تاخیر 4ساله
برای حل مشكل خانه‌های خالی و جلوگیری از افزایش واحدهای مسكونی بدون سكنه در كشور، قانونی موسوم به مالیات بر خانه‌های خالی در سال ۹۴ به تصویب رسید كه تاكنون اجرا نشده است. این قانون ماده ۵۴ مكرر قانون مالیات‌های مستقیم است كه براساس آن، خانه‌های خالی واقع در شهرهای با جمعیت بیش از صد هزار نفر از سال دوم به بعد به‌طور پلكانی مشمول پرداخت مالیات خواهند شد. میزان این مالیات در سال نخست، نصف مالیات بر اجاره، در سال دوم معادل مالیات بر اجاره و در سال سوم 5/1 برابر مالیات بر اجاره خواهد بود.
 بر اساس ماده 54 مكرر قانون مالیات‌های مستقیم كه در تیرماه سال 1394 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، واحدهای مسكونی واقع در شهرهای با جمعیت بیش از صد هزار نفر كه به استناد سامانه ملی املاك و اسكان كشور به‌عنوان واحد خالی شناسایی شوند، از سال دوم به بعد به‌صورت پلكانی مشمول پرداخت مالیات معادل مالیات بر اجاره خواهند شد. لازمه اجرای این ماده ایجاد سامانه ملی املاك است، بر همین ‌اساس مجلس طی تبصره 7 ماده 169 مكرر همین قانون، وزارت راه، مسكن و شهرسازی را موظف كرد حداكثر تا شش ماه بعد از تصویب قانون، یعنی تا بهمن 94 «سامانه ملی املاك و اسكان كشور» را ایجاد كند.
لازم به ذكر است افزایش تعداد خانه‌های خالی در سال‌های اخیر كاملا مشهود است؛ واحدهایی كه عمدتا در مناطق گران‌قیمت قرار گرفته‌اند و به امید افزایش بیشتر قیمت‌ها نه در بازار خرید و فروش مسكن عرضه شده و نه اجاره داده می‌شود. بررسی سرشماری نفوس و مسكن در سال 1395 توسط مركز آمار نشان می‌دهد تعداد واحدهای مسكونی خالی كشور دو میلیون و 580 هزار واحد است. این در حالی است كه تعداد این واحدها در سرشماری نفوس و مسكن سال 1390، یك میلیون و 600 هزار واحد بوده است.
در شرایط فعلی خانه‌های خالی بیش از 11 درصد از كل واحدهای كشور را به خود اختصاص داده است. در شهرهای بزرگ و پرتقاضا این ماجرا غم‌انگیزتر است، برای مثال در تهران در حالی كه یك میلیون و 800 هزار خانواده مستاجرند، 490 هزار واحد خالی وجود دارد.


نرخ مالیات بر خانه‌های خالی در ایران کم‌اثر است
‌گرچه هدف اصلی از وضع مالیات بر خانه‌های خالی، كسب درآمد مالیاتی نیست. اما برآورد ظرفیت درآمدی این نوع مالیات در راستای به دست آوردن معیاری جهت هزینه - فایده كردن وضع آن اهمیت دارد.
بر اساس محاسبات انجام شده، ظرفیت بالقوه كل مالیات بر خانه‌های خالی كشور در سال اول اخذ این نوع مالیات رقمی معادل 320 میلیارد تومان است.
دلیل اصلی پایین بودن ظرفیت این نوع مالیات در شرایط حاضر، اختلاف قابل توجه ارزش اجاری تعیین شده توسط كمیسیون تقویم املاك نسبت به ارزش اجاری روز املاك است كه حدود یك سوم ارزش اجاری روز برآورد می‌شود و در صورت رفع این نقص، ظرفیت بالقوه این نوع مالیات در سال اول اجرای آن به 900 میلیارد تومان افزایش خواهد یافت.
در همین راستا مهدی غلامی، كارشناس مسكن گفت: نرخ پایین و كم‌اثر مالیات بر خانه‌های خالی به‌گونه‌ای است كه در صورت عزم وزارت راه و شهرسازی برای تكمیل سامانه ملی املاك و اسكان كشور و شناسایی خانه‌های خالی، پرداخت این مالیات هزینه چندانی برای مالكان نداشته و آنها به احتكار این واحدها ادامه خواهند داد، بنابراین ضروری است همزمان با تشكیل سامانه ملی املاك و اسكان كشور، نرخ مالیات بر خانه‌های خالی به نرخی مؤثر تغییر پیدا كند.
غلامی یكی از چالش‌های اجرای مالیات بر خانه‌های خالی را شیوه شناسایی واحدهای خالی دانست و گفت: این امر با تدابیری قابل حل است. در شرایط فعلی شناسایی واحدهای خالی و اثبات خالی بودن خانه‌ها به عهده دولت است، این در حالی است كه اگر سامانه ملی املاك و اسكان كشور راه‌اندازی و مشخص شود مالك هر واحد مسكونی كیست، در این صورت مالیات بر خانه‌های خالی به‌راحتی قابلیت اجرا دارد.
این كارشناس اقتصاد مسكن اضافه كرد: در این صورت افرادی كه واحدهای مازاد دارند، باید اثبات كنند كه واحدهای مازاد خود را خالی نگه نداشته‌اند. یعنی واحدهای مازاد افراد خالی تلقی می‌شود و مشمول مالیات بر خانه‌های خالی است مگر این‌كه مالكان آنها قراردادهای اجاره را به سازمان امور مالیاتی ارائه کنند.


نرخ مالیات بر خانه‌های خالی در کشورهای پیشرفته
تجربه كشورهای پیشرفته در اخذ مالیات بر خانه‌های خالی مانند انگلستان، اسكاتلند، فرانسه و آمریكا در استفاده از این ابزار مالیاتی نشان می‌دهد كه این كشورها در كنترل این بخش از تقاضای سوداگرانه بازار مسكن عملكرد مثبتی داشته‌اند به شكلی كه این كشورها دارای نرخ خانه‌های خالی پایین‌تری نسبت به كشورهای فاقد این ابزار هستند.
به عنوان مثال كشورهای انگلستان و اسكاتلند از پایین‌ترین نرخ خانه‌های خالی در بین كشورهای اروپایی (معادل ۳ درصد) برخوردارند. همچنین كشور فرانسه نیز با نرخ خانه‌های خالی معادل ۷ درصد دارای نرخی پایین‌تر از متوسط كشورهای اروپایی است. علت موفقیت این كشورها، وضع نرخ بالای مالیات بر خانه‌های خالی است.
مثلا در برخی ایالات آمریكا مالیاتی معادل ۱۰ درصد ارزش ملك بر خانه‌های خالی وضع شده است كه باید به صورت سالانه پرداخت شود. این مالیات بر خانه‌هایی اعمال می‌شود كه برای مدت زمان یک سال (۱۲ ماه) خالی ثبت شوند. در اسپانیا نیز مالیات بر خانه‌های خالی روزانه 9 یورو است. در صورتی كه ملك مورد نظر برای سال دوم نیز خالی بماند، مقدار جریمه به میزان ۱۲ یورو در روز افزایش خواهد یافت.
در انگلستان واحدهای مسکونی که تا 6 ماه خالی باشند، مشمول 50‌درصد مالیات می‌شوند و بعد از 12 ماه این مالیات به 100 درصد می‌رسد. مبنای این مالیات، ارزش منطقه‌ای قیمت مسکن است. در اسکاتلند هم خانه‌هایی که یک سال خالی باشند تا 100 درصد مشمول مالیات ارزش منطقه‌ای قیمت مسکن می‌شوند. در فرانسه پایه مالیات بر خانه‌های خالی تا سال اول 5/12 درصد ارزش ملک و در سال دوم 25 درصد است. در كانادا اقشار جامعه باید اطلاعات خود را در سیستم سازمان مالیات وارد كنند، در صورتی كه عمدا خانه‌های خالی خود را مخفی كنند، علاوه بر مالیات جریمه‌ای معادل ده هزار دلار به ازای هر روز خالی بودن خانه دریافت می‌شود.
اما محاسبات نشان می‌دهد  رقم مالیات بر خانه‌های خالی در ایران، سالانه رقمی بین پنج تا ده میلیون تومان خواهد شد. بنابراین طبیعی است با رشد روزافزون قیمت مسكن، صاحبان خانه‌های خالی ترجیح می‌دهند همچنان این خانه‌ها را خالی نگه دارند و مالیات را هم بپردازند
زیرا سود تاخیر در فروش مسکن تا 10برابر نرخ مالیات آن خواهد بود.