گفتیم حالا كه كرونا اغلب را مجبور به خانه‌نشینی كرده (البته عده‌ای هم هستند كه از تعطیلات كرونایی سوءاستفاده كرده و دل به جاده زده‌اند و حسابی دادِ مسؤولان بهداشتی كشور را در آورده‌اند، كه حتما مخاطب ما در این شماره آنها نیستند) و بدون غذا هم تا چند روز بیشتر نمی‌توان دوام آورد و رستوران‌ها هم یا تعطیل شده‌اند یا در روزگار كم‌رونقی خود قرار دارند و البته نزدیك‌شدن نوروز و تعطیلات آن، تعدادی كتاب آشپزی به شما معرفی كنیم كه با كمك گرفتن از آنها بتوانید در روزهایی كه اعضای خانواده دور هم هستند لذت طعم‌های متفاوت را بچشید و دورهمی مزه‌داری را تجربه كنید.
كتاب‌های آشپزی در همه جای جهان از گونه كتاب‌های معروف و حتی پركاربرد در میان مخاطبان است. حتی باید گفت تنها كتاب‌هایی  است كه در قفسه كتابخانه جایی نداشته و اغلب روی پیشخان آشپزخانه و وسط چاقو و ساطور و كنار ملاقه و كف‌گیر قرار می‌گیرد. كتاب‌هایی كه از فرط استفاده رنگ و بوی آنها نیز عوض شده و دیگر خبری از بوی كاغذ در آنها نیست و رایحه فلفل و زردچوبه از آنها به مشام می‌رسد. كتاب‌هایی كه شاید برخی برای زینت بخشیدن به كتابخانه خود آنها را تهیه كنند (عطف به گزارشی كه چند هفته قبل در همین ضمیمه با تیتر «مصائب كتاب‌بازی» منتشر شد) اما اهل عمل از آنها به عنوان راهنمای پخت و پز استفاده می‌كنند تا بتوانند با همكاری آنها شكم مشتی گرسنه را سیر كنند. كتاب‌هایی كه هیچ‌كس موقع فخر فروختن به خوانده‌ها و داشته‌هایش به آنها اشاره‌ای نمی‌كند و حتی دیده شده كه از دستور پخت‌های آنها استفاده می‌شود ولی یادی از آنها حین به‌به و تعریف شنیدن از دست‌پخت نمی‌شود. كتاب‌هایی كه همین الان اگر به یكی از كتابفروشی‌های نزدیك سر بزنید، می‌بینید كه هیچگاه در قفسه‌های بالا قرار نمی‌گیرد و همیشه جایی آن پایین‌ها برایش در نظر می‌گیرند؛ چون به هر حال پرفروش بوده  و نیاز نیست برایشان كار ویژه‌ای كرد، زیرا  فروش می‌رود. شاهدش كتابی از همین كتاب‌های آشپزی است كه بعد از دیوان حافظ یكی از كتب پرفروش غیرداستانی ایران بوده است. در این شماره می‌بینید كه هم آشپزهایی داریم كه دست به قلم شده‌اند و كتاب نوشته‌اند و هم نویسندگانی را كه دست به ملاقه زده‌اند و آشپزی را تجربه كرده‌اند و تجربیات خود را برای مخاطب ثبت وضبط كرده‌اند.
در این گزارش چند مورد كتاب آشپزی را با هم مرور كرده‌ایم كه برخی از آنها را احتمالا نامشان را هم نشنیده‌اید و برخی از فرط شهرت مانند یك عضو خانواده ایرانی است!

ركورددار آشپزی
اولین‌ها همیشه با بقیه فرق دارند. از این جهت فرق دارند كه دیكته نوشته شده محسوب می‌شوند و در حد حرف و نظریه‌پردازی نیستند؛ چون از قدیم گفته‌اند دیكته نوشته نشده غلط ندارد و استعاره از این است كه كاری كه انجام نشده بی‌عیب است برای همین كسی كه آستین همت بالا می‌زند و دست به احداث یك حركت می‌زند اقدامش ستودنی است. كتاب «هنر آشپزی» خانم رزا منتظمی از اولین كتاب‌های رسمی و به سبك و سیاق دقیق آموزش آشپزی در میان كتب فارسی است و پیش از آن خیلی این ماجرا به صورت جدی پی گرفته نمی‌شد. «فاطمه بحرینی» یا همان رزا منتظمی معروف مولف كتاب دو جلدی «هنر آشپزی» است كه در سال‌های دهه 70 شمسی در خانه قشر طبقه متوسط جامعه ایرانی می‌توانستی یك نسخه از آن را ببینی! كتابی كه به گفته نویسنده در دو سال تالیف چاپ اول آن طول كشیده و تا سال‌ها به صورت ناشر مولف منتشر می‌شده و یكی از پرفروش‌ترین كتاب‌های غیرداستانی سال‌های متمادی ایران بوده است.
اولین چاپ كتاب سال ۱۳۴۳ با ۶۰۰ دستور پخت منتشر شد و بعدها در ویراست‌های مجدد مولف دستور غذاهای این كتاب به ۱۷۰۰ عنوان رسید كه در دو جلد منتشر می‌شد. یكی از قصه‌های معروف درباره این كتاب این‌گونه نقل شده: «این كتاب در سال‌های جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران و دوران كمبود كاغذ و مشكلات چاپ در ایران، برای جلوگیری از فروش به صورت بازار سیاه، با «دفترچه بسیج اقتصادی» فروخته می‌شد. هنگام خرید كتاب این دفترچه‌ها ممهور می‌شد تا نشان‌دهنده آن باشد كه خریدار سهمیه هنر آشپزی را دریافت كرده‌است.»
این كتاب این روزها با قیمت‌های مختلفی در بازار به فروش می‌رسد، نكته مهم درباره این كتاب این است، دستورهایی كه در این كتاب به آنها ارجاع داده می‌شود توسط مولف آزموده شده، مخاطب می‌تواند با اطمینان از جواب گرفتن آنها دست به طبخ و آماده‌سازی غذا بزند. این كتاب از این حیث كه شاید اولین كتاب آشپزی به صورت مدرن است محل توجه است كه در كنار آن باید اقبال مخاطبان طی سال‌های متمادی را نیز مد نظر قرار داد؛ مخاطبانی كه از دهه ۵۰ شمسی تا همین ده سال قبل كه هنوز مولف در قید حیات بود، با این كتاب سفره‌های متنوعی پهن كردند و از مهمان‌های خود پذیرایی كردند. كتابی كه تا قبل از مرگ مولف آن، بیش از یك میلیون نسخه از آن به فروش رفته بود آن هم در شرایطی كه خانم منتظمی این اثر را به صورت تك نسخه می‌فروخته و از طریق فروش آن امرار معاش می‌كرده و از این حیث باید فروش آن را یك ركورد در بازار كتاب ایران به شمار آورد!

در مطبخ همایونی
بالاتر درباره كتاب رزا منتظمی حرف شد و گفتیم اولین كتاب آشپزی به سبك مدرن را او نوشته كه پربیراه نگفتیم ولی تا یادمان نرفته باید یادآوری كنیم كه تالیف كتب آشپزی و دستورهای پخت غذا در ایران سابقه بسیاری دارد؛ سابقه‌ای به درازای تاریخ! كتاب «طباخی نشاط» یكی از آثاری است كه با رویكردی زنانه در دوران قاجار تالیف شده و به عنوان یك دستنامه آموزش آشپزی با رعایت اصول بهداشتی و زیستی معرفی شده است. كتابی كه با هدف آموزش آشپزی ایرانی در كنار طبخ غذاهای فرنگی به خصوص فرانسوی نوشته شده بود آن قدر با اقبال روبه‌رو شد تا كه ۱۵ سال هیچ كتابی در این زمینه منتشر نشد. این كتاب از آن رو كه در روزگار قاجار تالیف شده و مولف آن نیز یك خانم بوده تصویری از وضعیت زنان در روزگار قاجار را می‌تواند به خواننده منتقل كند هرچند تصویری كه خواننده خواهد دید احتمالا مربوط به زنان طبقات دیوانی و ارتش و درباری است و كمتر زنان طبقات محروم جامعه در آن به نمایش درآمده باشند، زیرا خواندن و نوشتن امر عمومی نبوده و زنان خاصی از آن بهره و سود می‌برده‌اند.
«طباخی نشاط» از آن آثاری است كه می‌تواند نشان دهد زنان در روزگار قاجار هم دنبال احقاق حقوق خود و ارتقای سطح زندگی بوده‌اند. این كتاب را اگر پیدا كردید توصیه می‌كنیم حتما مرور كنید، زیرا نویسنده آن از فرهنگ ایرانی جاری در آن روزگار نقبی به فرهنگ مدرن زده و این اثر می‌تواند نشان دهد كه از نظر فرهنگی در امر پخت‌و‌پز چه تفاوت‌هایی میان ایرانیان آن زمان و كشورهای غربی وجود داشته و امروز بر اثر گذر زمان چه سنت‌هایی را ترك و چه سبكی از آنها را دریافت كرده‌ایم.

آشپزی با آقای مترجم
«اولین نكته‌ای كه خواننده گرامی باید بداند این است كه هیج‌كس با خواندن كتاب آشپزی آشپز نمی‌شود، اما نكته دوم این است كه هیچ‌كسی كه بخواهد آشپز شود، یا حتی گه‌گاهی آشپزی كند، از كتاب آشپزی بی‌نیاز نیست...» این چند جمله، اولین جملاتی است كه خواننده «كتاب مستطاب آشپزی؛ از سیر تا پیاز» با آنها روبه‌رو می‌شود. در واقع شمایی كه مشغول خواندن این گزارش هستید فعلا با آن كسی كه این كتاب را تهیه كرده در حد چند جمله مشترك هستید ولی قصه از اینجا به بعد شروع می‌شود. یعنی آنجا كه آقای نجف دریابندری به همراه همسرش فهیمه راستكار دست به نوشتن كتابی برای آشپزی می‌شوند.
حتما با خودتان می‌گویید: «درست خواندم؟ نجف دریابندری؟!» باید به شما یادآوری كنم كه بله درست متوجه شدید نجف دریابندری، مترجم معروف كه الان احتمالا مشغول مرور ترجمه‌هایی هستید كه از او خوانده‌اید! او دست به نوشتن و آزمودن و پختن و مزه كردن زده و كتابی برای خوانندگان فراهم كرده كه بعید است بتوانید مقدمه آن را بخوانید و دست از خواندن آن بكشید!
كتابی كه فقط مجموعه‌ای از دستورهای طبخ غذا نیست و باید آن را از حیث زبان و فرهنگ نیز بررسی كرد و حین مطالعه این كتاب به آنها توجه داشت. دستورها و توصیه‌های بهداشتی چه حین پخت و چه در كنار هم قرار دادن مواد اولیه این اثر را به یك كتاب تكرارنشدنی در میان كتاب‌های آشپزی تبدیل می‌‌كند و هر خواننده‌ای گواهی می‌دهد كه فقط قرار نیست با خواندن این كتاب قدم در راه آشپز شدن بگذارد، بلكه می‌تواند به ظرایف زبان فارسی هم آگاه شود و حتی نوشتن را از روی دست نجف دریابندری بیاموزد.
او در این كتاب به ریشه‌های فرهنگی یك غذا و پیشینه و جایگاهی كه در تاریخ یك قوم داشته نیز اشاره می‌‌كند. تاریخ آشپزی و زمینه‌های فرهنگی این رشته هنری از جمله نكاتی است كه در جلد اول این مجموعه دو جلدی خواننده را به خود جلب می‌‌كند. برای مثال او فقط نگفته سوپ فلان، این هم دستور تهیه‌اش؛ بلكه به ریشه اسم آن و تاریخچه پیدایش آن نیز اشاره كرده و تلاش كرده سوال‌های احتمالای خواننده در مواجهه با یك دستور پخت را بدهد. شما اگر خیلی هم به آشپزی و حواشی آن علاقه نداشته باشید، این كتاب از آن دست آثاری است كه شما را به آن علاقه‌مند می‌كند به شكلی كه دلتان می‌خواهد دست به چاقو و ملاقه شوید و مقداری استعدادهای كشف نشده خود را بروز دهید. نجف دریابندری و همسرش در این كتاب دست به تجربه و پختن غذاها زده‌اند تا مقیاس‌ها و معیارهایی كه برای مخاطب در یك دستور پخت كنار هم قرار می‌دهند آزمایشگاهی نباشد، بلكه از جنس میدانی و سنجیده شده باشد!
مجموعه دو جلدی «كتاب مستطاب آشپزی» دستنامه آشپزی با چاشنی با زبان و ادبیات فارسی است كه می‌تواند خواندن آن (بدون عمل كردن به دستورالعمل‌هایش) هم لحظات خوشمزه‌ای برای خواننده فراهم كند.

مجله به جای كتاب
شاید اغلب «ساناز سانیا» را با تبلیغات تلویزیونی و بعد از آن روی دكه روزنامه‌فروشی‌ها بشناسیم. عبارتی كه با آشپزی سال‌هاست، همنشین است. اكرم مینایی از سال‌های دهه ۶۰ شمسی فعالیت‌های خود در زمینه آموزش آشپزی را آغاز كرده و عبارت «ساناز سانیا» را از اسم دخترانش انتخاب كرده، دائره‌المعارفی در زمینه آشپزی تدوین كرده ولی به اندازه مجلاتی كه به صورت ماهانه منتشر می‌كند معروف نیستند. در واقع او انتشار مجلات را از اواسط دهه 80 آغاز كرد، ولی با این وجود كلاس‌های آشپزی او دایر بوده است. دائره‌المعارفی كه به اندازه نام مولفش نتوانسته موفق باشد و با وجود امكانات رسانه‌ای كه خانم مینایی در اختیار داشته به اندازه كتاب‌های دیگر موجود در این عرصه موفق نبوده است. 
البته نمی‌توان از تاثیر مجلات ساناز سانیا در میان افراد به سادگی گذر كرد، ولی از آنجا كه در این مطلب درباره كتاب‌ها حرف زده‌ایم باید اعتراف كرد كه كسی درباره دائره‌المعارف خانم مینایی چیز زیادی نشنیده و اغلب او را با ماهنامه‌هایش می‌شناسند!

سرآشپز ویكی‌پدیا!
این روزها كافی است سوالی به ذهنتان برسد و روش طرح كردن آن را بلد باشید تا جناب گوگل در كوتاه‌ترین زمان بهترین پاسخ‌هایی كه در دلش دارد را برای شما رو كند. باور كردنی نیست كه یك صفحه با عنوان «ویكی كتاب» وجود دارد كه در آن دستور پخت غذاهای مختلف از سراسر جهان در آن به اشتراك گذاشته شده و با توجه به موردی كه جست‌وجو می‌كنید می‌توانید از محتوای آن استفاده كنید. قبل از هرچیزی بهتر است بگویم «ویكی» چیست؟‌ «معمولاً به انواعی از تارنما‌ها (همان سایت) گفته می‌شود كه به تمام بازدیدكنندگانش (حتی گاه بدون نیاز به نام‌نویسی در تارنما)، اجازه ویرایش، افزودن یا حذف نوشته‌ها را می‌دهد. معمولاً در ویكی‌ها متن‌ها با استفاده از یك زبان نشانه‌گذاری ساده نوشته می‌شوند و با كمك یك ویرایشگر متن غنی قابل ویرایش است.» حالا كه فهمیدیم اصلا ویكی چیست به نظرم اگر در روزهایی كه نوروز صدای پایش می‌آید و كرونا هم شما را در بیرون رفتن از خانه محدود كرده، از ویكی كتاب برای رسیدن به یك دستور پخت جذاب استفاده كنید ولی یادتان باشد، این ویكی از زیرمجموعه‌های ویكی پدیای معروف است و چون اطلاعاتش از جنس اطلاعات آزاد است شاید خیلی برای پخت و پز قابل اتكا نباشد و باید با احتیاط سراغ دستورهای موجود در آن بروید تا در این روزهایی كه مواد اولیه سواره هستند و مصرف‌كننده پیاده از مواد اولیه‌ای كه به زحمت گیر آورده‌اید جا نمانید.