گفتوگوی «جامجم» با عضو هیاتعلمی دانشگاه علامهطباطبایی
اقناعسازی، شرط فرصتسازی از دهههشتادیها
همه میدانیم که ایران کشوری است دارای پیشینه غنی، پویا، زنده و قوی در زمینه فرهنگ، دین و سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی بهطوری که در طول تاریخ، نسلهای بیشماری را در خود پرورش داده است. ما توانستیم پس از پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مولفههای فرهنگی و اجتماعی غنی و اصیل خود را در جهان و بین مردم کشورهای غربی و جامعه کنونی خود حفظ و ترویج کنیم و این ترویج باعث ایجاد ارتباط بین نسلهای دهه شصت و هفتادی شد. شهید محسن حججی نمونه بارزی است که همگان فهمیدند شکلگیری چنین شخصیتی با زنده نگهداشتن نام و یاد شهدا و ترویج باورهای دینی و تفکرات ارزشمند شهدا و فرهنگ ایثار و شهادت بین نسل گذشته و امروز شکل گرفت. برخی براین باورند که نهتنها بین نسلهای پیش از انقلاب اسلامی شکاف عمیق نسلی ایجاد نشده بلکه پس از پایان دوران دفاعمقدس، نوجوانان و جوانان دهه هفتاد، هشتادی، برای دفاع از کشور اعلام آمادگی میکنند، اجرای سرود سلام فرمانده در سراسر ایران اسلامی توسط گروههای سنی مختلف، گویای این حقیقت مهم است که نهتنها شکاف بین نسلی ایجاد نشده، بلکه رابطه عمیقی بین نسل z و نسلهای گذشته نیز وجود دارد. دکتر محمود مشفق، جمعیتشناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتوگو با روزنامه «جامجم» به سؤالات ما درباره نسل z و زومرها پاسخ گفته است.
اگر امروز گریزی به سطح جامعه بزنیم مشاهده میکنیم که برخی ارزشها و باورهای دینی بهخصوص موضوع پوشش رو به افول است. همه میدانند الگوی رسمی کشورمان در بین همه مردم جهان، الگوی فرهنگ ایرانی ــ اسلامی است و ما بنا بهدلایل درونی و بیرونی نتوانستیم این الگوها را در نسلهای جدید جمعیتی نهادینه کرده و به آن عینیت ببخشیم. شاید یکی از علتهای اصلی این مسأله، وجود جذابیتهای بصری و مادیگرایانه در فرهنگ غربی و ارزشها، نگرشهای غربی برای نسل z است که از طریق فضای مجازی، اینترنت و فناوریهای نوین ارتباطی شکل گرفته است. در واقع وجود جذابیتهای بصری، صنعت سرگرمی که پشت آن کارتلهای بزرگ اقتصادی قرار دارند، در بستر فضای مجازی و شبکههای اجتماعی بهطور برنامهریزی شده و هدفمند توانسته نسل z را به خود جذب کند.
چه راهکارهایی را برای مقابله با هجمههای فرهنگی غرب در فضای مجازی برای نسل z یعنی همان نسل دهههای هفتاد، هشتاد و نودی در ایران پیشنهاد میکنید؟
واقعیت امر این است که ما هنوز نتوانستیم بهطور موفقیتآمیز الگوی رسمی پیشرفت ایرانی ــ اسلامی را برای نسل جدید که بخش قابل توجهی آنها همان نسل z در ایران است، بازنمایی، الگوسازی و عمومیتسازی کنیم. یکی از راههای مقابله با هجمههای فرهنگی غرب در جهت آگاهیبخشی به نسل z همان دهه هفتادی و هشتادی این است که باید فرهنگ اصیل ایرانی ــ اسلامی را از طریق اقناعسازی موثر در بین نسلهای جدید نهادینه و درونیسازی کنیم. اقناع فکری برای نسل جدید (نسل z) خیلی مهم است، چون معمولا افراد در دوره جدید برای اینکه بخواهند چیزی را بپذیرند اول باید از نظر فکری و احساسی اقناع شوند. اقناعی که برای این نسل صورت میگیرد باید نسبت به گفتمانهای رقیب، قویتر و جذابتر باشد. یعنی نسبت به روایتها، فرهنگها و سبک زندگی غربیها قویتر و جذابتر باشد. اگر چنین عمل نشود در اذهان عمومی به این معنی خواهد بود که ما در عرصه فرهنگ نتوانستیم بهطور موفقیتآمیز برای نسل جوان امروز فرهنگسازی کنیم. بنابراین ما باید به ابزارهای ارتباطی جدید یعنی فضایمجازی بهعنوان یک فرصت جدید نگاه کنیم نه تهدید.
چرا ترویج فرهنگ ایرانی ــ اسلامی بین نسل z بسیار مهم است؟
ابعاد فرهنگی و تأثیر آن، برخلاف باور برخی، به احداث مراکز آموزشی و فرهنگی خلاصه نمیشود. گستره فرهنگ و کار فرهنگی از جزئیترین فعالیتهای فردی تا جدیترین مسئولیتهای اجتماعی کشیده شدهاست و به تعبیر رهبر معظم انقلاب، فرهنگ از اقتصاد هم مهمتر است. اصلاح فرهنگ عمومی از همه کارها مهمتر است؛ چون این کار، محور همه کارهای دیگر است. باید در فرهنگ و اخلاق عمومی مردم، روزبهروز تحولاتی مثبت صورت گیرد و پیشرفت حاصل شود. زیرا فرهنگ یک ملت است که میتواند آن ملت را پیشرفته، عزیز، توانا، عالم، فناور، نوآور و دارای آبروی جهانی کند. ما با وجود فرهنگ غنی ایرانی ــ اسلامی همه چیز داریم. این فرهنگ غرب است که چیز باارزشی برای جوامعی چون جامعه ما ندارد زیرا عناصر فرهنگی این جوامع مختص خود آنهاست و با تاریخ و پیشینه فرهنگی ما همخوانی و سازگاری ندارد.
شکاف نسلی بین نسل z و نسلهای گذشته چقدر میتواند برای جامعه و کشورمان خطرساز باشد؟
ما باید زمینه را طوری برای این نسل فراهم کنیم تا همه افراد جامعه در زیر یک چتر فرهنگی واحدی قرار گیرند در آن صورت است که میتوانیم این نسل را با نسلهای گذشته همراه کنیم اما اگر این امر صورت نگیرد جامعه دچار دوقطبی شدن نسلی خواهد شد. به این معنی که یک قطبی مسیر و راهی را که خودش میداند را در پیش میگیرد و قطب دیگر هم در راستای فرهنگ رسمی کشور یعنی ایرانی ــ اسلامی قدم خواهد گذاشت و این مسأله مشکلساز خواهد شد. چنانچه دیدیم در اغتشاشات اخیر بخشهایی از نسل z تحت تاثیر هجمهها و هیجانات خارجیها قرار گرفت و در راستای اهداف شوم آنها حرکت کرد. ما باید از دوقطبی شدن در بین نسل z و نسلهای گذشته جلوگیری کنیم و نباید بگذاریم این دوقطبی شدن شکل بگیرد چون هم به ضرر همه نسلهاست و هم به ضرر منافع کشور خواهد بود.
آینده نسل دهه هفتادی، هشتادی و نودی در ایران
آینده این نسل بستگی به سه نوع تعامل دارد؛ یکی نحوه تعامل فرهنگ رسمی ایرانی ــ اسلامی با این نسل است و اینکه چگونه نسل z میتواند با این فرهنگ تعامل کند و این تعامل به چه صورتی باید شکل بگیرد و به چه سمت و سویی برود. دوم تعامل این نسل با فرهنگ جامعه جهانی است اینکه چطور این نسل بتواند با فرهنگ غرب تعامل فعلانه و نه منفعلانه پیدا کند و سوم اینکه ما چگونه میتوانیم فرهنگ غنی ایرانی ـ ـ اسلامی را با استفاده از راهکارهای مناسب در فضای مجازی الگوسازی کنیم و به آن عمومیت ببخشیم. جالب است بدانید این نسل، تغییرات هویتی بیشماری داشته است. ما اگر مسأله را بهصورت گسترده در نظر گرفته و همه نسلها را زیر یک چتر فرهنگی حمایتگرانه ببینیم این نسل میتواند احیا شود ولی اگر بخواهیم انفکاک ایجاد کنیم بهتدریج عدهای با فرهنگهای بیگانه انس گرفته و از فرهنگ غنی کشور فاصله خواهند گرفت. بنابراین همه مسئولان و دلسوزان فرهنگی باید برای زنده کردن ومحافظت از نسل Z تلاش کنند. ما اگر بتوانیم یک شمولیت، یک عامگرایی و یک هویتبخشی برای این نسل داشته باشیم، میتوانیم بگوییم موفق عمل کردهایم. در واقع نسل امروز را طوری میتوان هدایت کرد که در جهت منافع کشور و فرهنگ سنتی و مذهبی ما حرکت کند، ولی اگر دایره شمولیت و دربرگیرندگی خودمان را از این نسل محدود بکنیم، این نسل جدید با نسل پیشین و حتی فرهنگ ایرانی ــ اسلامی فاصله خواهد گرفت.
فاطمه عباسآباد - گروه جامعه