چند سالی می‌شود كه ایران و برخی از كشورهای دنیا درگیر وارونگی دما هستند و باران‌هایی كه اگر ببارند سربی‌اند. برای همین هم بسیاری از فعالان محیط‌زیست و مسؤولان مربوط در تلاش هستند راهكارهایی به دست آورند كه با كمك آن تا حدودی از موج آلودگی هوا در روزهای سرد زمستان و پاییز بكاهند.

بارانی كه نمی‌بارد، بادی كه نمی‌وزد
هرچند تا‌كنون راهكارهایی مانند تعطیلی مدارس، زوج و فرد كردن ماشین‌ها، خروج كارخانه‌هایی كه تولید آلودگی می‌كنند و... راهكارهایی نبودند كه بتوانند به تنهایی از پس غول آلودگی هوا برآیند؛ اما به نظر می‌رسد مسؤولان راهكاریی بهتر از آنچه تاكنون انجام داده‌اند نمی‌یابند، به طوری كه بسیاری از كارشناسان هواشناسی نیز تنها راه خروج از معضل آلودگی را وزیدن باد می‌دانند و بارش برف و باران كه در تهران آن‌قدر ساختمان‌سازی و بلندمرتبه‌سازی شده و جلوی بادهای غربی را گرفته است كه دیگر مجالی برای وزیدن باد هم نمی‌دهد و به دلیل سال‌های خشكسالی آن‌قدرها هم امید به بارش‌های پاییزی نیست كه ببارد و آلودگی را بشورد و با خود ببرد.
در این گزارش اما نمی‌خواهیم به دلایل و عوامل آلودگی هوا بپردازیم و بخواهیم راهكارهایی ارائه دهیم كه بارها و بارها به آنها اشاره شده و به نظر امیدی برای اجرایی شدن برخی از آنها نیست یا برخی از راهكارها دیگر شدنی نیست كه شدنی شدن آنها هم متحمل هزینه بالاست.
در این گزارش می‌خواهیم تنها اشاره‌ای داشته باشیم به آلوده‌ترین و پاك‌ترین شهرهای ایران و عواملی كه موجب شده این شهرها با چنین آب و هوایی شناخته شوند.

شهرهای ایران در آمارهای جهانی آلودگی هوا كجا قرار دارند؟
اول از همه بهتر است بدانید كه آلوده‌ترین شهرهای ایران از نظر آمارهای جهانی كه ثبت می‌شود كدام شهرها هستند. با وجود آن‌كه تهران به عنوان پایتخت كشور آلودگی‌هایش بیشتر از شهرهای دیگر كشور تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و خبرهای آلودگی آن بیشتر از شهرهای دیگر منتشر می‌شود، اما برخی شهرهای دیگر ایران قبل از تهران در صدر آلودگی هستند. برای همین این سؤال پیش می‌آید علت آلودگی شهرهای دیگر چیست؟
براساس تحقیقات و مطالعات انجام شده توسط پایگاه بین‌المللی دیده‌بانی آلودگی هوا در سوئیس كه روی 3000 شهر جهان است اندیمشك، مشهد، اصفهان، تهران، كرمان، مباركه، سجزی، كرج، هشتگرد، آبادان و میبد آلوده‌ترین شهرهای ایران شناخته شده‌اند، در حالی كه سنندج و نهاوند هم پاك‌ترین آسمان را در میان شهرهای ایران از آن خود كرده‌اند و براساس آمار پایتخت‌ها نیز تهران بیست و سومین پایتخت آلوده جهان اعلام شد.
 
اندیمشك
اندیمشك به عنوان یكی از شهرهای جنوبی كشور در استان خوزستان است كه آلوده‌ترین نقطه ایران را از آن خود كرده. عوامل متعددی دست به دست هم داده تا این شهر چنین مقامی را در آلودگی هوا به دست آورد. از جمله دلایل مهم این موضوع ریزگردها و گرد و غباری است كه چند سال می‌شود اهواز را در برگرفته و همچنان این معضل دامن مردم اكثر شهرهای استان خوزستان را نیز گرفته و تنها اندیمشك نیست كه هوا ندارد. در كنار این موضوع بارش كم باران نیز موجب شده است تا این ریزگردها در كنار آلودگی دود و دمی كه ناشی از وارونگی دماست آن را تشدید كند. چند روز پیش بود كه طی آماری اعلام شد اندیمشك شاخص كیفی هوایش به 153 رسیده است كه نسبت به شهرهای دیگر این استان بیشتر بوده و نگرانی‌ها را بیشتر كرده است.

مشهد
مشهد نیز از جمله ابرشهرهای ایران است كه با آلودگی دست و پنجه نرم می‌كند و شاخص كیفی هوای آن از پایتخت بیشتر است. با این حال همیشه تحت‌الشعاع آلودگی تهران چندان مطرح نشده و تصور كسانی كه در مشهد زندگی نمی‌كنند این است كه این شهر از هوای خوبی بهره‌مند است. اما علت آلودگی این شهر شمال شرقی كشور چیست؟ یكی از اصلی‌ترین موضوعاتی كه موجب شده تا آلودگی هوا در این شهر تشدید شود وجود واحدهای سیمان، گچ، آسفالت، ایزوگام و دیگر واحدهای بزرگ آلاینده است كه فعالیت این واحدها در روزهای سرد سال كه پدیده وارونگی دما و كاهش بارندگی وجود دارد موجب می‌شود تا این آلودگی از این شهر دور نماند. پدیده «قره قوم» نیز موضوع دیگری است كه مسؤولان مشهدی به آن اشاره كرده‌اند. گرد و غباری كه از عراق، افغانستان و به تازگی از صحرای قره‌قوم تركمنستان به ایران وارد می‌شود به نظر می‌رسد این روزها مشكلاتی را برای هوای مشهد هم به‌وجود آورده.
 
اصفهان
اصفهان هم شهر دیگری است كه در آلودگی هوا از پایتخت كشور پیشی گرفته است. به طوری كه این سؤال را مطرح می‌كند چرا با وجود كم بودن جمعیت اصفهان نسبت به تهران اما شاهد آلودگی بیشتری هستیم؟ صنایع و ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی از جمله مهم‌ترین دلایلی است كه فعالان محیط‌زیستی به آنها اشاره می‌كنند. علاوه بر این فعالیت صنایع و نیروگاه‌های مختلف، تردد خودروها و همچنین آلودگی‌هایی كه به‌واسطه بحران آب و تشدید فرسایش بادی خاك ایجاد شده‌اند نیز موجب شده تا آلودگی این شهر تشدید شود. از آنجا كه قانون عدم فعالیت صنایع در شعاع 50كیلومتری نیز در این شهر رعایت نمی‌شود آلودگی این شهر را چند برابر از حد معمول در مقایسه با نسبت جمعیتی می‌كند. كه البته امید است با ایجاد قطار شهری تا حدودی میزان آلودگی هوا بر اثر تردد خودروها كاسته شود. اما در هر صورت وجود عوامل دیگر همچنان باعث شده تا گلوگاه تنفسی این شهر را ببندد و نگذارد آلودگی دست از سر این شهر تاریخی بردارد.
تهران
شرایط پایتخت ایران باتوجه به تمام عوامل گوناگون از مسائل اقلیمی كه تهران در دشت قرار دارد و اطراف آن كوه است كه باعث می‌شود هوا در سرما پایین بماند و بالا نرود و ساخت برج‌های بلند و چند ده طبقه در منطقه 22 تهران كه موجب شده جلوی بادهای غربی كه می‌وزید و گرد و غبار را با خود می‌برد بگیرد و از سوی دیگر نباریدن باران و وجود خودروهای بی‌شمار و سوخت غیراستاندارد و وجود كارخانه‌هایی كه تولید آلودگی می‌كنند و... باعث شده كار را به جایی برساند که از قول شهردار تهران اعلام كند تهران آن‌قدر آلوده است كه باید آن را تخلیه كرد. چندی پیش نیز رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مركز سلامت محیط و كار وزارت بهداشت به اعلام آلوده‌ترین مناطق تهران پرداخت و گفت وضعیت هوای ایستگاه پیروزی با نشان دادن عدد 200 در شرایط خیلی ناسالم قرار گرفته است كه آلوده‌ترین نقطه تهران است. پس از ایستگاه پیروزی، ایستگاه شهرری با 190، ایستگاه تربیت‌مدرس با 177 و ایستگاه ستاد بحران و شادآباد با 174 به ترتیب بالاترین شاخص كیفی هوا در پایتخت را به خود اختصاص داده‌اند. اتفاقی كه كاملا بحران را در این شهر پرجمعیت نشان می‌دهد و همچنان مسؤولان بابت حل این معضل اندر خم یك كوچه‌اند.

كرمان
ریزگردها بلای جان كرمان هم شده است. وجود معادن و سنگ‌شكن‌ها نیز از جمله مهم‌ترین عواملی هستند كه موجب شده تا در روزهای سرد سال به آلودگی این شهر جنوبی كشور نیز اضافه كند. به‌باور بسیاری از فعالان محیط‌زیست این عوامل در كنار عواملی همچون تخریب‌های زیست‌محیطی، عدم مدیریت مصرف آب و خشكسالی‌های مكرر در سال‌های اخیر موجب شده است تا كرمان هم جزو شهرهای آلوده ایران شناخته شود. به نظر می‌رسد آلاینده‌های صنعتی و گرد و غبارهای وقت و بی‌وقت موجب شده است كرمانی‌ها این خیال از سرشان خارج شود كه تصور می‌كردند مانند پایتخت‌نشینان قرار نیست در آلودگی‌های پاییزی دست و پنجه نرم كنند. گازهای آلاینده شامل منوكسیدكربن، تركیبات گوگرد و اكسید نیتروژن از جمله آلاینده‌هایی است كه كرمانی‌ها آنها را در كنار سایر آلاینده‌های دیگر استشمام می‌كنند و این نگرانی را به وجود می‌آورد كه باید برای این مردم فكر اساسی شود تا آنها كمتر این آلاینده‌های سمی را در ریه خود فرو برند.