بررسی كارنامه تجارت خارجی محصولات كشاورزی و صنایع غذایی طی فصل بهار سال‌های ۹۲ تا ۹۹ نشان می‌دهد بیشترین ارزش صادرات در بهار ۹۷ رقم خورده و بیشترین ارزش واردات نیز مربوط به بهار ۹۳ است. همچنین بیشترین كسری تجاری مربوط به بهار ۹۸ است. این آمار كه از سوی گروه كشاورزی مركز ملی مطالعات راهبردی كشاورزی و آب اتاق ایران منتشر شده، نشان می‌دهد ارزش صادرات بهار امسال باوجود تحریم‌ها و مشكلات ناشی از شیوع ویروس كرونا فقط 9/3درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل كاهش داشته است. علی‌رغم مخاطرات كرونا بر تجارت، صادرات بخش كشاورزی به‌واسطه مصارف ضروری چندان از كرونا تاثیر نپذیرفته است؛ به طوری كه مطابق آمارهای گمرك ایران در سه ماهه بهار امسال، صادرات وزنی این بخش نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۱۶درصد رشد داشته است. اما این همه ماجرا نیست. معاون فنی و امور گمركی ایران آخرین آمار صادرات اعلام كرد میزان صادرات اقلام و محصولات كشاورزی در چهار ماهه نخست سال جاری بیش از دو میلیون و ۷۰۶ هزار تن بود كه این صادرات نسبت به مدت مشابه در سال قبل با آمار دو میلیون و ۷۴ هزار تن بیش از 4/30درصد رشد داشته است. مهرداد جمال ارونقی اظهار كرد: محصولات صادرشده در سال جاری دارای ارزشی معادل یك میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار است. این رقم نسبت به ارزش اقلام صادراتی سال ۹۸ در مدت مشابه با ارزشی معادل یك میلیارد و ۵۸۲ میلیون دلار با رشدی معادل 8/6درصد برخوردار بوده است. ایران ظرفیت‌ بالایی در زمینه تولیدات كشاورزی دارد، اما به گفته برخی كارشناسان از آن استفاده نمی‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوران دفاع مقدس، تحریم و كرونا كه اخیرا جهان‌گیر شده، مهم‌ترین بخش كشاورزی است و صنایع غذایی در دنیا حرف اول را می‌زند. اما برخی تصمیم‌ها در كشور باعث شده تا نتوانیم از همه ظرفیت‌های موجود استفاده كنیم. آن‌طور كه كشاورزان و صادركنندگان محصولات كشاورزی می‌گویند كیفیت محصولات كشاورزی ایران بالاست اما در زمینه صادرات هنوز نتوانستیم تصمیم درستی بگیریم كه به صورت مداوم محصول مورد نیاز یك كشور را تامین كنیم. یكی از مواردی كه بسیاری از فعالان اقتصادی و كشاورزان به آن انتقاد دارند تغییر در بخش تصمیم‌گیری و اتخاذ سیاست‌های گوناگون در زمینه صادرات است. همچنین نبود الگوی كشت برای كشاورزان باعث شده یك سال سیب‌زمینی آن‌قدر كشت شود كه دولت مجبور به دفن آن می‌شود و در یك سال با كاهش تولید قیمت آن با افزایش چند‌صد درصدی روبه‌رو می‌شود.
اهمیت صنایع غذایی در جهان
احمد صادقیان، كارشناس صنایع غذایی در گفت‌و‌گویی كه با خبرنگار ما داشت، كیفیت محصولات كشاورزی ایران را مناسب دانست و تصریح كرد: بررسی‌ها نشان داده صادرات محصولات كشاورزی در زمان شیوع ویروس كرونا نسبت به كالاهای صنعتی كاهش نداشته كه این نشان از اهمیت ارزش غذایی در كشورهاست.
وی تاكید كرد: كالاهایی در زمان كرونا كاهش صادرات داشتند كه وابسته به واردات مواد اولیه بودند. از سوی دیگر اغلب كارخانه‌های تولیدی فعالیت خود را به حالت تعلیق درآوردند و مصرف كالاهای صنعتی در همه كشورهای كاهش چشمگیری را تجربه كرد. پتروشیمی و فولاد كه بیشترین ارزش افزوده را در بازارهای جهانی داشتند در شش ماه گذشته جذابیت خود را از دست دادند، اما به همان میزان محصولات غذایی با رشد تقاضا روبه‌رو شد و كشورهایی كه در مسیر صادرات این كالاها گام بردارند می‌توانند از رشد اقتصادی برخوردار شوند.
صادقیان با بیان این‌كه كشاورزی در كشور ما ماهیت سنتی دارد تاكید كرد: متاسفانه در سال 42 زمانی كه اصلاحات ارضی رخ داد كشاورزی ایران از حالت صنعتی به حالت سنتی و معیشتی تبدیل شد به طوری كه اكنون 64 قطعه بالای 2000 هكتار داریم كه برای كشاورزی صنعتی متراژ پایینی است.
به گفته وی، از سوی دیگر بهره‌وری پایین در بخش كشاورزی و همچنین نداشتن الگوی كشت در كشور باعث شده تا در برخی مواقع یك كالا زیاد باشد و گاهی اوقات كم.
این كارشناس صنایع غذایی به مقایسه كشاورزی ایران و تركیه پرداخت و گفت: تركیه دارای اراضی بزرگ كشاورزی است و اگر ایران قصد دارد كشاورزی خود را به صورت صنعتی ادامه دهد باید از اراضی بزرگ برخوردار شود. اما پس از اصلاحات ارضی در كشور قطعات زمین‌های كشاورزی كاهش یافت و كشاورزی به جای تامین نیاز داخل و صادرات به یك كشاورزی معیشتی تبدیل شد. از این رو كشاورزان كه اقشار كم‌درآمدی بودند، بیشتر از این تصمیم نادرست آسیب دیدند.
كرونا آمد، ترانزیت هوایی باز شد
در حالی كه برخی صادركنندگان از بی‌توجهی به بخش كشاورزی گلایه می‌كنند، یك مقام مسؤول در استان اصفهان می‌گوید: كرونا بر روی صادرات محصولات كشاورزی اثری نداشته و باعث شد راه ترانزیت هوایی باز شود.
فرهاد حاجی‌مرادی، مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد كشاورزی گفت: كرونا نه‌تنها در كاهش تولید و محصولات كشاورزی تاثیر بدی نداشته است و چه بسا چنین شرایطی باعث شد كه ما به جای صادرات از طریق مرزهای زمینی محصولات صادراتی را با كیفیت بالاتری از طریق مرزهای هوایی صادر كنیم. وی با بیان این‌كه ما در مدت چهار ماه گذشته مازاد تولید در بخش كشاورزی داشته‌ایم، افزود: 60سورت پرواز اختصاصی از فرودگاه اصفهان از ابتدای سال تاكنون صورت گرفته كه 120 هزار تن محصولات كشاورزی به كشور كویت صادر شده است. در واقع شرایط كرونا موجب شد مرزهای زمینی بسته شوند و ما برای انتقال محصولات كشاورزی از طریق فرصت‌های هوایی از تهدید كرونا استفاده كنیم و پنج میلیون دلار در این مدت درآمد ارزی داشته باشیم.  وی ادامه داد: محصولات كشاورزی بامیه، زردآلو، قارچ خوراكی، زعفران، توت‌فرنگی، گیلاس، هلو، آلوچه، كلم بروكلی، انگور، شاتوت، لیمو، موسیر، شلیل، خربزه، زیره، بادام و سیب درختی از جمله مهم‌ترین آنها بوده است. بیشترین صادرات ما به كشور دبی بوده است اما صادرات محصول از هفته آینده به كشورهای عمان، مسقط و امارات هم شروع می‌شود.
وی درخصوص تبدیل شدن كشاورزی از حالت سنتی به صنعتی گفت: شرایط كشور ما به‌خصوص در تولید محصولات پروتئینی با كشورهای اروپایی در رقابت است و در محصولات كشاورزی نیز در بسیاری از بخش‌ها از حالت سنتی خارج شده و اكنون به روش‌های نوین آبیاری و روش‌های مكانیزه مجهز شده و ما اكنون صادر‌كننده بسیاری از ابزارآلات و تجهیزات كشاورزی هستیم. مدیر توسعه بازرگانی سازمان جهاد كشاورزی استان اصفهان تاكید كرد: از دولت انتظار داریم جلوی مقررات خلق‌الساعه گرفته شود و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در حمایت از صادرات صورت گیرد. تولیدكننده با یك روند پایدار مقرراتی می‌تواند برنامه‌ریزی‌های خود را انجام دهد و صادرات داشته باشد. در صورتی كه برخی نهادهای تصمیم‌گیر گاها تصمیماتی می‌گیرند كه جلوی صادرات كشاورزی را گرفته و باعث می‌شود تولید محصولات كشاورزی محدود شود.
وقتی درآمد كشاورز كم باشد...
محمد فلاح، كشاورز نمونه لنگرودی در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: كشاورزی ایران در حالی هنوز در مدار تولید سنتی قرار دارد كه هزینه‌های این بخش را به طور زیادی افزایش می‌دهد و سود اصلی نصیب دلالانی می‌شود كه كلیه محصولات را خریداری و در بازار توزیع می‌كنند.
وی افزود: از این رو جوانان روستایی برای اشتغال در روستاها دیگر به كشاورزی توجه نمی‌كنند كه باعث خلوت شدن روستاها و كاهش ظرفیت‌های تولید كشاورزی می‌شود.
فلاح معتقد است در روش كشاورزی سنتی هدررفت منابع بسیار زیاد است به طوری كه میزان آب استفاده‌شده در آبیاری صنعتی كمتر از یك‌پنجم میزان آب استفاده‌شده در روش سنتی كشاورزی است و اگر بخواهیم روش صنعتی كشاورزی را در پیش بگیریم باید علاوه‌بر آموزش كشاورزان، دولت نیز تسهیلات بانكی لازم برای كشاورزان را فراهم كند تا كشاورزان بتوانند با استفاده از تسهیلات بانكی، ماشین‌آلات روز كشاورزی را تهیه كند كه نتیجه آن محصول باكیفیت و قیمت تمام‌شده پایین است.
این كشاورز لنگرودی گفت: فقط استفاده از روش صنعتی در كشاورزی می‌تواند كسب و كار كشاورزان را رونق ببخشد و كشاورزان با اصلاح رویه كار خود می‌توانند محصولات درجه ممتاز تولید كنند و كالاهای‌شان در سبد صادرات قرار بگیرد. اكنون بسیاری از كشورهای همسایه ایران خواستار محصولات كشاورزی ما هستند اما منافعی از این جهت متوجه كشاورز نیست.