استقلال
یکی از بارزترین صفات حکومت پهلوی، وابستگی به کشورهای خارجی به‌ویژه آمریکا بود و یکی از اصول مهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، استقلال حاکمیت و تمامیت ارضی کشور است. انتخاب رجال سیاسی وابسته به غرب توسط انگلیس و آمریکا از خود رضاخان و محمدرضا گرفته تا عناصر مختلف دربار، نکته‌ای تامل برانگیز در وابستگی بی‌چون و چرای رژیم پهلوی است که نمونه‌های زیادی از این وابستگی در کلام مقامات حکومت پهلوی دیده می‌شود. مثلا ملکه پهلوی گفته‌است: گاهی به محمدرضا می‌گفتم چرا با علم به این‌که می‌دانی این پدرسوخته‌ها نوکر اجنبی هستند آنها را اخراج نمی‌کنی. محمدرضا می‌گفت چه فایده‌ای بر اخراج آنها مترتب است. اینها را اخراج کنم ده‌ها نفر دیگر را اطرافم قرار می‌دهند. بگذارید اینها باشند تا خیال دولت‌های خارجی از حسن انجام امور در ایران راحت باشد.
محمدرضا خصوصی به من می‌گفت: همین رئیس ساواک و معاون او و مدیران ارشد، همه‌شان با آمریکایی‌ها ارتباط دارند و برای حفظ ظاهر می‌آیند و از من اجازه می‌خواهند در حالی که قبل از کسب اجازه، اطلاعات موردنیاز را به آمریکا و انگلیس رد کرده‌اند. با ظهور انقلاب اسلامی، شعار راهبردی ایران یعنی نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی به گوش تمام جهان رسید. در کتاب «صعود چهل ساله» به ابعاد مختلف استقلال در حوزه‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی،... پرداخته شده‌است. به عنوان مثال در بخش استقلال سیاسی آمده‌است: استقلال در روابط خارجی ایران مورد اعتراف دوست و دشمن است و طبق گزارش امریکن اینترست، در سال 2017 ایران هفتمین قدرت دنیا شناخته شده‌است. در بخش استقلال فرهنگی کشور به فساد رژیم پهلوی در عرصه فرهنگی اشاره شده و سپس با مقایسه شرایط آن رژیم با نظام اسلامی آمده‌است: فرهنگ غنی کشور که در سایه انقلاب اسلامی رشد و نمود یافته، توانسته‌است در قلب کشورهای غربی و استعماری نفوذ کند. در مقابل، کشورهای غربی نیز برای نفوذ فرهنگی در کشور و اضمحلال فرهنگ اصیل اسلامی -ایرانی می‌توان تدوین برنامه‌های مختلفی از قبیل سند 2030 را نام برد که جمهوری اسلامی با شناخت دقیق این سند، با تصویب آن در کشور مخالفت کرد.
در بخش استقلال، به خسارت‌هایی که وابستگی کشورهای مختلف به آمریکا به همراه داشته نیز اشاره شده‌است. در همین زمینه مثلا به پرداخت سالانه 5/5 میلیون دلار هزینه‌های نظامی حضور آمریکایی‌ها در خاک ژاپن توسط دولت ژاپن اشاره شده‌است.




  گسترش برخورداری‌های عمومی
در این قسمت بعد از بیان بخش‌هایی از خاطرات مقامات رژیم پهلوی درباره مضیقه‌هایی که مردم در آن دوره با آنها دست‌به‌گریبان بودند به آمارهای بانک جهانی در خصوص گسترش سطح برخورداری عمومی مردم در حوزه‌های مختلف پس از انقلاب اسلامی پرداخته‌شده‌است.
بر اساس این آمار که بازه زمانی 1960 تا 2016 را در برمی‌گیرد، شاخص تولید مواد غذایی چهار برابر، شاخص تولید محصولات زراعی چهار برابر، شاخص تولید دام سه برابر و تولید گوشت مرغ 10برابر شده و سرانه کالری روزانه عرضه‌شده در ایران نسبت به متوسط جهانی افزایش چشمگیری داشته‌است.همچنین بر اساس گزارش شاخص جهانی گرسنگی در سال 2018، ایران در زمره کشورهای پایین در این شاخص است. در حوزه‌های دیگر ازجمله آموزش نیز وضعیت ایران پس از انقلاب اسلامی در حال رشد بوده‌است. بر اساس گزارش بانک جهانی از سال 1971 تا 2014، آموزش ابتدایی 5/1برابر، آموزش متوسطه دو برابر و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران 10برابر شده‌اند.
در بخش بهداشت هم می‌توان به افزایش امید به زندگی اشاره کرد. امید به زندگی یک شاخص آماری است که پیش‌بینی می‌کند متوسط طول عمر در یک جامعه چقدر خواهد بود. هرچه شاخص‌های بهداشتی و درمانی افزایش یابد، میزان امید به زندگی هم بالا می‌رود.در این زمینه می‌توان به کاهش فوت کودکان از 120فوت به 15فوت در هر 1000کودک اشاره کرد. همچنین بر اساس آمار بانک‌جهانی، تعداد پزشکان ایرانی به ازای هر 1000نفر، از سال1960 تا سال2016، افزایش شش‌برابری داشته‌است.
همچنین بر اساس همین آمار، 96درصد مردم ایران در سال2016 به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشته‌اند. این در حالی است که در دوره پهلوی، فقط 51درصد مردم کل کشور و 30درصد روستاییان به آب سالم آشامیدنی دسترسی داشته‌اند.دسترسی صددرصدی مردم ایران به برق در شرایط فعلی در حالی است که در رژیم پهلوی، فقط 16درصد مردم روستایی به برق دسترسی داشته‌اند.



کرامت زن
در این فصل نویسندگان به بیان برخی اظهارنظرهایی از محمدرضا پهلوی و امام‌خمینی(ره) پرداخته‌اند. در حالی که شاه در مصاحبه با اوریانا فالاچی، روزنامه‌نگار، زنان را فاقد توانایی برای اداره یک کشور می‌داند در نقطه مقابل، امام بارها زن را انسان‌ساز معرفی کرده و به آنها تکلیف می‌کنند که همانند مردان در عرصه‌های مختلف علمی، فرهنگی،‌ سیاسی و... با قدرت حضور یابند. در بخش دیگری از این فصل آمارها و ارقامی از منابع معتبر خارجی مثل بانک جهانی در مورد بهبود شرایط و وضعیت زنان بعد از انقلاب اسلامی به همراه نمودارهایی ارائه شده‌است. همین آمارها نشان می‌دهد مثلا در سال50 نسبت دختران در حال تحصیل در مقطع ابتدایی به پسران نزدیک به 35درصد بوده در حالی که سال93 این عدد به 50 رسیده و این مساله نشان‌دهنده توازن و برقراری عدالت آموزشی بین پسران و دختران در کشور است.
در عرصه‌های اجتماعی در دوره شاه فعالیت سازمان‌های مردم نهاد و نهادهای خیریه‌ای به‌شدت محدود بود اما طبق آمار معاونت امور زنان و خانواده در سال97 بیش از 2700سمن مربوط به امور زنان فعالیت می‌کنند.
در عرصه ورزش هم آمارها و ارقام حقایق مهمی را حکایت می‌کنند. زنان قبل از انقلاب در هفت رشته فعال بودند اما بعد از انقلاب این عدد به 38رشته رسید. مربیان فعال قبل از انقلاب 9نفر بودند اما بعد از انقلاب 35هزار نفر جزو مربیان فعال هستند. قبل از انقلاب 7نفر داور فعال بودند اما بعد از انقلاب این تعداد به 16هزار نفر رسید. قبل از انقلاب زنان یک ورزشگاه اختصاصی داشتند اما بعد از انقلاب زنان صاحب 30ورزشگاه اختصاصی شدند.
در حوزه بهداشت و سلامت آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد افزایش امید به زندگی بانوان در ایران از 57/6درصد به 77/1درصد رسیده‌است.
بر اساس گزارش دفتر کمیساریای حقوق بشر سازمان ملل متحد نسبت پزشکان متخصص زن به مرد از 15درصد به 40درصد افزایش پیدا کرده‌است. براساس همین گزارش نسبت پزشکان فوق‌تخصص زن به مرد هم از 9درصد به 30درصد افزایش پیدا کرده و در ادامه هم آمده‌است که پزشکان متخصص زن در حوزه زنان از 16درصد به 98درصد رسیده‌است.
بانک جهانی هم در گزارشی آورده‌است که مرگ‌ومیر مادران هنگام زایمان، بعد از انقلاب 90درصد کاهش یافته‌است.در بخشی دیگر از فصل هشت موضوع کرامت زن در غرب مورد بررسی قرار گرفته و آمارها حکایت از آن دارد که بین سال‌های 2000تا2016 در غرب با وجود این‌که آمار خودکشی در مردان با نرخ 21درصد رو به افزایش بوده این آمار برای بانوان نزدیک به 50درصد بوده‌است.
همچنین برابر با گزارش سازمان ملل‌متحد درباره زنان سرپرست خانوار در آمریکا سرپرست اقتصادی 47درصد خانوارها، زنان هستند و این در حالی است که آمار فوق در ایران 12درصد است.




پیشرفت‌های زیرساختی
در این فصل به پیشرفت‌های زیرساختی در ایران پرداخته شده است. آمارهای مندرج در این بخش نشان می‌دهد براساس گزارش بانک جهانی خطوط راه‌آهن در کشور رشد دوبرابری پیداکرده و همچنین در رتبه‌بندی خطوط ریلی جهان ایران ارتقای 12پله‌ای داشته است. براساس همین گزارش، در رتبه‌بندی کشورهای جهان درزمینه حمل بار توسط خطوط ریلی، ایران به رتبه31 رسیده است.
بانک جهانی در گزارشی آورده است تعداد مسافران جابه‌جاشده با استفاده از خطوط هوایی در ایران رشد 25برابری پیداکرده است.
براساس آمار کتاب جامع آماری حمل‌ونقل مسکن و شهرسازی کشور جاده روستایی رشد 5/12برابری و آزادراه‌های کشور هم رشد هشت برابری پیداکرده است.
از حیث تولید علم، جمهوری اسلامی ارتقای 36پله‌ای در طول 20سال اخیر پیداکرده است. براساس نتایجی که پایگاه استنادی اسکوپوس منتشر کرده است تعداد مدارک علمی ثبت‌شده از جمهوری اسلامی در سال1996 برابر با 842 مورد بوده و در سال 2017، تعداد مدارک و مستندات علمی کشور به رقم 54هزارو 388 مورد افزایش‌یافته است.
طبق گزارش همین پایگاه استنادی،‌ جایگاه ایران در علوم ریاضیات از رتبه پنجم در بین کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا در سال 1996 به رتبه اول در سال 2017 ارتقا یافته است.
ارتقای از رتبه38 به رتبه هفت دنیا در تعداد ثبت اختراع براساس گزارش بانک جهانی، ارتقا از رتبه49 به رتبه11 در جهان در علوم داروسازی، رسیدن به جایگاه دوم در دنیا در عرصه علوم ژنتیک و سلول‌های بنیادی،‌ ارتقا از رتبه56 به رتبه13 در جهان در علوم فیزیک، ارتقا از رتبه45 به رتبه11 جهانی در علوم هوافضا، ارتقا از رتبه52 به17 در جهان در علوم بیوشیمی و زیست مولکولی،‌ ارتقا از رتبه58 به رتبه16 در جهان در علوم نانو ازجمله مواردی است که در این فصل از کتاب صعود چهل‌ساله به آن پرداخته‌شده است.



پیشرفت‌های صنعتی
پیشرفت‌های صنعتی عنوان فصل ششم است. در این بخش به بررسی صنعت و نیز اصلی‌ترین عامل محرک آن یعنی انرژی و مقایسه آن در قبل و بعد از انقلاب براساس آمارها و ارقام معتبر پرداخته‌شده است.
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران رتبه ششم را در بین کشورهای تولیدکننده انرژی دارد.ایران در سال1990 در جایگاه ششم در میان کشورهای تولیدکننده گاز قرار داشت و در سال2015 به جایگاه سوم دنیا ارتقا پیدا کرد.نمودار تولید انرژی الکتریکی در ایران از سال1973تا2016 مطابق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد کشورمان رشد بیش از 14برابری در این عرصه داشته است و این یعنی ارتقای 10پله‌ای در رتبه‌بندی کشورهای تولیدکننده انرژی الکتریکی از سال 1990.
همچنین پایگاه استنادی اسکوپوس در گزارشی می‌آورد ایران در حوزه رشد علمی و در حوزه انرژی از رتبه55 به رتبه12 در جهان رسیده است و البته در میان کشورهای خاورمیانه نیز این ارتقا از رتبه8 به رتبه یک در منطقه رسیده است.در ادامه این گزارش آمده است ازنظر تولید مقالات علمی در حوزه انرژی هسته‌ای، ارتقای ایران از رتبه77 به رتبه12 در جهان و این عدد ازنظر رتبه‌بندی کشورهای خاورمیانه در تولید مقالات علمی در حوزه انرژی هسته‌ای از رتبه13 به رتبه یک رسیده است.جمهوری اسلامی ایران تعداد مقاله‌های خود را در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر از عدد9 در سال1996 به عدد1109 در سال2017 افزایش داده و از رتبه6 در منطقه به رتبه یک ارتقا داده است.نمودار رتبه‌بندی صادرکنندگان فولاد در جهان که در سال2017 از سوی انجمن جهانی فولاد ارائه‌شده، نشان می‌دهد در صنعت فولاد ایران رتبه خود را از جایگاه30 به رتبه13 در دنیا ارتقا داده است.مرکز آمار آمریکا در گزارشی آورده است صنعت سیمان در ایران رشد درخور توجهی پیداکرده و کشورمان توانسته به رتبه4 در دنیا برسد.در گزارش بانک جهانی هم آمده ایران به رشد چهاربرابری در شاخص تولید مواد غذایی رسیده است.براساس اعلام سازمان بین‌المللی تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری، ایران رشد درخور توجه در حوزه صنعت تولید وسیله نقلیه پیداکرده و به رتبه 16 در دنیا ارتقا یافته است.



آزادی و مردم‌سالاری
در این بخش نگاهی گذرا و فشرده به مساله آزادی در دوران پهلوی شده و با پرداختن به این مساله که در رژیم گذشته خفقان سیاسی به حدی بود که صرفا دو حزب مردم و ایران نوین امکان فعالیت سیاسی داشتند، آمده‌است: در نهایت و به دستور شاه زمینه جلوگیری از فعالیت‌های حزبی با به‌راه انداختن سیستم تک حزبی رستاخیز فراهم شد و کار به جایی رسید که حتی محمدرضا پهلوی نگرویدن به این حزب را مساوی با ترک کشور یا فعالیت در گروه‌های غیرقانونی خواند. این در حالی بود که بعد از پیروزی انقلاب تا تیر1397، 248 تشکل سیاسی در جمهوری اسلامی به‌صورت آزادانه و با مجوز قانونی به فعالیت پرداختند. نکته دیگر، مشارکت سیاسی مردم در انتخابات بود که قبل از انقلاب مردم صرفا می‌توانستند در انتخابات مجلس شورای ملی و همچنین انتخابات محدود انجمن شهر و نمایندگان سنا پای صندوق‌های رای حضور پیدا کنند اما بعد از پیروزی انقلاب، مردم به هشت صورت مختلف در همه‌پرسی‌هایی مثل تاسیس جمهوری اسلامی، همه‌پرسی قانون‌اساسی، همه‌پرسی تقنینی اصل59 قانون اساسی، همه‌پرسی مجلس خبرگان قانون‌اساسی، همه‌پرسی مجلس خبرگان رهبری،‌ ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا مشارکت سیاسی خود را اعلام کردند. مقایسه میزان حضور مردم در انتخابات قبل و بعد از انقلاب هم خواننده را با نکات قابل‌تاملی آشنا می‌کند. در دوران پهلوی سال 1354 حضور مردم در انتخابات مجلس شورای ملی از عدد دو میلیون و 800هزار نفر فراتر نرفت. این در حالی بود که میزان حضور در انتخابات سال 1358 بیش از 20میلیون نفر بود و میزان متوسط حضور مردم در انتخابات بعد از انقلاب بیش از 60درصد بود. این را هم در نظر بگیرید که آزادانه بودن انتخابات در دوران پهلوی اول و دوم هم با توجه به اسناد و شواهد موجود، مساله‌ای قابل بحث است و حتی چند نوبت، مجلس از سوی شاه منحل شد.
حوزه کتاب، نشر و مطبوعات هم در دوره پهلوی وضعیت نابسامانی داشت. از 540نشریه در اواخر دوره احمدشاه، شمار نشریات در پایان سلطنت رژیم پهلوی به 86 نشریه کاهش یافت. همچنین سانسور کتاب در این دوره بیداد می‌کرد.
فضای عمومی جامعه هم در خفقان قرار داشت به گونه‌ای که حتی کارتر، رئیس‌جمهور آمریکا هم در خاطراتش خبر از وجود 25هزار زندانی‌سیاسی در ایران داده‌بود.
در نقطه مقابل از زمان استقلال جمهوری اسلامی و با عنایت به تصریحی که در قانون‌اساسی نسبت به آزادی افراد و اقلیت‌ها شده‌بود شرایط را برای برخورداری مردم از هر قوم و قبیله از حقوق‌سیاسی فراهم کرده‌بود. مجموعه آزادی‌ها و رعایت حقوق اقلیت‌های مذهبی باعث شد جامعه جهانی آشوریان، مقر این جامعه را از آمریکا به تهران منتقل کند. همچنین مسیحیان بیش از 250کلیسا در سطح کشور دارند. هر کدام از اقلیت‌های دینی هم نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند.
با وجود همه این شاخصه‌ها اما موضوع آزادی همواره بهانه‌ای برای اتهام زنی به جمهوری‌اسلامی از سوی غربی‌هاست. نوع انتقادها جالب است و شامل مواردی چون رعایت نکردن حقوق سیاسی همجنس‌بازان می‌شود. حتی در تبلیغات غربی‌ها جایگاه ایران از نظر آزادی،‌ پایین‌تر از حکومت استبدادی عربستان قرار می‌گیرد. موضوع حجاب از دیگر مواردی است که غرب نسبت به آن خرده می‌گیرد اما این در حالی است که فرانسه با وجود ادعاهایی که در مورد مهد آزادی در دنیا دارد قانون منع حجاب دختران در مدارس را اجرا می‌کند.
بخش آخر کتاب هم به دلایل تحقق‌نیافتن کامل اهداف انقلاب اسلامی می‌پردازد. در بخش اول به مساله موانع طبیعی پرداخته‌شده و نویسندگان در تشریح آن به موضوع زمانبر بودن دستیابی به اهداف بلند اشاره کردند. بخش دوم هم شامل موانع بیرونی است. این موارد شامل برنامه‌ریزی برای براندازی نظام اسلامی، ایجاد گروه‌های تروریستی و تفرقه قومی، حمله نظامی ناجوانمردانه هشت‌ساله، تحریم و محاصره اقتصادی، تهاجم فرهنگی، نفوذ، تحریف تاریخ، القای ناتوانی و ترزیق ناامیدی است. در بخش مواضع درونی هم نویسندگان به ضعف فکری در برخی حوزه‌ها، عدم اهتمام به همه آرمان‌های انقلاب، بعضی عادت‌های غلط اجتماعی مثل تنبلی، رفاه‌طلبی و ترجیح کالای خارجی به محصولات داخلی و همچنین قبیله‌گرایی سیاسی و جناحی اشاره کردند.



گسترش عدالت اجتماعی
در این بخش با استناد به آمارهای دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد درباره روند کاهش یا افزایش ضریب جینی در کشورهای مختلف اشاره شده‌است. برای تشخیص میزان کاهش نابرابری در توزیع درآمد و توزیع مناسب ثروت در یک جامعه، از شاخص ضریب جینی استفاده می‌شود.
بر اساس آمارهای دفتر برنامه توسعه سازمان ملل ضریب جینی در اکثر کشورها سیر صعودی داشته‌است که نشانگر افزایش فاصله طبقاتی و دور شدن از عدالت اجتماعی است. اما در مقابل، جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی، توانسته‌است ضریب جینی را به میزان درخور توجهی کاهش دهد.
در ایران، تغییرات نرخ ضریب جینی از سال 1365 تا 1393، 8/6درصد کاهش داشته‌است. این در حالی است که بنابر مقاله‌ای از بانک جهانی، در سال‌های آخر رژیم پهلوی، تغییرات ضریب جینی، روندی افزایشی داشته‌است.
در این بخش از کتاب در زمینه فقر هم به آمارهای بانک جهانی استناد شده‌است. بر اساس مستندات بانک جهانی، حدود 60درصد روستاییان و 30درصد شهرنشینان ایران و با توجه به نسبت بالای جمعیت روستانشین، تقریبا 46درصد کل جمعیت ایران در سال 1977 میلادی زیر خط فقر قرار داشته‌اند.


واكنش‌‌ها به انتشار كتاب
كتاب «صعود 40 ساله» از زمان اولین چاپ در سال 97، بازتاب فراوانی داشته و چهره‌های مختلف كشور از آن استقبال كرده‌اند. در راس همه چهره‌ها می‌توان به نگاه مثبت رهبر انقلاب به این كتاب اشاره كرد كه در زمان حضورشان در حرم امام رضا (ع) در فروردین سال 98، نسخه‌هایی از كتاب صعود 40 ساله را به علما و روحانیون هدیه دادند.همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی خامنه‌ای، فرزند رهبر انقلاب با حضور سرزده در دفتر نویسندگان این كتاب پیام رهبر انقلاب را به آنها رساندند. به گفته سید محمدحسین راجی، یكی از نویسندگان كتاب، حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در این پیام فرمودند قلبم را شاد كردید.
همچنین سیدحسن نصرا... دبیر كل حزب‌ا... لبنان در یكی از گفت‌وگوهای تلویزیونی خود با در دست گرفتن كتاب صعود 40 ساله به آمار ارائه شده در این كتاب استناد كرد.
مطالب زیر برخی دیگر از واكنش‌ها به كتاب صعود 40 ساله است.
سردار جعفری: بالاخره بعد از 40 سال توانستیم لكنت زبان بچه حزب‌اللهی‌ها را بگیریم، دیگر راحت می‌شود از نظام دفاع كنیم.
حجت‌الاسلام دانشمند: با ارائه این پژوهش ستون فقرات من را محكم كردید.
نقویان: ‌من خودم نمی‌دانستم نظام اینقدر كار و فعالیت كرده است.
محمود كریمی: من خواهش می‌كنم از سخنران‌ها كه این مباحث را روی منبرها بگویید. الان شبهه خیلی از جوان‌های ما پیرامون همین مباحث است.
حسین طائب، مسؤول اطلاعات سپاه: پژوهش صعود 40 ساله، طبق رصدی كه سپاه داشته است، تمام هشتگ‌های توییتر و اینستاگرام را كه در سال 97 برای 40 سالگی انقلاب تدارك دیده شده بود، عوض كرد. اینها خودشان را آماده كرده بودند، بگویند 40 سال سقوط، 40 سال بدبختی و فلاكت اما وقتی این پژوهش منتشر شد، گفتمان جدیدی را حاكم كرد.
صادق زیباكلام پس از مباحثه با نویسنده كتاب: این مطالبی كه شما گفتید، خیلی قابل تأمل بود، من الان هیچ حرفی ندارم.




پیشرفت در معنویت
درحالی‌که هدف پهلوی‌ها مبارزه با دین و دینداری بود در مقابل هدف اصلی نظام جمهوری اسلامی ترویج اسلام ناب محمدی است. در رژیم گذشته مراکز فساد و فحشا باز بود اما در نقطه مقابل با عزاداری و مجالس مذهبی مخالفت می‌شد. بررسی نشریه‌های دوران زمان شاه نشانگر این است که این مکتوبات سعی در رواج فرهنگ برهنگی داشتند. در سال1337 اولین فرستنده تلویزیونی در ایران راه‌اندازی شد؛ اما این رسانه با پخش برنامه‌های سطحی و مبتذل باعث انحراف مخاطبان شد. در عرصه هنر هم راه‌اندازی جشن هنر شیراز در رمضان1356 با نمایش فسق و فجور همراه شد.
در نقطه مقابل پرداختن به معنویت جزو اولویت‌های انقلاب اسلامی بود. احیای شعائر دینی و توجه به ارزش‌ها حتی در بین جوانان هم بعد از استقرار جمهوری اسلامی پدیده ملموس بود. در سال‌های اخیر برپایی اعتکاف در بیش از 5500 مسجد با جمعیتی بیش از 800هزار نفر، احیای حکم تعطیل‌شده نمازجمعه، احیای مراسم شب‌های قدر و دعای عرفه از مصادیق گسترش فرهنگ اسلامی ناب محمدی طی این سال‌هاست.
افزایش تعداد مساجد کل کشور از 30هزار در سال1357 به 7۴هزارو۲۲۹ مسجد در سال1397 و تأسیس و تجهیز 7۵28حسینیه و گسترش تعداد هیأت‌های مذهبی به حدود 100هزار هیات، فقط بخش کمی از تشکیل گروه‌های فعال مذهبی است. این درحالی است که بخش درخور توجهی از گروه‌های خودجوش فرهنگی مذهبی به‌صورت محلی فعالیت می‌کنند.بنابراین، آمار دقیقی از این تشکل‌ها در اختیار نیست. این حجم از تشکل‌های فعال در مقایسه با دوران ستمشاهی، خود نمایانگر عمق اهمیت‌ورزی جمهوری اسلامی به دین و اعتقادات مردم محسوب می‌شود.