دولت ترامپ از زمان خروجش از برجام در اردیبهشت‌ سال 97 تحریم‌های مختلفی را در قالب طرح فشار حداكثری علیه ایران وضع كرده است تا ایران را پای میز مذاكره بیاورد.
اما مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها تأكید كردند كه ایران هرگز مذاكره تحت فشار با دولتی را كه به پیمان‌های قبلی خود پایبند نبوده، نخواهد پذیرفت.
در همین حال به لحاظ فنی، كارشناسان و نهادهای بین‌المللی مالی معتقدند این تحریم‌ها با وجود ایجاد مشكل برای اقتصاد ایران، نتوانسته هدف آمریكا یعنی فروپاشی اقتصاد ایران را محقق كند و بانك جهانی و صندوق بین‌المللی پول در گزارش‌های اخیر خود از تخلیه شدن اثر این تحریم‌ها سخن گفته‌اند.
صندوق بین‌المللی پول در جدیدترین گزارش خود از چشم‌انداز اقتصاد جهانی، پیش‌بینی كرده است كه ایران در سال جاری میلادی همانند اكثریت قریب به اتفاق كشورهای جهان، تحت‌تأثیر بحران جهانی كرونا رشد اقتصادی منفی را تجربه خواهد كرد، اما نرخ رشد اقتصادی ایران برای سال آینده میلادی 1/3 درصد پیش‌بینی شده است.
چندی پیش هم شبكه آمریكایی بلومبرگ در گزارشی تأكید كرده بود سیاست تحریم علیه ایران به آخر خط رسیده است و آمریكا گزینه‌های زیادی برای اعمال تحریم‌های بیشتر در اختیار ندارد.
مردم ایران، هدف تحریم‌های آمریكا
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد هدف آمریكایی‌ها از ادامه مسیر تحریم و افزایش دامنه آن، صرفا افزایش فشار بر مردم ایران و ایجاد فاصله میان جامعه و حاكمیت در جمهوری اسلامی ایران است؛ چرا‌ كه به اذعان اندیشكده‌های خارجی و مقامات بین‌المللی، تحریم‌های جدید آمریكا با ایجاد محدودیت در صادرات غذا و دارو به كشورمان، جان مردم ایران را هدف گرفته است.
در همین خصوص اروپایی‌ها كه از زمان خروج آمریكا از برجام فقط به صدور بیانیه و موضعگیری سیاسی مشغول بوده‌اند، باز هم به ابراز نگرانی پرداخته و ماریا آدِبار، سخنگوی وزارت خارجه آلمان دیروز گفت: این تحریم‌ها ارسال كالاهای انسان‌دوستانه به ایران را باز هم دشوارتر می‌كند و این از دیدگاه ما در دوران كرونا، نشانه خوبی نیست و ما به این اقدام انتقاد داریم. وی افزود: این تحریم‌ها باعث كاهش بیشتر تجارت در كمك‌های بشردوستانه خواهد شد، در حالی‌كه این كمك‌ها برای ایران كه به سختی با كرونا درگیر است اهمیت دارد.
تلاش برای فریب افكار عمومی
آمریكایی‌ها برای فرار از فشار افكار عمومی، همواره مدعی هستند این تحریم‌ها شامل غذا، دارو و اقلام بشردوستانه نمی‌شود، اما واقعیت نشان داده كه این اظهارات، ادعاهای توخالی است كه حتی كشورهای غربی نیز آن را قبول ندارند. در مورد تحریم‌های اخیر هم وزارت خزانه‌داری آمریكا اعلام كرده دولت این كشور استثناهایی برای تجارت انسان‌دوستانه قائل می‌شود و مبادله كالاهای انسان‌دوستانه مثل غذا و دارو از تحریم‌ها معاف است. اما خبرگزاری فرانسه در همین زمینه به‌نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشت كه تحریم‌ها دارای عواقب ناگواری خواهد بود، چون كمتر نهادی حاضر است با انجام معامله از هر نوعی با ایران، خطر اقدام حقوقی آمریكا را به جان بخرد. بی‌بی‌سی فارسی هم در گزارشی نوشت: كشورهای اروپایی با تحریم یكپارچه خدمات مالی مخالف‌اند چون می‌تواند موسسات مالی و شركت‌های اروپایی را در معرض مجازات‌های آمریكا قرار دهد. دویچه‌وله فارسی هم در گزارشی با اشاره به ادعای آمریكا مبنی بر پیش‌بینی این كشور برای باز گذاشتن صدور كالاهای انسان‌‌دوستانه و پزشكی به ایران نوشت: بسیاری از كارشناسان بر این باورند، صدور كالاهای پزشكی به ایران نیز در سایه اجرای این سیاست دشوار خواهد شد.
به عنوان نمونه، سوزان مالونی، كارشناس امور ایران در موسسه بروكینگز بر این باور است كه امكان دسترسی ایران به كالاهای پزشكی و دارو نیز محدود خواهد شد. او با اشاره به كمبود دارو و لوازم پزشكی در ایران و از جمله انسولین و داروهای مربوط به شیمی‌درمانی بر این باور است كه اجرای این سیاست عملا به این كمبودها دامن خواهد زد.
رد ادعاهای مقامات آمریكایی از سوی ایران
تجربه تحریم‌ها در چند ماه گذشته نیز به روشنی اثبات می‌كند كه ادعاهای آمریكا مبنی بر معافیت اقلام انسان‌دوستانه و دارو از تحریم‌های آمریكا، پوچ و توخالی است.
چندی قبل بود كه محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه در اظهارنظری گفته بود: «شدیدترین مرحله تحریم كه در گذشته علیه برخی كشورها شاهد بودیم، نفت در برابر غذا بود. اما الان در شرایطی هستیم كه این بی‌انصاف‌ها و دژخیمان حتی برای غذا و دارو، اجازه فروش یك‌قطره نفت را نمی‌دهند و اگر هم به فروش می‌رسد، امكان تبادل مالی وجود ندارد.»
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان هم دیروز پس از انتشار بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریكا مبنی‌بر تحریم‌های ثانویه بانك‌های ایرانی، در فضای مجازی نوشت: در میانه همه‌گیری كرونا، رژیم ایالات متحده درصدد نابود كردن كانال‌های باقی‌مانده برای پرداخت پول دارو و غذاست. ظریف یادآوری كرد: ایرانیان این آخرین سبوعیت‌ها را نیز از سر خواهند گذراند اما تبانی برای گرسنگی‌ دادن یك ملت، جنایت علیه بشریت است و آمران و مجریان كه پول‌های ما را بلوكه كنند، به دست عدالت سپرده خواهند شد.
نكته عجیب و تامل‌برانگیز این‌كه مقامات آمریكایی همزمان با افزایش تحریم‌های ایران، برای مردم كشورمان اشك تمساح می‌ریزند و هرچند وقت یك‌بار نیز با ابراز نگرانی نسبت به شرایط ناشی از شیوع ویروس كرونا مدعی می‌شوند كه برای كمك به مردم ایران آمادگی دارند.
در یكی از آخرین نمونه‌های این‌گونه رفتار فریبكارانه، سه‌شنبه گذشته بود كه مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت خارجه آمریكا ادعا كرد ایالات متحده نگران بدتر شدن شیوع كرونا در ایران است و دولت آمریكا آماده كمك به ایران است. این اظهارنظر مقام آمریكایی، واكنش توییتری سخنگوی وزارت خارجه كشورمان را به همراه داشت و سعید خطیب‌زاده با انتشار مطلبی تاكید كرد:‌ «ایالات متحده همچنان به تكرار پیشنهادهای پوچ و توخالی برای كمك ادامه می‌دهد. یك پیشنهاد: عمل‌تان را با حرف‌تان یكی كنید. از مسدود كردن حق مردم ایران برای استفاده از پول‌ خودشان كه در كره‌جنوبی، عراق و ژاپن بلوكه شده، دست بردارید تا در میانه این همه‌گیری كرونا برای خرید غذا و دارو استفاده شود.»
اهداف داخلی و سیاست‌های منطقه‌ای
تحلیلگران، اهداف دیگری را نیز برای تحریم‌های جدید آمریكا قائل هستند كه بخشی از آن به مسائل داخلی آمریكا و انتخابات ریاست‌جمهوری این كشور و بخشی نیز به تلاش‌های ناكام ترامپ درخصوص پرونده هسته‌ای ایران و همچنین محدود كردن برنامه تسلیحاتی و منطقه‌ای ایران مرتبط است. خبرگزاری رویترز در گزارشی در همین زمینه، اجرای سیاست تحریم سامانه مالی ایران از سوی دولت آمریكا در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آن كشور را بی‌ارتباط با تلاش آمریكا برای فعال كردن مكانیسم ماشه نمی‌داند.
رویترز در این گزارش نوشته است: آمریكا سیاست تحریم كامل مالی ایران را در پی مخالفت كشورهای اروپایی در توافق هسته‌ای با سیاست فعال كردن مكانیسم ماشه و بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، از جمله تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی این كشور اتخاذ كرده است.
براساس ادعای رویترز، اجرای چنین سیاستی عملا منجر به خروج ایران از شبكه مالی سوئیفت می‌شود و همین موضوع امكان داد و ستد كشورهای اروپایی با ایران را به‌شدت محدود خواهد كرد.
ایجاد مشكل برای ریاست‌جمهوری احتمالی بایدن
از سوی دیگر ترامپ با این تحریم‌ها شرایط را به گونه‌ای رقم می‌زند كه اگر جو بایدن بتواند در انتخابات پیروز شود، برای تحقق وعده انتخاباتی‌اش یعنی بازگشت به برجام، كار ساده‌ای در پیش نداشته باشد. به گزارش دویچه‌وله فارسی، تحریم‌های مالی ایران از سوی دونالد ترامپ، حتی در صورت شكست او در انتخابات نیز می‌تواند بازگشت آمریكا به برجام و رفع تحریم‌های این كشور را دشوار سازد.
براساس این گزارش، طرح تحریم‌ بانك‌ها و موسسات مالی ایران از سوی آمریكا در ارتباط با دستورالعمل اجرایی ۱۳۹۰۲ اعمال خواهد شد. دولت ترامپ این دستورالعمل را در ماه ژانویه اجرا كرده بود. این دستورالعمل در ارتباط با فعالیت‌های موشكی و هسته‌ای ایران پیش‌بینی شده بود و تحریم بخش‌های مربوط به معادن و ساخت‌وساز ایران را نیز دربر می‌گرفت.
طرفداران تشدید تحریم‌های ایران و از جمله اعضای بنیاد دفاع از دموكراسی‌ها بر این باورند كه در صورت تحریم بانك‌ها و موسسات مالی ایران در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای و موشكی، امكان تجدیدنظر در این سیاست برای جو بایدن محدود خواهد شد.
دیچه‌وله در این گزارش نوشته است: بایدن در صورت پیروزی برای رفع این تحریم‌ها باید ثابت كند كه این موسسات در فعالیت‌های هسته‌ای و موشكی ایران نقشی ندارند و اثبات چنین امری، دشوار و زمانبر خواهد بود.
تلاش ایران برای مدیریت شرایط
به دنبال تحریم‌های جدید آمریكا، عبدالناصر همتی، رئیس‌كل بانك مركزی در گفت‌وگوی تلفنی با حسن روحانی، رئیس‌جمهور كشورمان، گزارشی از روند تأمین ارز كالاهای اساسی و دارو در چارچوب برنامه تدوینی دولت ارائه كرد.
روحانی در این تماس تلفنی، تلاش‌های آمریكا برای ایجاد موانع و مشكلات جدی در نقل و انتقال ارزی برای تامین دارو و غذا را ظالمانه، تروریستی و غیرانسانی خواند و تاكید كرد آمریكایی‌ها با این نوع اقدامات ضدانسانی و حقوق بشری نمی‌توانند مقاومت ملت ایران را بشكنند.
حسن روحانی اظهار کرد: «اقدامات دولت آمریكا در چارچوب تلاش‌های تبلیغاتی-سیاسی با اهداف داخلی خودشان است.»
رئیس كل بانك مركزی نیز در این گفت و گو تصریح كرد: «تحریم‌های جدید آمریكا معافیت‌های قبلی دارو و كالاهای اساسی را لغو نكرده و بانك‌هایی كه در این مرحله مشمول تحریم ثانویه شده‌اند، همچنان از سوئیفت استفاده كرده و به كار تأمین مالی كالاهای اساسی ادامه خواهند داد.»
همتی گفت: «دولت آمریكا به بهانه‌های مختلف، موانع و مشكلات جدی در نقل و انتقال ارزی برای تامین دارو و غذا ایجاد می‌كند ولی با تلاش بانك مركزی، بانك‌ها و تجار محترم، با استفاده از روش‌های خاص نگذاشتیم كمبودی از این لحاظ ایجاد شود.»