در نشست خبری روز یكشنبه كه با حضور سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری، پیروز حناچی شهردار تهران، علی وحدت رئیس هیأت عامل صندوق نوآوری و شكوفایی، حمیدرضا طیبی رئیس جهاد دانشگاهی و جمعی از مسؤولان متروی تهران و شركت‌های واگن‌سازی همكار در این قرارداد برگزار شد، قرارداد مرحله اول بومی‌سازی كه شامل ساخت یك رام قطار شهری هشت واگنه در مدت 18 ماه برای بهره‌برداری در متروی تهران و امكان‌سنجی اجرایی كردن مرحله دوم تفاهم‌نامه كه تأمین 420 دستگاه واگن شهری برای خطوط مترو است به امضای طرفین قرارداد و همكاران این طرح ملی مهم رسید.
در مسیر تحقق همکاری بین بخشی
 پیروز حناچی، شهردار تهران در این مراسم خاطرنشان كرد: «یكی از مشكلاتی كه در كشور با آن مواجه هستیم بهره‌برداری اندك از زیرساخت‌های موجود داخلی است. مشكل حمل‌ونقل و آلودگی هوا از معضلات مهم كلانشهرها ست كه امیدواریم با اجرای این طرح تا حد زیادی این مشكل را برطرف كنیم.» وی در ادامه تأكید كرد: «باید از حداكثر بضاعت داخلی برای پیشبرد بومی‌سازی یك رام قطار استفاده كرد و این قرارداد راه را برای قراردادهای بعدی باز خواهد كرد. امیدواریم با اجرای این طرح شرایط كنونی و تهدیدها را به فرصت تبدیل كنیم.»
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور ضمن ابراز خرسندی از تفاهم‌نامه شكل گرفته میان معاونت علمی و فناوری و شهرداری تهران در حوزه‌های مختلف از جمله كسب‌وكارهای نوپا و استارت‌آپ‌ها بیان كرد: «در تلاش هستیم این همكاری‌ها را ادامه‌ دهیم و بومی‌سازی فناوری مترو كه بندی از این تفاهم‌نامه شكل گرفته‌است، مانند آنچه برای خطوط ریلی كشور اتفاق افتاد، به شكل كامل تحقق یابد. امیدواریم این طرح بزرگ به نمادی برای تداوم همكاری حوزه فناوری با شهرداری‌های كلانشهرها تبدیل شود.»
علی امام‌، مدیر عامل شركت راه‌آهن شهری تهران نیز در این مراسم با اشاره به ظرفیت بالای مهندسان ایرانی در طراحی داخلی گفت: «متروی تهران با توجه این كه طولانی‌ترین خط متروی كشور است، بیشترین نیاز به واگن‌های قطار شهری را دارد. كمبود واگن‌های مترو به‌ویژه در ساعات اوج حمل‌ونقل شهروندان را آزار می‌دهد و امیدواریم با اجرای این طرح و با استفاده از توان متخصصان داخلی و اراده به وجود آمده در میان فعالان این حوزه بتوانیم تا حد زیادی مشكل كمبود واگن را رفع كنیم.»
 تقسیم مسؤولیت‌ها میان اعضا
بودجه مورد نیاز برای ساخت داخلی این قطار مترو كه قرار است تا سال 1401 به بهره‌برداری كامل برسد، حدود 20 میلیون یورو برآورد شده كه معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شكوفایی 40درصد آن را به صورت وام تأمین خواهند كرد. علی وحدت، رئیس صندوق نوآوری و شكوفایی با اشاره به تلاش‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درخصوص به‌كارگیری توان شركت‌های دانش‌بنیان برای حل مشكلات كشور به‌ویژه نیازهای حوزه ریلی، در خصوص تأمین بودجه مصوب شده و حمایت از شركت‌های دانش‌بنیان درگیر در این مجموعه و فراهم‌كردن امكان خرید لیزینگی محصولات دانش‌بنیان مورد نیاز برای انجام این طرح اعلام آمادگی كرد. گفتنی است 60درصد باقیمانده نیز از محل اعتبارات شركت متروی تهران تأمین خواهد شد.
دكتر منوچهر منطقی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته در خصوص جزئیات این قرارداد توضیح داد: «برای اجرای این قرارداد با قوی‌ترین‌های حوزه واگن‌سازی وارد مذاكره شدیم و کنسرسیومی تشكیل شده كه در رأس آن شركت راه‌آهن تهران و حومه (مترو) قرار دارد. در این کنسرسیوم، چهار وظیفه برای شركت متروی تهران در نظر گرفته شده است كه شامل راهبری و همكاری در پروژه، تشكیل مجموعه طراحی و ساخت واگن مترو، انجام یكپارچه‌سازی و از همه مهم‌تر تبدیل قرارداد ساخت یك رام قطار به تولید انبوه است. این کنسرسیوم از نظر حجم و سطح فناوری بزرگ‌ترین مجموعه‌ای است كه در بخش ریلی ایجاد می‌شود و اگر ما موفق شویم و این كار را انجام دهیم مدلی برای فعالیت‌ها در سطح ملی خواهد بود.»
وی در حاشیه این نشست خبری به جام‌جم گفت: «در حال حاضر امكان‌سنجی‌های لازم درخصوص شركت‌هایی كه ظرفیت لازم برای مشاركت در این طرح را دارند انجام شده است. براساس اهمیت، هریك از اجزا در ساخت یك رام مترو (مجموعه كامل قطار  مترو) به‌صورت آن‌چیزی كه ما در ایستگاه‌های مترو می‌بینیم، درصد مشاركت شركت‌های درگیر مشخص خواهد شد. تمام مجموعه‌های همكار در این کنسرسیوم علاوه بر دانش فنی در این طرح سرمایه‌گذاری نیز خواهند داشت. در واقع هدف از تشكیل این کنسرسیوم به جای واگذاری آن فقط به یك مجموعه مشخص، امكان بهره‌برداری از تمام توان موجود در كشور برای دستیابی به این مهم است.»
دكتر فاطمه بهزاد، دبیر گروه ریلی ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، درخصوص شركت‌های همكار در این طرح ملی و نحوه مشاركت‌شان در این کنسرسیوم به جام‌جم می‌گوید: «شركت متروی تهران به‌عنوان خریدار این طرح ملی وارد شده و در واقع تعیین‌كننده مشخصات مورد نیاز برای متروی تولیدی خواهد بود. طراحی این مجموعه زیرنظر واگن‌سازی تهران در مجموعه متروی تهران انجام خواهد شد. علت این موضوع این است كه فردی چینی از سهامداران واگن‌پارس است و ما برای این كه مشاركت آن را فرد را از این طرح ملی خارج كنیم، طراحی در محلی خارج از محل واگن‌سازی تهران انجام خواهد شد».
وی در ادامه می‌افزاید: «شركت‌های واگن‌سازی تهران و واگن‌سازی پارس همچنین مسؤولیت سر هم كردن قطعات مختلف ساخته شده در شركت‌های همكار این کنسرسیوم را برعهده خواهند داشت. شرکت‌های پلور سبز و ایریكو با حداكثر توانشان برای ساخت محفظه واگن مشاركت می‌كنند. جهاد دانشگاهی نیز متعهد شده كه دانش فنی مورد نیاز برای ساخت سامانه رانشی را از طریق زیرمجموعه‌های وابسته‌اش تأمین كند. موتورهای پیشران و سامانه تعلیق نیز در دو شركت مپنا و ایریكو تولید خواهد شد.»
در حقیقت در این طرح ملی تلاش شده كه به نوعی ظرفیت‌های محدود هر یك از شركت‌های فعال در حوزه ریلی در كنار هم به ظرفیت بزرگ و مناسبی برای انجام یك طرح بزرگ تبدیل شود و مانند بسیاری از نمونه‌های دیگر كه تاكنون شاهد آن بودیم مجددا نیاز به فراهم كردن ظرفیت جدیدی علاوه بر ظرفیت‌های موجود در كشور و طولانی شدن و به تعویق افتادن تولید محصول نهایی نباشیم. هر یك از این شركت‌های واگن‌سازی سابقه درخشان و چندساله‌ای در حوزه تجهیزات ریلی دارند و همكاری آنها در كنار هم علاوه بر توانمندسازی و استقلال كشور در این حوزه موجب اشتغال‌زایی و امیدسازی برای جوانان پرتلاش كشور خواهد شد.
از سوی دیگر بر اساس محاسبات انجام شده، این طرح ملی علاوه بر كاهش 20درصدی قیمت تمام شده مترو، صرفه‌جویی ارزی 50درصدی به دنبال خواهد داشت كه در شرایط اقتصادی کنونی قابل توجه
است.