راهکارهایی که به آن توجه نشد
مرکز پژوهش‌های مجلس در خردادماه امسال برنامه‌های 10 گانه سالم‌سازی اقتصاد را ارائه کرد که هرکدام از آنها به طور متوسط 10‌هزار میلیارد تومان درآمد ایجاد می‌کنند.
این 10 پیشنهاد عبارتند از:
1- کاهش معافیت‌های مالیات بر عملکرد در حوزه صادرات مواد خام و ارزش‌افزوده پایین
2- حذف برخی از معافیت‌های مالیاتی در سایر بخش‌ها
3-جلوگیری از فرار مالیاتی با استفاده از: تکمیل پایگاه اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی، تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی و نظارت بر تراکنش‌های بانکی، اصلاح شیوه مالیات ستانی
4-افزایش نرخ برخی از پایه‌های مالیاتی موجود به‌جز مالیات بر عملکرد بخش تولید، با رعایت ملاحظات توزیع درآمد و اخذ مالیات از مسکن‌های خالی و تلاش برای دریافت بخشی از مطالبات مالیاتی
5-حذف 1 دهک در پرداخت یارانه نقدی برای سال 1398، 1 دهک برای سال 1399 و 1 دهک برای سال 1400
6-فروش بخشی از سهام و دارایی‌های غیرمنقول دولتی
7-اصلاح حداقلی قیمت حامل‌های انرژی
8-صادرات فراورده‌ها ناشی از افزایش تولید پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و جلوگیری از قاچاق ناشی از برقراری کارت سوخت
9-معرفی پایه‌های مالیاتی جدید همچون مالیات بر عایدی سرمایه
10-مولدسازی دارایی‌های دولت یا فروش بخشی از آنها
با اجرای این 10 راهکار، 100 هزار میلیارد تومان درآمد جدید به دست خواهد آمد و دولت می‌تواند 50 هزار میلیارد تومان دیگر هم اوراق مالی با نام تصفیر نفت منتشر کند و بدین ترتیب کسری بودجه نفتی را کاملاً جبران نماید.


باید از قبل فکر می‌کردیم
اصغر بالسینی کارشناس اقتصادی در زمینه صفر کردن وابستگی بودجه به نفت گفت: وقتی بحث بودجه بدون نفت مطرح شد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طرحی را به عنوان بودجه بدون نفت مطرح کرد که دو روز بعد از انتشار گزارش این مرکز، سازمان برنامه و بودجه کشور هم طی یک نشست از بودجه بدون نفت در سال جاری رونمایی کرد.
وی افزود: اینکه پیشنهاد بودجه بدون نفت توسط چه مرکز یا نهادی داده شده مهم نیست بلکه فاصله گرفتن نفت از بودجه جاری کشور مهم است که بتوانیم راه‌های توسعه‌ای خود را پیش ببریم.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه بودجه بدون نفت نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و همچنین تصویب قوانین دارد ادامه داد: زمانی که اقتصاد کشور از درآمدهای نفتی خالی می‌شود باید این ضعف برطرف شود نه اینکه با همان ضعف رویه را ادامه دهیم. استمرار وابستگی بودجه به نفت از یک منظر نشانگر ضعف در برابر تحریم‌های دشمن است و از سوی دیگر مانع توسعه کشور خواهد شد.
بالسینی اضافه کرد: فاصله گرفتن نفت از بودجه همیشه آرزوی کشور ما بوده و در حالت عادی هیچ وقت به این فکر نیفتادیم که وارد این مسیر شویم، در شرایط فعلی که این مسیر ساخته شده باید این اقدام را انجام دهیم و نباید صحبت‌های مأیوس‌کننده بیان کنیم که گویی بدون نفت تسلیم دشمن می‌شویم. متاسفانه برخی مقامات کشور هر روز دم از مذاکره می‌زنند که برای حقانیت صحبت‌های خود به پیامبر‌(ص) استناد می‌کنند در حالی که با یک برنامه‌ریزی می‌توانیم مقابل دشمن ایستادگی کنیم اما متاسفانه هیجان مذاکرات خیلی زیاد است.
این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه دولت در بدترین زمان اعلام کرده به درآمد نفتی نیاز داریم گفت: در صحبت‌های آقای روحانی آمده که از 450 هزار میلیارد تومان بودجه دولت تنها 150 هزار میلیارد تومان از طریق مالیات به دست می‌آید در نتیجه 300 هزار میلیارد تومان کسری بودجه خواهیم داشت که این سخن درست نیست بلکه در صورت صفر شدن درآمد نفت، حداکثر ممکن است تا 150 هزار میلیارد تومان کسری بودجه داشته باشیم.
وی گفت: هر اقدام اصلاحی نیاز به برنامه‌ریزی و زمان دارد اما دولت درست در زمان ارائه بودجه به مجلس مباحثی را مطرح کرده که به درآمدهای نفتی نیاز داریم.
بالسینی تصریح کرد: اینکه به درآمدهای نفتی وابستگی داریم را می‌دانیم و دولت قرار بود طرحی را اجرا کند که از این وابستگی رها شویم اما متاسفانه در زمان ارائه بودجه عنوان می‌شود که دولت به درآمدهای نفتی وابسته است در حالی که می‌توانیم هر سال میزان این وابستگی را کاهش دهیم.



مقایسه سخنان روحانی و نوبخت
روحانی این هفته در کرمان گفت:‌ امروز وقتی کشور با مشکلات فروش نفت مواجه می‌شود، چگونه باید کشور اداره شود. بودجه سالیانه کشور، حدود 450 هزار میلیارد تومان است که شاید امسال بیشتر هم شود و ما این پول را نیاز داریم تا در خزانه برای مصارف دولت و ارائه خدمات به مردم اعم از آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، حقوق کارمندان و بازنشستگان، رسیدگی به معلولان و اقشار کم‌درآمد و مجموع خدماتی که باید ارائه کنیم، هزینه نماییم. این سؤال مطرح می‌شود که پول این 450‌هزار میلیارد تومان باید از کجا به دست بیاید؟
رئیس‌جمهور با اشاره به انتقاداتی که از دولت به خاطر تأخیر در اجرای پروژه‌ها و برنامه‌ها می‌شود، گفت: بدون پول که نمی‌شود کاری کرد و انجام امور نیاز به تأمین منابع دارد.
روحانی گفت: یک نفر ناآشنا به بودجه می‌گوید خب نفت نفروشیم و بعداً می‌فروشیم؛ اشکال ندارد، همه معادن و منابعی که استفاده می‌کنیم درش را ببندیم و بعدها استفاده کنید. زمین کشاورزی هم می‌توان مهر و موم کرد و بعدها کاشت کنیم و گازی را هم که به مردم می‌دهیم ببندیم و بعداً استفاده کنیم...منابع بزرگ خداوند برای استفاده است. در را قفل کردن هنر نیست باز کردن هنر است.
رئیس‌جمهور ادامه داد: بالاترین مالیاتی که پیش‌بینی می‌کنیم سال آینده می‌توانیم دریافت کنیم 150 هزار میلیارد تومان است و این سؤال مطرح می‌شود که 300 هزار میلیارد تومان مابقی نیاز را دولت باید از کجا بیاورد. در حالی که گمرکات ما درمجموع حدود 20 هزار میلیارد تومان و یکسری درآمدهای متفرقه دیگر هم داریم، اما آن درآمد اصلی که کشور را اداره می‌کند، پول نفت است.
دکتر روحانی افزود: اگر در شرایط عادی قرار داشتیم، سالانه 60 میلیارد دلار نفت می‌فروختیم و با تبدیل آن به ریال حدود 600 هزارمیلیارد تومان یعنی دو برابر آنچه نیاز داشتیم به راحتی به دست می‌آوردیم.
رئیس‌جمهور گفت: اداره کشور نیاز به ریال دارد و باید آن را تأمین کنیم و این در حالی است که 30 درصد منابع مالی کشور از طریق مالیات و عوارض به دست می‌آید؛ اما در برخی کشورهای دنیا صد‌درصد از طریق مالیات تأمین می‌شود.
این سخنان روحانی در حالی است که نوبخت از موفقیت دولت در تدوین لایحه بودجه سال آینده بدون اتکا به درآمدهای نفتی خبر داده بود. محمدباقر نوبخت گفت: مقرر شد لایحه بودجه سال 99 به صورت دوسالانه تنظیم شود؛ یعنی هم ارقام و پیش‌بینی‌های منابع و مصارف سال 99 و هم پیش‌بینی سال ۱۴۰۰ را باهم
داشته باشیم.
وی گفت: در این لایحه همه منابعی که حاصل از فروش نفت است خارج می‌شود بنابراین لایحه بودجه سال 99 و ۱۴۰۰ بدون انعکاس درآمدهای نفتی در منابع بودجه جاری خواهد بود.
 نوبخت افزود: با حذف منابع نفتی از بودجه جاری، درآمدهای نفتی که در سال آینده داریم، با توجه به این‌که نوعی واگذاری سرمایه‌ای است به صورت تملک دارایی سرمایه‌ای برای طرح‌های عمرانی اختصاص خواهد یافت.
وی بابیان اینکه ما یک برنامه دوساله تهیه کرده‌ایم که برنامه عمرانی دولت برای
سال 99 و ۱۴۰۰ است گفت: منابع طرح‌های عمرانی اولویت‌دار یعنی طرح‌هایی که می‌تواند در سال 99 و ۱۴۰۰ به اتمام برسد و طرح‌هایی که مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور در سفرهای استانی، آنها را مشخص کردند و همچنین طرح‌هایی برای مناطق کمتر توسعه یافته به صورت ویژه در نظر گرفتیم که از محل منابع فروش نفت تأمین اعتبار خواهند شد.
رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور اضافه کرد: البته این همه منابع ما برای طرح‌های عمرانی نیست، بلکه سایر منابعی که از صندوق توسعه ملی و تسهیلات بانکی برای طرح‌های مشارکتی نیز به آن افزوده می‌شود که در قالب برنامه عمرانی دولت به همراه لایحه‌ای که بدون منابع نفت تنظیم می‌شود تقدیم خواهد شد.
وی تصریح کرد: چون در بودجه جاری، منابع حاصل از فروش نفت وجود ندارد، نگاه جامعه جهانی به ایران بدین گونه است که اقتصاد ایران غیرنفتی است و بدون نفت اداره می‌شود و این از برکات تحریم‌های ظالمانه‌ای است که علیه ملت ایران توسط بدخواهان اعمال شده است.



آیا صفر کردن وابستگی بودجه به نفت امکان‌پذیر است؟
برخلاف سخنان آقای روحانی که کسری بودجه کشور بدون درآمدهای نفتی را 300 هزار میلیارد تومان عنوان کرده، میزان درآمدهای نفتی پیش‌بینی‌شده در بودجه امسال حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که بررسی‌ها نشان می‌دهد جبران خلأ 150 هزار میلیارد تومان کسری درآمدهای نفتی ممکن است.
 کارشناسان اعتقاد دارند امکان صفر کردن منابع نفتی در بودجه با استفاده از راهکارهای مختلف و به‌خصوص افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه وجود دارد. البته افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه به معنای گرفتن مالیات بیشتر از مردم نیست بلکه می‌توان با جلوگیری از فرارهای مالیاتی و حذف برخی معافیت‌های مالیاتی و همچنین تعریف پایه‌های جدید مالیاتی که عموماً سوداگران را هدف قرار می‌دهد، بخش زیادی از کاهش منابع نفتی در بودجه را جبران کرد. مثلاً فقط در دو سال اخیر حدود 200 هزار میلیارد تومان رانت ناشی از توزیع ارز 4200 تومانی در کشور ایجاد شده که هیچ مالیاتی از این رانت به جیب دولت نرفته است.
کارشناسان اعتقاد دارند با عملیاتی شدن پایه‌های مالیاتی جدید مانند مالیات بر عایدی سرمایه هم دولت می‌تواند منابع قابل توجهی را جذب کند و هم جلوی بسیاری از سوداگری‌ها را که منجر به افزایش شدید قیمت کالاهایی مانند خودرو و مسکن شده است، بگیرد اما در کمال تعجب دولت هیچ اقدامی برای تصویب این قوانین نکرده و حتی جلوی تصویب آنها را در مجلس هم گرفته است.