فرصت‌سازی از تهدید كرونا
فضای كار اشتراكی، مراكز رشد، پارك‌های فناوری، شتاب‌دهنده‌ها و كارخانه‌های نوآوری از جمله مراكز جدید در زیست‌بوم كسب‌وكار هستند كه برای حمایت از شكل‌گیری كسب‌وكارهای نوپا و توسعه این كسب‌وكارهای نوآورانه و فناورانه شكل گرفته‌اند. در بحران اقتصادی به وجود آمده توقع می‌رود كسب‌وكارهایی كه در چنین فضاهای كار حمایتی مشغول به كار بوده‌اند با آسیب‌های كمتری روبه‌رو شده باشند.
مهدی عظیمیان، مدیركل شعب و پردیس‌های پارك فناوری پردیس و رئیس مركز شتابدهی نوآوری در این رابطه به جام‌جم می‌گوید: «با آغاز همه‌گیری كووید-19 به‌نوعی همه كسب‌وكارها غافلگیر شدند و این ضربه به همه بخش‌های كسب‌وكار چه كسب‌وكارهای سنتی و چه زیست‌بوم جدید كارآفرینی مانند شركت‌های دانش‌بنیان، شركت‌های نوپا و مراكز مرتبط با آنها شتاب‌دهنده‌ها و فضاهای كار اشتراكی در چند هفته اول همه‌گیری وارد شد. اما پس از چند هفته در اواخر اسفند برخی از كسب‌وكارها كرونا را پذیرفتند، توانستند شرایط موجود را بهتر ارزیابی كنند و از شرایط ناخواسته به وجود آمده به چشم فرصتی برای رشد كسب‌وكارشان نگاه كنند.»
وی درخصوص كسب‌وكارهای نوپایی كه در این شرایط توسعه یافتند به جام‌جم می‌گوید: «برخی كسب‌وكارها كه خدماتشان را در فضای مجازی ارائه می‌كنند مانند كسب‌وكارهای آموزش مجازی، فروش یا ارائه خدمات از راه دور، مشاوره‌های آنلاین و... در این شرایط حتی توانستند بهتر از قبل از كرونا رشد كنند و رونق یافتند. زیرا با دنباله‌دار شدن همه‌گیری كرونا، جامعه نیز به تغییر سبك زندگی و استفاده از خدمات از راه دور بیشتر تمایل پیدا كرده است و حتی چنین كسب‌وكارهایی به نیاز امروز جامعه تبدیل شده‌اند.»
به گفته رئیس مركز شتابدهی نوآوری، این شرایط برای همه كسب‌وكارهای نوپا سودآوری نداشته و بسیاری از كسب‌‌وكارهای كوچكی كه در دوره میانی رشد و توسعه محصول بوده‌اند، به‌ویژه كسب‌وكارهای تولیدی كه نیاز به ماده اولیه وارداتی داشته‌اند با مشكلات جدی و اختلالاتی روبه‌رو شده‌اند. عظیمیان درخصوص نحوه عملكرد این كسب‌وكارها با ادامه‌دار شدن همه‌گیری كرونا تصریح می‌كند: «بسیاری از این كسب‌وكارهای آسیب‌دیده روند عادی كار خود را متوقف كرده‌اند و باید برای ادامه مسیرشان به نوعی بازبینی در طرح كسب‌وكارشان ایجاد كنند تا بتوانند با شرایط جدید به وجود آمده همگام شوند تا از شكست كامل كسب‌وكارشان جلوگیری كنند.»
اما این موضوع تنها به خود شركت‌های نوپا محدود نشده و سایر اعضای خصوصی زیست‌بوم كارآفرینی مانند فضاهای كار اشتراكی و شتاب‌دهنده‌ها را نیز با مشكلاتی روبه‌رو كرده است. عظیمیان در این خصوص توضیح می‌دهد: «در ماه‌های ابتدایی همه‌گیری، فضاهای كار اشتراكی با مشكلات درآمدزایی جدی روبه‌رو شدند. زیرا درآمدزایی این مراكز وابسته به حضور فیزیكی افراد است. در حال حاضر بسیاری از این مراكز برای ایجاد امكان فعالیت دوباره، ظرفیت خود را كاهش داده‌اند تا با رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی بتوانند بدون ایجاد حس نگرانی در افراد خدمات خود را ادامه دهند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «این آسیب‌ها درخصوص مراكز شتابدهی كه به نوعی حامی شركت‌های نوپا هستند با این شدت رخ نداده است. بسیاری از این مراكز كه در حوزه شتابدهی كسب‌وكارهای نوپای آنلاین فعالیت داشتند حتی با شرایط بهتری نیز مواجه شدند. با این وجود پارك فناوری پردیس بر حسب وظیفه خود به عنوان واسط میان بخش دولتی و كسب‌وكارهای خصوصی تلاش كرده است با همكاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از مسیرهای مشخص صندوق نوآوری و شكوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری، تسهیلاتی را برای اعضای آسیب‌دیده در زیست‌بوم كارآفرینی فراهم كند.»
به عقیده عظیمیان لطمات ناشی از همه‌گیری كرونا در این روزها بسیار كمتر شده و كم‌كم همه كسب‌وكارها توانسته‌اند بپذیرند كه باید فعلا با حضور این ویروس، فعالیت خود را به شیوه‌ای جدید دنبال كنند.


فرصتی برای توسعه زیرساخت‌های مهم دارویی
شركت دانش‌بنیان آریا تیناژن از مجموعه‌های فعال در حوزه تولید داروهای نوتركیب در استان گلستان است. تمركز اصلی این مجموعه بر تولید داروهای مؤثر در درمان سرطان و شیمی‌درمانی معطوف شده است. دكتر مجید شهبازی، مدیرعامل این مجموعه درخصوص تحولات به وجود آمده در مسیر كسب‌وكار این مجموعه دارویی به جام‌جم می‌گوید: «ما نیز مانند بسیاری از كسب‌وكارهای كشور حدود 45 روز از اسفند 98 تا 21 فروردین 99 شركت را به صورت كامل تعطیل كردیم. از آنجا كه حوزه كاری ما به گونه‌ای است كه بازار مشخصی دارد كه خیلی متأثر از كرونا نیست، دچار ضربه اقتصادی شدیدی نشدیم اما طبیعتا با تعطیل شدن فعالیت‌های عادی بسیاری از مراكز درمانی، مطب‌ها و بیمارستان‌ها در آغاز همه‌گیری، روند درمانی بسیاری از بیماران مزمن مبتلا به بیماری‌های خاص نیز با وقفه‌ای روبه‌رو شد. این وقفه موجب كاهش تقاضا برای محصولات ما نیز شد، اما پس از بازگشایی مراكز، مجددا میزان تقاضا به حالت قبل بازگشت.»
دكتر شهبازی با اشاره به این‌كه بسیاری از پروتكل‌های ضروری بازگشایی كسب‌وكارها مانند استفاده از ماسك و دستكش و ضدعفونی مجموعه از بایدهای روزمره در شركت‌های تولید دارو است، درخصوص تغییرات به وجود آماده در محیط این مجموعه و نحوه كار تصریح می‌كند: «از آنجا كه گرگان از جمله شهرهای با درصد بالای ابتلا به كرونا در كشور بود، ما با دقت بیشتری فعالیت خود را از سر گرفتیم. مهم‌ترین تغییری كه در شكل كار مجموعه ما به وجود آمد، تغییر تعداد شیفت‌های كاری از سه شیفت در روز به چهار شیفت بود تا به این ترتیب افراد ساعات كاری كوتاه‌تری داشته باشند و از طرفی در هر شیفت كاری تعداد افراد كمتری حضور پیدا كنند تا فاصله‌گذاری اجتماعی به شكل مؤثری رعایت شود تا بتوانیم به مسؤولیت اجتماعی خود را در جهت تولید كافی داروهای بیماری‌های خاص در كشور و بی‌نیازی كشور در شرایط كنونی عمل كنیم.»
در این دوران بسیاری از مجموعه‌های داروسازی از توان و دانش‌فنی خود در جهت توسعه دارو یا واكسن موثر در برابر بیماری كرونا استفاده كرده‌اند. مجموعه دانش‌بنیان آریا تیناژن نیز از این قاعده مستثنا نبوده و تحقیقات خود را در زمینه داروهای موثر در پیشگیری موقت و واكسن كرونا آغاز كرده است.
دكتر شهبازی در این رابطه توضیح می‌دهد: «تولید واكسن به توسعه زیرساخت‌های ویژه‌ای نیاز دارد و قاعدتا هر شركت داروسازی قادر به تولید واكسنی موثر در برابر این بیماری نخواهد بود. به‌ویژه كه ماهیت این ویروس هنوز به صورت كامل مشخص نشده است. به همین جهت از سال گذشته فعالیت خود را در جهت توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای دستیابی به داروی پیشگیری و واكسن این بیماری آغاز كردیم. در تلاشیم بتوانیم داروی استنشاقی برای پیشگیری موقت در افرادی كه در معرض این ویروس قرار دارند (مانند كادر درمانی) تولید كنیم. همچنین مراحل طراحی و تولید ماده موثره (سنتز) سه نوع واكسن علیه این ویروس را نیز پیش برده‌ایم. امیدواریم كه مراحل توسعه و آزمون این واكسن‌‎ها نیز به خوبی پیش برود. این موضوع به رقابتی جهانی تبدیل شده است و امیدواریم هرچه زودتر یكی از مجموعه‌های دارویی كشور به این فناوری دست پیدا كند تا علاوه‌بر تضمین سلامت جامعه، امكان ارزآوری خوبی را برای كشور فراهم شود.»
این محقق حوزه زیست‌فناوری در ادامه می‌افزاید: «حتی اگر این تحقیقات به تولید واكسنی مؤثر در برابر كرونا نینجامد فرصت خوبی فراهم كرد كه زیرساخت‌های روز دنیا برای تولید واكسن در كشور توسعه پیدا كند و در صورت روبه‌رو شدن با ویروس‌های جدید در آینده، بتوانیم سریع‌تر وارد عمل شویم.»



كشتی به گل نشسته گردشگری
این روزها با هر یك از فعالان حوزه گردشگری كه از اوضاع كسب‌وكارش بپرسید فقط یك جواب می‌شنوید: «كشتی گردشگری به گل نشسته است!» سراغ اشكان بروج، فعال حوزه گردشگری و مشاور كسب‌وكارهای نوپای گردشگری رفتیم تا با نگاه دقیق‌تری اثرات كرونا بر كسب‌وكارهای این حوزه را بررسی كنیم.
بروج درباره اثرگذاری این همه‌گیری بر فعالیت‌های این مجموعه توضیح می‌دهد: «فصل بهار و تعطیلات نوروز از پر رونق‌ترین زمان‌ها برای كسب‌وكارهای گردشگری به شمار می‌رود. ما نیز از اوایل اسفند 98 فعالیت‌های خود را برای بازاریابی برای تعطیلات نوروز براساس برنامه‌ریزی‌های خود آغاز كرده بودیم كه پای كرونا به كشور باز شد. با بسته‌شدن پروازها، ممنوعیت سفرهای بین‌المللی و بسته شدن مرزها و همچنین لغو شدن همه سفرهای داخلی و خدمات مسافرتی عملا كار ما نیز به صورت كامل تعطیل شد. در مجموعه ما از ماه اسفند تاكنون درآمد به معنای واقعی صفر بوده است، اما هزینه‌های جاری همچنان باقی است.»
وی در ادامه درباره تمهیدات مجموعه خود برای عبور از بحران توضیح می‌دهد: «ما تلاش كردیم در طول این دوران تا حد امكان تعدیل نیرو نداشته باشیم و افراد را در این شرایط با بحران بیكاری روبه‌رو نكنیم. اما نیروهای خود را با شروع همه‌گیری دوركار كردیم تا هزینه‌های جاری متأثر از حضور افراد در مجموعه را كاهش دهیم، همچنین حقوق دریافتی كل افراد مجموعه را به نصف كاهش دادیم تا بتوانیم از پس هزینه‌های مجموعه بربیاییم و مجبور به قطع همكاری نشویم. اما در همین شرایط بسیاری از مجموعه‌های بزرگ به‌ناچار بیش از 50 تا 70 درصد نیروهایشان را تعدیل كردند زیرا هیچ درآمدی در چند ماه گذشته نداشتند. بسیاری از كسب‌وكارهای كوچك حوزه گردشگری نیز به صورت كامل شكست خوردند. حتی هفته گذشته بخشنامه‌ای از سوی معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به آژانس‌ها ابلاغ شد كه در صورتی كه شرایط مناسبی ندارند، مجوزشان را به حالت تعلیق موقت دربیاورند تا از ورشكستگی‌های بیشتر پیشگیری شود.» به گفته بروج این شرایط برای كسب‌وكارهای نوپای گردشگری كه مجوزهای فعالیت رسمی ندارند به مراتب دشوارتر است زیرا حمایتی نیز نمی‌توانند دریافت كنند.
وی درخصوص حمایت‌های دولتی از كسب‌وكارهای گردشگری می‌گوید: «قرار بود حمایت‌هایی از سوی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به فعالان گردشگری آسیب‌دیده از كرونا اعطا شود ولی تا جایی كه خبر دارم هنوز اقدامی صورت نگرفته است. اما كسب‌وكارهای خلاق كه زیرمجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستند از سوی معاونت و صندوق نوآوری و شكوفایی مورد حمایت قرار می‌گیرند كه روند آن با سرعت خوبی در جریان است.»
این فعال گردشگری با اشاره به بحران گردشگری پیش‌آمده در سراسر دنیا به جام‌جم می‌گوید: «شعار سازمان جهانی گردشگری به «فردا سفر می‌كنیم» تغییر پیدا كرده بود و عملا گردشگردی دنیا به تعلیق درآمده بود. كم‌كم این روند با بازگشایی‌های پس از قرنطینه كشورها در حال تغییر است و شعار جدید سازمان جهانی گردشگری نیز «آغاز دوباره گردشگری» است و بناست براساس دستورالعمل‌های جدید، فعالیت دوباره گردشگری آغاز شود.»
در تعطیلات اخیر شاهد رواج دوباره سفرهای داخلی در كشور بودیم. از بروج درخصوص میزان استقبال از مكان‌های اقامتی و تفریحی می‌پرسیم. او در جواب با خنده تلخی می‌گوید: «متأسفانه بسیار خوب است! بنا بود این بازگشایی‌ها براساس پروتكل‌های اعلامی از سوی ستاد مبارزه با كرونا باشد اما هیچ نظارت مؤثری بر نحوه فعالیت اماكن اقامتی و تورهای داخلی و رعایت این نكات نیست. این در حالی است كه همچنان آمار ابتلا و مرگ‌ومیر این بیماری در كشور بالاست و شرایط هنوز سفید نشده است. در واقع شرایط گردشگری با این بازگشایی‌های بی‌سامان و بدون نظارت كاملا آشفته‌تر شده و هر كسی هر جور دوست دارد عمل می‌كند تا جبران ضررهای گذاشته را داشته باشد.»
بسته شدن اماكن فیزیكی، بسیاری از مشاغل را با تهدیدهای جدی روبه‌رو كرد اما فرصت مغتنمی برای كسب‌وكارهای نوپایی شد كه فعالیت‌های مجازی دارند. به عقیده بروج همه‌گیری كرونا موجب شد سواد دیجیتال فعالان گردشگری چند پله ارتقا پیدا كند. وی در این رابطه توضیح می‌دهد: «ما سال‌ها در تلاش بودیم كه صنعت گردشگری كشور را به سمت فضای دیجیتال سوق دهیم، ولی مقاومت زیادی در برابر آن وجود داشت. اما این همه‌گیری این تغییر را تحمیل كرد و افراد مجبور به تسلیم در برابر آن شدند تا از جنبه‌های مختلف فضای دیجیتال از تولید محتوا تا بازاریابی كمك بگیرند یا شكست را پذیرا شوند.»
این مدرس و مشاور كسب‌وكارهای حوزه گردشگری، كسب‌وكار نوپای خلاق «میراث فرهنگی مجازی آركا» را نمونه موفقی از كسب‌وكارهای حوزه گردشگری دیجیتال می‌داند كه توانسته از شرایط پیش‌آمده به‌خوبی استفاده كند و كسب‌وكارش را كه در زمینه تورهای مجازی میراث فرهنگی كشور است توسعه دهد.