بحران نمره و معدل در آموزش‌وپرورش
بعد از شیوع کرونا راحت‌ترین کار، ربط دادن همه افت‌ها به گسترش این بیماری است ازجمله افت تحصیلی و سقوط آزاد نمرات دانش‌آموزان اما با غور کردن در سال های قبل از کرونا اطلاعاتی به دست می‌آید که گویای افتی سابقه‌دار است. میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان در امتحانات نهایی، لااقل از سال95 که اطلاعات مستند آن در اختیار ماست هیچ‌گاه وضعیت خوبی نداشته و هرگز میانگین نمرات و معدل‌ها از 14بالاتر نرفته است. رشته‌های مختلف تحصیلی نیز چندان فرقی با هم ندارند ولی دانش‌آموزان رشته علوم‌انسانی در سال‌های اخیر همواره از دیگران ضعیف‌تر عمل کرده‌اند.
البته وقتی از میانگین نمرات می‌گوییم درواقع از یک جمعیت چندصدهزار نفری حرف می‌زنیم که در امتحانات نهایی به‌صورت همزمان در کشور آزمونی یکسان می‌دهند درحالی‌که سطح علمی یکسانی ندارند. بنابراین عده‌ای نمرات بالا و عده بسیار بیشتری نمرات پایین کسب می‌کنند که روی هم، میانگین نمرات را تشکیل می‌دهد. برای نمونه در سال تحصیلی 99 ــ 98، 84 دانش‌آموز در امتحانات نهایی سال دوازدهم معدل کتبی 20 را کسب کردند که هشت نفر از آنها در رشته ریاضی، 63 نفر در رشته تجربی و 13 نفر در رشته علوم‌انسانی بودند. 13هزار و 948 نفر نیز موفق شدند تا با معدل 19 تا 19.99فارغ‌التحصیل شوند. در این سال اما براساس اطلاعاتی که مرکز پژوهش‌های مجلس دراختیار ما قرار می‌دهد میانگین نمرات دانش‌آموزان رشته ریاضی13.31 برای دانش‌آموزان علوم‌تجربی13.33، در رشته علوم‌انسانی11.34 و برای دانش‌آموزان رشته علوم و معارف اسلامی12.78 بوده است. به همین علت است که میانگین معدل کتبی دیپلم داوطلبان کنکور1399 نیز بسیار پایین و به این قرار بوده است: ریاضی12.51 تجربی13.77، انسانی11.29، زبان خارجی14.56 و هنر12.45.
یک افول قدیمی
سنگ‌اندازی‌های کرونا پیش پای نظام آموزشی کشور از سال تحصیلی 99 ــ 98 آغاز شد، دقیقا از دو ماه آخر سال98 که شیوع بیماری همه را ترساند و آموزش را تق‌ولق کرد. بنابراین ربط دادن این اتفاق به افت تحصیلی دانش‌آموزان در این برهه و پایین‌آمدن نمرات آنها در امتحانات نهایی به‌ظاهر قانع‌کننده است اما براساس اطلاعات گردآمده در مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان پایه دوازدهم در امتحانات خرداد99 نه‌تنها نسبت به سال‌های قبل پایین‌تر نیامده بلکه در مواردی بالاتر هم رفته است. این اطلاعات نشان می‌دهد میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان سال آخری در خرداد98(یعنی زمانی که خبری از کرونا نبود) برای دانش‌آموزان رشته ریاضی13.28، رشته تجربی13.77، رشته علوم‌انسانی10.76 و برای دانش‌آموزان رشته معارف‌اسلامی12.86 بوده درحالی‌که این نمرات در خرداد96 به ترتیب 13/.32، 13.51، 11.32 و 13.94 بوده است. این اعداد گویای یک نوع درجازدن است، آن‌هم درجازدنی روی مرز ضعف. دقیقا بحث هم بر سر همین ضعف است که از سالی به سال دیگر همراه دانش‌آموزان پیش آمده و هرگز اقدامی صورت نگرفته تا این معادله معکوس شود.
چند چالش جدی
امتحانات نهایی خرداد99 که برگزار شد بسیاری از دانش‌آموزانی که در امتحانات پایه نهم و دوازدهم شرکت کردند در اعتراض به سختی سوالات گفتند که چون از طریق فضای مجازی درس خوانده‌اند مفاهیم را به‌خوبی یاد نگرفته و برای امتحان آماده نبوده‌اند. به‌همین‌دلیل معاون وقت متوسطه آموزش‌وپرورش توضیح داد: «دانش‌آموزان در مقطع متوسطه دوم در درس‌های تخصصی مثل فلسفه، شیمی، زیست، ریاضی و فیزیک افت داشته‌اند که این موضوع ضعف بنیه علمی در دوران آموزش مجازی را برای ما روشن کرد.»
اکنون اما پس از گذشت دو سال از این اظهارنظر، محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش‌وپرورش یکی از دلایل پایین‌بودن معدل را کنکور می‌داند چراکه به گفته او باعث می‌شود دانش‌آموز و مدرسه بر امتحانات نهایی تمرکز نداشته باشند.
بااین‌حال محمدصادق عبداللهی، کارشناس آموزش‌وپرورش در مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که افت نمرات و معدل دانش‌آموزان موضوعی چندوجهی است که کرونا و کنکور تنها دو عامل آن هستند. او می‌گوید: «افت نمرات و پایین‌بودن معدل امتحانات نهایی در سال‌های قبل نیز وجود داشته پس نمی‌توان مدعی شد که کرونا این وضع را ایجاد کرده اما نقش کنکور مهم است زیرا وقتی همه چیز کنکوری دیده می‌شود دانش‌آموزان به‌جای فهم مطلب به دنبال آموختن روش‌های تست‌زنی هستند.»
این کارشناس اما به سایر عوامل تاثیرگذار در افت نمرات نیز اشاره و اظهار می‌کند: «مشکل کمبود معلم و کمبود معلمان باکیفیت در آموزش‌وپرورش جدی است به‌طوری‌که از یک‌سو از 120 تا 200هزار کمبود نیرو مطرح می‌شود و از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در مقطع ابتدایی 38درصد معلمان دروسی غیر از مدرک تحصیلی‌شان را تدریس می کنند که پیداست چالش نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش تا چه اندازه جدی است.»
عبداللهی همچنین از ضعف تجهیزات و فضای آموزشی در کشور حرف می‌زند و مثال می‌آورد که وقتی تراکم کلاس‌ها در شهرستان‌های استان تهران به 58 نفر هم می‌رسد و ساعت درسی نیز 45 دقیقه تا یک ساعت بیشتر نیست، بدیهی است که معلم برای هر دانش‌آموز حتی نمی‌تواند یک دقیقه وقت بگذارد. این درحالی‌است که از وضعیت فرهنگی و اقتصادی دانش‌آموزان هم نباید غافل شد، مخصوصا این‌که بررسی‌ها نشان داده حدود 60درصد از دانش‌آموزان «گاهی» یا «اغلب» با احساس گرسنگی یا خستگی در کلاس درس حاضر می‌شوند. اگر به این چالش‌ها موضوع بی‌انگیزگی دانش‌آموزان برای تحصیل را نیز اضافه کنیم که عبداللهی می‌گوید: «مشاهدات میدانی آن را ثابت می‌کند» دیگرفهم چرایی افت نمرات و معدل‌ها کار دشواری نیست.
مریم خباز - گروه جامعه
یک افول قدیمی
سنگ‌اندازی‌های کرونا پیش پای نظام آموزشی کشور از سال تحصیلی 99 ــ 98 آغاز شد، دقیقا از دو ماه آخر سال98 که شیوع بیماری همه را ترساند و آموزش را تق‌ولق کرد. بنابراین ربط دادن این اتفاق به افت تحصیلی دانش‌آموزان در این برهه و پایین‌آمدن نمرات آنها در امتحانات نهایی به‌ظاهر قانع‌کننده است اما براساس اطلاعات گردآمده در مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان پایه دوازدهم در امتحانات خرداد99 نه‌تنها نسبت به سال‌های قبل پایین‌تر نیامده بلکه در مواردی بالاتر هم رفته است. این اطلاعات نشان می‌دهد میانگین نمرات کتبی دانش‌آموزان سال آخری در خرداد98(یعنی زمانی که خبری از کرونا نبود) برای دانش‌آموزان رشته ریاضی13.28، رشته تجربی13.77، رشته علوم‌انسانی10.76 و برای دانش‌آموزان رشته معارف‌اسلامی12.86 بوده درحالی‌که این نمرات در خرداد96 به ترتیب 13/.32، 13.51، 11.32 و 13.94 بوده است. این اعداد گویای یک نوع درجازدن است، آن‌هم درجازدنی روی مرز ضعف. دقیقا بحث هم بر سر همین ضعف است که از سالی به سال دیگر همراه دانش‌آموزان پیش آمده و هرگز اقدامی صورت نگرفته تا این معادله معکوس شود.
چند چالش جدی
امتحانات نهایی خرداد99 که برگزار شد بسیاری از دانش‌آموزانی که در امتحانات پایه نهم و دوازدهم شرکت کردند در اعتراض به سختی سوالات گفتند که چون از طریق فضای مجازی درس خوانده‌اند مفاهیم را به‌خوبی یاد نگرفته و برای امتحان آماده نبوده‌اند. به‌همین‌دلیل معاون وقت متوسطه آموزش‌وپرورش توضیح داد: «دانش‌آموزان در مقطع متوسطه دوم در درس‌های تخصصی مثل فلسفه، شیمی، زیست، ریاضی و فیزیک افت داشته‌اند که این موضوع ضعف بنیه علمی در دوران آموزش مجازی را برای ما روشن کرد.»
اکنون اما پس از گذشت دو سال از این اظهارنظر، محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش‌وپرورش یکی از دلایل پایین‌بودن معدل را کنکور می‌داند چراکه به گفته او باعث می‌شود دانش‌آموز و مدرسه بر امتحانات نهایی تمرکز نداشته باشند.
بااین‌حال محمدصادق عبداللهی، کارشناس آموزش‌وپرورش در مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با ما تاکید می‌کند که افت نمرات و معدل دانش‌آموزان موضوعی چندوجهی است که کرونا و کنکور تنها دو عامل آن هستند. او می‌گوید: «افت نمرات و پایین‌بودن معدل امتحانات نهایی در سال‌های قبل نیز وجود داشته پس نمی‌توان مدعی شد که کرونا این وضع را ایجاد کرده اما نقش کنکور مهم است زیرا وقتی همه چیز کنکوری دیده می‌شود دانش‌آموزان به‌جای فهم مطلب به دنبال آموختن روش‌های تست‌زنی هستند.»
این کارشناس اما به سایر عوامل تاثیرگذار در افت نمرات نیز اشاره و اظهار می‌کند: «مشکل کمبود معلم و کمبود معلمان باکیفیت در آموزش‌وپرورش جدی است به‌طوری‌که از یک‌سو از 120 تا 200هزار کمبود نیرو مطرح می‌شود و از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در مقطع ابتدایی 38درصد معلمان دروسی غیر از مدرک تحصیلی‌شان را تدریس می کنند که پیداست چالش نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش تا چه اندازه جدی است.»
عبداللهی همچنین از ضعف تجهیزات و فضای آموزشی در کشور حرف می‌زند و مثال می‌آورد که وقتی تراکم کلاس‌ها در شهرستان‌های استان تهران به 58 نفر هم می‌رسد و ساعت درسی نیز 45 دقیقه تا یک ساعت بیشتر نیست، بدیهی است که معلم برای هر دانش‌آموز حتی نمی‌تواند یک دقیقه وقت بگذارد. این درحالی‌است که از وضعیت فرهنگی و اقتصادی دانش‌آموزان هم نباید غافل شد، مخصوصا این‌که بررسی‌ها نشان داده حدود 60درصد از دانش‌آموزان «گاهی» یا «اغلب» با احساس گرسنگی یا خستگی در کلاس درس حاضر می‌شوند. اگر به این چالش‌ها موضوع بی‌انگیزگی دانش‌آموزان برای تحصیل را نیز اضافه کنیم که عبداللهی می‌گوید: «مشاهدات میدانی آن را ثابت می‌کند» دیگرفهم چرایی افت نمرات و معدل‌ها کار دشواری نیست.
مریم خباز - گروه جامعه
