تخریب خانه‌های قدیمی در تهران باز هم خبرساز شده؛ این دفعه نوبت به عمارت تابان رسیده است
چـراغِ رو به خامـوشـی تـابـان
خیابان ولیعصر؛ این بلندترین خیابان ایران و خاورمیانه، وقتی ثبت ملی شد، یا وقتی رفت توی فهرست موقت میراث جهانی یونسكو، فقط بخاطر سروهای سبز و بلندقامتش نبود، تاریخ پشت این خیابان و بافت و عمارت‌ها و خانه‌های قدیمی‌اش، آن را لایق ثبت و ماندگاری كرده بود. خانه‌ها و عمارت‌هایی كه حالا یكی یكی روبه تخریب است؛ مثل عمارت قدیمی و زیبای تابان نبش چهارراه امیربهادر كه طرح تخریبش دوباره و پس از كش و قوس‌های 15-10 ساله آغاز شده. هرچند بی‌تابی فعالان و دوستداران میراث فرهنگی، حالا مسؤولان شهری و میراثی را هم به تكاپو انداخته تا هرطور شده جلوی تخریبش را بگیرند؛ اتفاقی كه با وجود حكمی كه مالك از دادگاه برای تخریب گرفته، سرانجامش در هاله‌ای از ابهام است.
اگر مسافر هر روزه خیابان ولیعصر در نزدیكی پل امیر بهادر باشید و زیبایی بنای ساختمان تابان چشمتان را گرفته باشد، در چند ماه اخیر متوجه تغییراتی در آن می‌شوید؛ تغییراتی مثل: تخریب پنجره‌ها، شكستن شیشه‌ها، پایین آوردن تابلوی عكاسی تابان از سر در مغازه زیر عمارت و... تغییراتی كه رنگ و بوی تخریب و نوسازی بنای كهنه و زیبای نبش چهارراه امیربهادر را می‌دهد. معماری عمارت تابان مربوط به دوره پهلوی است، اما سبك معماری، آجركاری‌های منحصربه فرد، كاشیكاری‌های بی‌نظیر و پنجره‌های چوبی متفاوتش، یادآور معماری سازه‌های دوران قاجار است. عمارت تابان نام و شهرتش را هم مدیون آخرین كاربری‌اش «عكاسی تابان» است. خانه را از همان ابتدا روی مغازه‌هایی ساخته‌اند كه سال‌هاست نبش خیابان ولیعصر در پل امیربهادر، چرخ زندگی خانوارهایی را می‌چرخاند و زیبایی یك جریان عادی زندگی با تاریخ و هویت شهر را به هم گره زده است. مغازه‌ها فعلا سرجایشان هستند و روزی‌رسان، اما بخشی از بنای قدیمی روی سرشان (در مقابل خیابان قزوین) تخریب شده و بخشی در كشاكش خواست مالك و مسؤولان و فعالان میراثی است كه برود یا بماند.
حكایت تخریب عمارت تابان، حكایت تازه‌ای نیست؛ بیش از ده سال پیش هم خبر احتمال تخریب این بنای ارزشمند منتشر شده بود و رضا موسوی، كارشناس وقت مرمت آثار تاریخی استان تهران به ایسنا گفته بود: «این ملك اكنون در اختیار ورثه است و آنها بنا را به چند قسمت تقسیم كرده‌اند و هر كدام به انجام كاری در بنا تمایل دارند. یكی از وراث این بنا به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهران درخواست تخریب و نوسازی را داد كه با مخالفت ما روبه‌رو شد. پس از آن، درخواست ثبت بنا داده شد و بعد از ناامید شدن مالك برای تخریب، اكنون مایل به فروش بنا به میراث فرهنگی شده و تا وقتی بنا ثبت نشود، امكان چنین كاری وجود ندارد. »از آن زمان بیش از ده سال می‌گذرد و در تمام سال‌ها پرونده عمارت تابان در دست‌های مالك و شهرداری و میراث و دیوان عدالت اداری دست به دست می‌شد تا این‌كه رای نهایی دیوان عدالت به نفع مالك و تخریب عمارت صادر شد؛ هرچند مالك گفته اگر ملك توسط میراث فرهنگی استان تهران خریداری شود، با ثبت آن در فهرست آثار ملی موافقت می‌كند. ثبت ملی در چنین مواردی می‌تواند عاملی بازدارنده برای تخریب یك بنا باشد.
این تابان یا آن تابان؟
البته وقتی ما به سراغ مسؤولان میراث تهران رفتیم گویا بیشتر درصدد بودند جو ملتهب ایجاد شده برای عمارت تابان را آرام كنند، این را می‌شد از صحبت‌های معاون میراث فرهنگی استان تهران دریافت وقتی به جام‌جم گفت: این عمارت تابان نیست كه درحال تخریب است، بلكه عمارت مجاور آن است كه در پروسه تخریب و نوسازی قرار دارد.
محسن شیخ‌الاسلامی در ادامه افزود: منظور از عمارت تابان ساختمانی است كه نبش خیابان ولیعصر واقع شده است. ساختمان مجاور این عمارت شباهت معماری به آن دارد، اما در حال حاضر جدا از هم هستند. در حدود سال 92یا93 سازمان میراث فرهنگی شهر تهران این ساختمان را یكی از جداره‌های با ارزش خیابان ولیعصر دانست، بنابراین طی نامه‌ای به شهرداری ابلاغ شد كه تخریب و نوسازی آن ممنوع است. در پی این ابلاغیه مالك اصلی ساختمان در یكی دوسال گذشته با اقدام قانونی و حقوقی از طریق دیوان عدالت اداری رای ابطال نظر سازمان میراث فرهنگی را گرفته و لذا الزام به صدور مجوز تخریب و نوسازی داده شده است.البته سجاد عسگری، دبیر كمیته پیگیری خانه‌های تاریخی استان تهران در پاسخ به این شبهه كه آیا عمارتی كه در حال تخریب است، عمارت تابان است یا عمارت مجاورش به جام‌جم می‌گوید: در اصل هردوی این ساختمان‌ها یكی بوده كه بعد از هم جدا شده‌اند. مالك قبلی این عمارت آن را به دو نفر فروخته است، اما درواقع هردوی آنها یكی هستند، بنابراین اگر هر كدام از این بناها تخریب شود، درواقع حكم تخریب همان عمارت تابان را دارد.
هر كاری می‌كنیم تا تخریب نشود
اگر عمارت تابان مثل بسیاری دیگر از بناهای تاریخی ثبت ملی شده بود، حالا به این راحتی هم نمی‌شد برای آن حكم تخریب صادر كرد، اما كمبود مستندات و شخصی بودن این ملك از جمله دلایلی است كه شیخ‌الاسلامی آنها را موجب كندی پیشرفت پروسه ثبت در آثار ملی می‌داند و می‌گوید: «در حال حاضر و با دستور رئیس سازمان میراث فرهنگی كار ثبت این عمارت در فهرست آثار میراث فرهنگی انجام و به مالك ابلاغ شده تا بتوان از آن حمایت قانونی كرد و با مالك وارد مذاكره شد.»
البته اداره میراث فرهنگی تهران و سازمان میراث فرهنگی جدا از اقدام برای ثبت ملی عمارت، ظاهرا از شهرداری تهران هم درخواست كرده‌اند برای جلوگیری از ادامه تخریب آن همكاری كند. از آنجا كه حكم دیوان عدالت اداری مبنی بر تخریب بنا صادر شده و نمی‌توان آن را باطل كرد، تنها راه چاره راضی كردن مالك برای امتناع از تخریب است و معاون میراث فرهنگی استان تهران دراین باره می‌گوید: «شهرداری منطقه 11 هم با تخریب این بنا مخالف است و با آنها صحبت كرده‌ایم و قرار شده با برگزاری جلسه‌ای با حضور شهرداری و میراث فرهنگی و مالك و البته با اعطای امتیازاتی به مالك، از تخریب عمارت تاریخی تابان كه درحال حاضر سقف طبقه اول آن به طور كامل تخریب شده، جلوگیری كرد.»
حكایت تخریب عمارت تابان، حكایت تازه‌ای نیست؛ بیش از ده سال پیش هم خبر احتمال تخریب این بنای ارزشمند منتشر شده بود و رضا موسوی، كارشناس وقت مرمت آثار تاریخی استان تهران به ایسنا گفته بود: «این ملك اكنون در اختیار ورثه است و آنها بنا را به چند قسمت تقسیم كرده‌اند و هر كدام به انجام كاری در بنا تمایل دارند. یكی از وراث این بنا به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهران درخواست تخریب و نوسازی را داد كه با مخالفت ما روبه‌رو شد. پس از آن، درخواست ثبت بنا داده شد و بعد از ناامید شدن مالك برای تخریب، اكنون مایل به فروش بنا به میراث فرهنگی شده و تا وقتی بنا ثبت نشود، امكان چنین كاری وجود ندارد. »از آن زمان بیش از ده سال می‌گذرد و در تمام سال‌ها پرونده عمارت تابان در دست‌های مالك و شهرداری و میراث و دیوان عدالت اداری دست به دست می‌شد تا این‌كه رای نهایی دیوان عدالت به نفع مالك و تخریب عمارت صادر شد؛ هرچند مالك گفته اگر ملك توسط میراث فرهنگی استان تهران خریداری شود، با ثبت آن در فهرست آثار ملی موافقت می‌كند. ثبت ملی در چنین مواردی می‌تواند عاملی بازدارنده برای تخریب یك بنا باشد.
این تابان یا آن تابان؟
البته وقتی ما به سراغ مسؤولان میراث تهران رفتیم گویا بیشتر درصدد بودند جو ملتهب ایجاد شده برای عمارت تابان را آرام كنند، این را می‌شد از صحبت‌های معاون میراث فرهنگی استان تهران دریافت وقتی به جام‌جم گفت: این عمارت تابان نیست كه درحال تخریب است، بلكه عمارت مجاور آن است كه در پروسه تخریب و نوسازی قرار دارد.
محسن شیخ‌الاسلامی در ادامه افزود: منظور از عمارت تابان ساختمانی است كه نبش خیابان ولیعصر واقع شده است. ساختمان مجاور این عمارت شباهت معماری به آن دارد، اما در حال حاضر جدا از هم هستند. در حدود سال 92یا93 سازمان میراث فرهنگی شهر تهران این ساختمان را یكی از جداره‌های با ارزش خیابان ولیعصر دانست، بنابراین طی نامه‌ای به شهرداری ابلاغ شد كه تخریب و نوسازی آن ممنوع است. در پی این ابلاغیه مالك اصلی ساختمان در یكی دوسال گذشته با اقدام قانونی و حقوقی از طریق دیوان عدالت اداری رای ابطال نظر سازمان میراث فرهنگی را گرفته و لذا الزام به صدور مجوز تخریب و نوسازی داده شده است.البته سجاد عسگری، دبیر كمیته پیگیری خانه‌های تاریخی استان تهران در پاسخ به این شبهه كه آیا عمارتی كه در حال تخریب است، عمارت تابان است یا عمارت مجاورش به جام‌جم می‌گوید: در اصل هردوی این ساختمان‌ها یكی بوده كه بعد از هم جدا شده‌اند. مالك قبلی این عمارت آن را به دو نفر فروخته است، اما درواقع هردوی آنها یكی هستند، بنابراین اگر هر كدام از این بناها تخریب شود، درواقع حكم تخریب همان عمارت تابان را دارد.
هر كاری می‌كنیم تا تخریب نشود
اگر عمارت تابان مثل بسیاری دیگر از بناهای تاریخی ثبت ملی شده بود، حالا به این راحتی هم نمی‌شد برای آن حكم تخریب صادر كرد، اما كمبود مستندات و شخصی بودن این ملك از جمله دلایلی است كه شیخ‌الاسلامی آنها را موجب كندی پیشرفت پروسه ثبت در آثار ملی می‌داند و می‌گوید: «در حال حاضر و با دستور رئیس سازمان میراث فرهنگی كار ثبت این عمارت در فهرست آثار میراث فرهنگی انجام و به مالك ابلاغ شده تا بتوان از آن حمایت قانونی كرد و با مالك وارد مذاكره شد.»
البته اداره میراث فرهنگی تهران و سازمان میراث فرهنگی جدا از اقدام برای ثبت ملی عمارت، ظاهرا از شهرداری تهران هم درخواست كرده‌اند برای جلوگیری از ادامه تخریب آن همكاری كند. از آنجا كه حكم دیوان عدالت اداری مبنی بر تخریب بنا صادر شده و نمی‌توان آن را باطل كرد، تنها راه چاره راضی كردن مالك برای امتناع از تخریب است و معاون میراث فرهنگی استان تهران دراین باره می‌گوید: «شهرداری منطقه 11 هم با تخریب این بنا مخالف است و با آنها صحبت كرده‌ایم و قرار شده با برگزاری جلسه‌ای با حضور شهرداری و میراث فرهنگی و مالك و البته با اعطای امتیازاتی به مالك، از تخریب عمارت تاریخی تابان كه درحال حاضر سقف طبقه اول آن به طور كامل تخریب شده، جلوگیری كرد.»
