سفر به قبله از گذشته تا امروز

سفر به قبله از گذشته تا امروز

رفتن به حج به‌ویژه حج واجب از جمله آرزوهایی است كه كمتر مسلمانی یافت می‌شود در دل خود آن را نپروراند. آرزویی كه پیر و جوان و مرد و زن هم نمی‌شناسد و همه طلب دیدن خانه خدا از نزدیك را می‌كنند، اما رفتن به مكه و مدینه از گذشته تا امروز با فراز و فرودهایی همراه بوده است كه همین فراز و فرودها به ایجاد آداب و رسومی منجر شده كه برخی از آنها به باد فراموشی سپرده شده و برخی دیگر همچنان به روال گذشته باقی مانده‌اند. در گذشته رفتن به حج كار آسانی نبود، هم از نظر مالی و هم از نظر زمانی. برای همین شاید هركس نمی‌توانست به آرزوی رفتن‌اش به خانه خدا برسد. تا 40-30 سال پیش شاید تنها كسانی می‌توانستند عازم سفر به خانه خدا شوند كه اول از همه از نظر مالی به قول معروف دست‌شان به دهان‌شان می‌رسید و حاجی می‌شدند و دوم این‌كه دیگر سن و سالی ازشان گذشته بود و شاید سفر به عربستان آخرین سفر عمرشان به حساب می‌آمد و دیگر عمری برای رفتن به سفرهای دیگر نداشتند.

نوشتن وصیت‌نامه
همین سن بالا داشتن از یك سو و از سوی دیگر دشوار بودن مسیر سفر به دلیل نبودن وسایل حمل‌ونقل راحت‌تر موجب می‌شد تا بسیاری از كسانی كه عازم سفر خانه خدا هستند وصیت كنند. وصیت خود را نوشته و سپس آن را به فرد معتمدی می‌دادند تا در صورت بروز حادثه در زمان سفر و برنگشتن او به وصیت‌اش عمل كنند. نوشتن وصیت‌نامه قبل از رفتن به سفر حج تا حدودی همچنان پابرجاست، اما از آنجا كه از یك طرف این سفر مانند سایر سفرها با هواپیما و امكانات مناسب صورت می‌گیرد و از طرف دیگر چون دیگر مانند گذشته حاجی‌ها تنها كسانی كه سن بالایی دارند نیستند برای همین به جدیت گذشته صورت نمی‌گیرد.

پرداخت خمس و زكات
موضوع دیگری كه قبل از رفتن به حج مورد توجه مسافران خانه خدا بوده، این است كه تمام و كمال خمس و زكات خود را پرداخت كرده و بدون آ‌ن‌كه در این زمینه هم دینی به گردنش باقی مانده باشد، سبك بال راهی خانه خدا شود. چون خمس و زكات نیز مانند نماز و روزه جزو واجباتی است كه یك‌مومن مسلمان باید به آن پایبند بوده و اجرا كند. اما باز هم جای تاسف دارد كه در سال‌های اخیر توجه به موضوع خمس و زكات كمتر بوده و این موضوع موجب شده شامل حال كسانی كه به مكه و مدینه می‌روند برای انجام مراسم حج نیز شود. برخی مسافران خانه خدا دیگر كمتر به این موضوع توجه می‌كنند و ساك خود را بسته و عازم سفر می‌شوند و تازه آنجا یاد دین‌های ادا نشده خود می‌افتند!

مراسم بدرقه كردن حاجی
بدرقه كردن رسم دیگری است كه هنوز هم كم‌و‌بیش در گوشه و كنار شهرهای گوناگون انجام می‌گیرد، اما به طور كلی آن روشی كه در بیشتر شهرها به صورت معمول مرسوم بود این است كه وقتی مسافر حج یك ماه قبل از سفرش به دیدار آشنایان و اقوام به منظور خداحافظی و طلب حلالیت می‌رود، اطرافیان نیز زمان شروع سفر مسافر، زائر را تا مسیری بدرقه كرده و برای او هدایا و مواد غذایی و... می‌آورند. این رسم هم به این خاطر شكل گرفت چون مسیر حج مسیر طولانی و ناامنی بوده به همین دلیل هم برخی این وظیفه را به عنوان بدرقه كننده در خود می‌دیدند تا به نوعی مراقب و محافظ كسی باشند كه می‌خواهد خانه خدا را از نزدیك ببیند. در سال‌های اخیر هم كسانی كه همچنان به مراسم بدرقه پایبند هستند زائر را تا فرودگاه و محلی كه می‌خواهد سفر خود را به مكه و مدینه آغاز كند بدرقه می‌كنند و برای او آرزوی سلامت، سفر خوش و بازگشت باعزت می‌كنند.

استقبال كردن از مسافر حج رفته
مراسم بدرقه با استقبال از زائری كه از سفر برگشته است تكمیل می‌شود. به این صورت كه اقوام، اطرافیان و آشنایان زمانی كه مسافرشان از سفر برمی‌گردد به فرودگاه رفته و از كسی كه به دلیل رفتن به خانه خدا دیگر پاك شده است و حالا دارای لقب حاج آقا و حاجیه خانم هستند استقبال به عمل می‌آورند. به همین منظور هم ابتدا كسانی به استقبال حاجی تازه می‌رفتند كه حاجی قدیمی بوده و به او خوشامد می‌گفتند. حاجی تازه از سفر‌آمده هم از او با آب زمزم تشكر می‌كرد.
استقبال این روزها هم انجام می‌گیرد؛ اما نه آن‌قدر با آب و تاب‌هایی كه در قدیم صورت می‌گرفت. بیشتر استقبال را در این روزها می‌توان با بنرها، پلاكارد‌هایی دید كه زمان ورود حاجی بر سردر خانه، محل كار و... می‌زنند و این‌طور اعلام می‌كنند مسافر از حج برگشته‌ای دارند. كاری كه به دلیل اسراف و آسیب به محیط‌زیست مورد انتقاد بسیاری است، اما چون به صورت یك رسم درآمده كمتر كسی است كه آن را كنار بگذارد و به قول معروف حرف مردم برایش اهمیت بیشتری دارد.

ولیمه دادن
ولیمه از جمله رسم‌هایی است كه متاسفانه این روزها بیشتر به یك آداب و رسوم چشم و هم‌چشمی و پرخرج بدل شده است. در صورتی كه در گذشته حاجی برای این ولیمه می‌داده تا از استقبال‌كننده‌ها و كسانی كه برای او هدیه آورده‌اند تشكر كند. همچنین در روزهای نخست سفره‌ای پهن می‌كرده كه غریبه و آشنا، فقیر و غنی روی آن سفره جای داشتند و می‌توانستند سهمی از این شادی داشته باشند. اما متاسفانه در ولیمه‌های امروزی تا حدود زیادی توجه به فقرا كاسته شده و بیشتر به این سمت رفته تا تدارك ولیمه برای آشنایان و اطرافیان به بهترین شكل ممكن صورت گیرد.

سوغاتی
بخش شیرین سوغاتی از جمله رسم‌هایی است كه همه دوست داریم. رسمی كه از همان ابتدا وجود داشته و این روزها به دلایل گوناگون تا حدودی دشوار شده و نمی‌توان چندان از كسی انتظار سوغاتی داشت، اما در گذشته وقتی حاجی‌ها از سفر حج برمی‌گشتند كسانی كه به دیدار و استقبال آنها می‌رفتند برای خوش‌آمدگویی هدیه‌ای می‌آوردند. حاجی هم برای تشكر به او سوغاتی را كه از خانه خدا آورده بود به او هدیه می‌داد، اما در سال‌های اخیر به دلیل مشكلات سیاسی كه بین ایران و عربستان وجود دارد و همچنین به دلیل آ‌ن‌كه تمام بازار مكه و مدینه را كالاهای چینی گرفته بسیاری اعتراض می‌كنند چرا باید با ارز كشور كالاهای چینی به عنوان سوغاتی وارد كشور شود؟ برای همین هم بسیاری به نشانه اعتراض سوغاتی نمی‌آورند. با وجود این، این رسم از آن رسم‌هایی بود كه همه دوست داشتیم و این حواشی باعث شد تا كم رنگ شود.