چند روزی است که سازمان دامپزشکی مرگ پرندگان مهاجر به‌دلیل ابتلا به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را در سه استان تایید کرده که یکی از آنها تالاب میقان در استان مرکزی و دیگری تالاب میل مغان در استان اردبیل است.
همچنین آن طور که این سازمان اعلام کرده در یکی از نقاط تالابی در استان مازندران، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان هم گزارش شده است. هر چند در اعلام نظر سازمان دامپزشکی نامی از منطقه مشاهده‌شده در مازندران نیامده است، اما حسین رضوانی، مدیرکل دامپزشکی استان مازندران جمعه گذشته اعلام کرد چندین بال پرنده تلف‌شده در تالاب ازباران شهرستان فریدونکنار مشاهده شده که دلیل آن ابتلا به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان بوده است.
در فاصله چند روزه تایید شیوع آنفلوآنزا در تالاب میقان اراک تا دیروز 401 لاشه پرنده مبتلا به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان از سطح این تالاب جمع‌آوری شده است. تالاب میقان اراک سال ۹۵ هم با شیوع گسترده آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان مواجه شد و در آن سال، بیش از 2400 لاشه پرنده از سطح تالاب جمع‌آوری شد، اما در سه سال گذشته موردی از این بیماری در این تالاب مشاهده نشده بود.
 فروش مرگ در بازار فریدونکنار
فریدونکنار مدت‌هاست میان دوستداران محیط‌زیست به سیاهچاله پرندگان مهاجر معروف شده است. تعداد کشتار پرندگان مهاجر در این شهر هر ساله به خبری ثابت و تکراری بدل شده و در همه این سال‌ها هم کسی نتوانسته از پس بازار پررونق پرندگان فریدونکنار برآید.
شهاب الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «اکنون هیچ پروانه شکاری برای مناطق درگیر بیماری صادر نمی‌شود و تمام مناطق به‌صورت مرتب پایش و لاشه‌ها با رعایت پروتکل‌ها جمع‌آوری می‌شود.»
 آنها که پیگیر این ماجرا هستند اما خوب می‌دانند ممنوعیت صدور پروانه شکار کمترین منعی برای انجام این کار ایجاد نمی‌کند! حسین رضوانی، مدیرکل دامپزشکی استان مازندران هم این نکته را خوب می‌داند که به جای ارجاع به غیرقانونی بودن این ماجرا در این روزها تنها به مردم مازندران توصیه کرده است: «تا از خوردن گوشت پرندگان وحشی و خرید آن از بازارهای غیر رسمی در سطح استان برای تامین سلامت‌شان خودداری کنند.»
 سرایت آنفلوآنزا از پرندگان به انسان
نگرانی از شیوع آنفلوآنزای فوق حاد میان پرندگان مازندران از دو جهت هولناک است؛ اولین نکته معطوف به سلامت شهروندان مازندرانی است، چرا که بسیاری از اهالی بومی بی‌توجه به هشدارها همچنان از گوشت پرندگان شکاری استفاده می‌کنند و از آنجا که این بیماری قابلیت انتقال به انسان را دارد، می‌تواند باعث به راه افتادن چرخه سرایت و کشته‌شدن آنها شود. هر چند حمیدرضا نجاری، رئیس اداره آنفلوآنزای وزارت بهداشت اعلام کرده که هنوز «هیچ موردی از ابتلای انسانی به آنفلوآنزای پرندگان در کشور» گزارش نشده است. نکته دوم مربوط به پرورش‌دهندگان طیور است؛ چه آنها که به نگهداری از مرغ و اردک خانگی می‌پردازند و چه بی‌شمار واحدهای صنعتی طیور در این منطقه. به گواه آمار، مازندران با داشتن بیش از 2500واحد مرغداری و تولید سالانه ۲۰۰ تا ۲۲۰ هزار تن گوشت مرغ حدود ۱۱ درصد از نیاز کشور به گوشت سفید (مرغ) را تامین می‌کند.
 یک ادعای زودهنگام
مسؤولان محیط‌زیست می‌گویند این بیماری مشاهده و فعلا مدیریت‌شده است، اما اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌‌زیست به ما می‌گوید برای ابراز چنین نظری در این رابطه خیلی زود است و می‌افزاید: «این بیماری آنفلوآنزای فوق حاد است. به این مفهوم که چرخه سرایت آن بسیار سریع است. اگر پرنده‌ای در یک تالاب مبتلا شود همین که با پرندگان دیگر هم‌نفس شود، می‌تواند باعث ابتلای این بیماری به 50پرنده دیگر شود ولی به این مفهوم نیست که پرنده درگیرشده بلافاصله تلف شود. بنابراین ادعای کنترل بیماری از سوی مسوولان محیط زیستی به لحاظ علمی توجیهی ندارد.» به اعتقاد کهرم برای کنترل این بیماری دو راه وجود دارد:«اول این‌که سازمان حفاظت محیط زیست جواز شکار پرنده صادر نکند. که البته بنده دیدم در میانکاله در بحران آنفلوآنزای پرندگان هر دو دقیقه یک تیر شلیک شده است! دوم این که خود مردم رعایت کنند و گوشت شکار نخرند.»
موضوع قطع پروانه شکار از زبان ایمان معماریان، دامپزشک هم تکرار می‌شود. از او هم درباره راه‌های کنترل این بیماری می‌پرسیم. او هم به جام‌جم می‌گوید: «این سرایت معمولا میان پرندگان مهاجر اتفاق می‌افتد و برای کنترل آن ابتدا باید رفت و آمد انسانی به آن منطقه محدود شود. افرادی که به طور سنتی به پرورش طیور فعالند نباید اجازه دهند طیور خارج از محل زندگی‌شان باشد و استانداردهای لازم در این حوزه را رعایت کنند و حتما باید برداشت از طبیعت به صورت کامل قطع شود.»
 موارد ابتلای انسانی نداشتیم
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند موارد ابتلا به آنفلوآنزای فوق حاد در اغلب پرندگان مشاهده شده است. در فهرست موارد ابتلا هم نام پرندگان بسیاری همچون خوتکا، اردک کله‌سیاه و تاجدار و... دیده می‌شود. ایمان معماریان اما معتقد است این بیماری به نوعی بومی ایران شده است. او می‌گوید: « آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان به نوعی بومی ایران شده و حالا چند سالی است که ما مواردی از ابتلا را در نقاط مختلف ایران مشاهده می‌کنیم؛ بنابراین اگر احتیاط نکنیم شاهد شیوع گسترده این بیماری خواهیم بود.» اسماعیل کهرم هم معتقد است تجربه گذشته نشان می‌دهد فعالیت سازمان دامپزشکی و حفاظت محیط‌زیست در این حوزه خوب بوده است. برخی حالا نگران شیوع این بیماری میان مردم هستند، بیماری‌ای که به واسطه مرغ‌های آلوده به بازار می‌تواند به فاجعه دیگری منجر شود. اسماعیل کهرم اما به جام‌جم می‌گوید: «بارها دیده‌ایم بسیاری از واحدهای صنعتی پرورش طیور به واسطه درگیری با این بیماری به صورت کامل معدوم می‌شدند. نگرانی‌ای که باعث رسیدن طیور صنعتی به بازار است چیزی نیست که درباره آن پیش از این اطلاع‌رسانی شده باشد و ما هم با خبر باشیم، ولی تا جایی که می‌دانم ما مرگ و میر انسانی شیوع آنفلوآنزای طیور صنعتی نداشتیم.»
 پروتکل‌هایی که باید رعایت شود
نگرانی در رابطه با درگیری واحدهای پرورش طیور تنها محدود به استان‌های شمالی نیست. این اتفاق تنها سلامت شهروندان را هم تهدید نمی‌کند و باعث ضربه‌های سنگین معیشتی و اقتصادی هم می‌شود. در این بزنگاه است که بسیاری از پروتکل‌های مطرح‌شده در گذشته به چشم می‌آید. اسماعیل کهرم ‌می‌گوید: «اکنون آن نکته‌ای که برخی تولیدکنندگان تعبیر به سنگ‌اندازی سازمان‌های مربوط می‌کردند آشکار می‌شود که حساسیت‌ها در رابطه با راه‌اندازی یک مرغداری از چه رویی زیاد بوده است. همان حساسیت‌ها مبنی بر فاصله مرغداری با شهر، با جاده‌ها و این که در نزدیکی مراکز تجمعی همچون پادگان‌ها و مدارس نباشد چرا اعمال می‌شده است. آن سختگیری‌ها به دلیل موقعیت‌هایی همچون امروز است.»  ایمان معماریان، دامپزشک هم معتقد است: «عدم رعایت یکسری استانداردها از رفت و آمدهای انسانی به مناطق درگیر گرفته تا تداوم شکار و البته عدم رعایت پروتکل‌های مورد نظر در احداث واحدهای پرورش طیور باعث می‌شود به این نتیجه برسیم که احتمالا باید شاهد گسترده‌شدن شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در ایران باشیم. »  به باور او در مرحله اول این اتفاق می‌تواند باعث ضربه اقتصادی به پرورش‌دهندگان طیور شود و در بازه بلندمدت این ضربه متوجه مردم عادی هم خواهد شد، اینها فارغ از نگرانی‌های سلامت افراد است و به نوعی معطوف به مسائل اقتصادی است که می‌تواند در آینده نه چندان دور به گرانی گوشت مرغ و تخم مرغ هم بینجامد.
 آنفلوآنزای پرندگان از کجا آمد؟
دوره پیش از فراگیری کرونا این سوال شاید چندان اهمیتی نداشت و فقط دوستداران و فعالان محیط زیستی پی پاسخ آن می‌رفتند، اما پس از فراگیری کرونا در کشور و بی‌شمار تئوری‌های مطرح شده در رابطه با این بیماری دیگر این سوال برای هر شهروند عادی هم اهمیت یافته است. اولین اظهارنظر در این رابطه به صورت رسمی از سوی دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست عنوان شده است. آن طور که شهاب‌الدین منتظمی، مدیر کل این دفتر اعلام کرد: «این بیماری به واسطه مهاجرت پرندگان از کشورهایی مانند قزاقستان و روسیه به کشور ما رسیده‌ و این بیماری در این کشورها نیز مشاهده شده است.» اگر شیوع کرونا را پای خفاش و پنگولین نوشته‌اند آنفلوآنزای حاد پرندگان را باید پای غازها و قوها نوشت. به باور منتظمی منشأ این بیماری از جمعیت غازها و قوها بوده است، چرا که این پرندگان با تأخیر به سمت کشور ما پرواز می‌کنند و دو هفته پیش نیز با شروع مهاجرت‌شان به سمت ایران، این بیماری نیز مشاهده شد که فعلا مدیریت شده است.


همراهی کرونا و آنفلوآنزای پرندگان
مازندران و گیلان از همان ابتدای شیوع کرونا از شهرهای درگیر و در وضعیت قرمز بودند. اما حالا با توجه به تایید شیوع آنفلوآنزای حاد پرندگان میان پرندگان مهاجر باید منتظر همزمانی شیوع دو بیماری ویروسی باشیم؟ حمید سوری، اپیدمیولوژیست معتقد است احتمال ابتلای فردی به هر دو بیماری وجود دارد اما این احتمال بسیار کم است. او به جام‌جم می‌گوید: «آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان و کرونا ویروس دو عامل متفاوت بیماری‌ است؛ یکی از دسته عفونت‌های ویروسی خانواده کروناست در حالی که ساختار ژنتیکی آنفلوآنزای حاد پرندگان متفاوت است.بنابراین امکان ابتلای همزمان وجود دارد اما ضعیف است.» نگرانی اما در این است که ابتلای انسانی به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان بار اضافی روی دوش کادر درمانی بگذارد.