چرا یک ماه پس از اجباری شدن ماسک آمار مرگ و میرهای کرونایی بیشتر شده است؟
ماسک به تنهایی کافی نیست
نزدیك به شش ماه از این‌كه ویروس كرونا زندگی عادی مردمان این سرزمین را مختل كرده است، می‌گذرد و روزانه ده‌ها نفر را به كام مرگ كشانده و هزاران مبتلا به فهرست دچارشدگان اضافه می‌شود. رویكرد مقابله با شیوع گسترده ویروس و درمان آن اما از همان ابتدا با تناقض‌های بسیاری رو‌به‌رو بود و تا مدت‌ها با شیوه آزمون و خطا پیش می‌رفت. البته كه این شیوه چندان مورد نقد و گلایه هم نبود، چرا كه ناشناخته بودن ویروس كرونا همه جامعه پزشكی را دچار سردرگمی كرده بود و هر بار روش‌های گذشته و توصیه‌های پیشین خود را نقض می‌كرد. سازمان بهداشت جهانی هم از این ماجرا مستثنا نبود چرا كه این سازمان هم در همان روزهای ابتدایی رای به بی‌تاثیری ماسك داده بود اما پس از مدتی خیلی زود حرف خود را پس گرفت و اعلام كرد، استفاده از ماسك می‌تواند در قطع چرخه سرایت اهمیت بالایی داشته باشد. در ستاد ملی مقابله با كرونا هم كم و بیش شاهد تناقض‌های موجود بودیم. ماه گذشته اما تصمیم ستاد مقابله با كرونا رنگ و بوی توصیه نداشت و با پیشوند «اجبار» به شهروندان ابلاغ شد. این ستاد تصمیم گرفت از 15 تیر استفاده از ماسك در فضاهای سربسته را اجباری كند. این ابلاغیه تبصره‌های سختگیرانه دیگری هم داشت. كارمندان به ارباب‌رجوع‌هایی كه ماسك نمی‌زدند خدمات ارائه نمی‌كردند و خود كارمندان هم در صورت عدم استفاده از ماسك، غیبت می‌خوردند. در فضاهای سربسته‌ای همچون پاساژها هم این قاعده اجرا شد و از ورود افراد بدون ماسك از قرار جلوگیری به‌عمل می‌آمد، اما نكته مهم این بود كه تاثیر این اجبار باید بعد از یك ماه حداقل خودش را در آمار ابتلا و مرگ نشان دهد. اتفاقی كه تا این لحظه نه تنها نیفتاده كه وضعیت ابتلا و مرگ در آمارهای روزانه وزارت بهداشت رو به افزایش گذاشته است.
استفاده از ماسك چقدر می‌تواند كمك‌كننده باشد؟ همین سوال را اگر در جست‌وجوگر گوگل وارد كنید با بی‌شمار اظهارنظر و نتیجه تحقیقات جامعه پزشكی رو‌به‌رو می‌شوید. درصدهای متغیری هم برای پاسخ به این سوال در دسترس است. نتایج تحقیقات بیرونی را كه بگذارید كنار، در یك فقره از این اظهارنظرها سیما سادات‌لاری، سخنگوی وزارت بهداشت اعلام كرده است: «ماسك تا ۹۵ درصد از انتقال كرونا پیشگیری می‌كند.» او این اظهارنظر را با خبرگزاری ایرنا چند روز پیش از اجرای اجباری شدن ماسك در ایران گفته است. هر چند این درصد كمی خوشبینانه به‌نظر می‌رسد اما از بی‌تاثیری استفاده از ماسك هم نقل‌قول‌های فراوانی می‌توان یافت. همین چند روز پیش دیلی‌میل به نقل از محققان هلندی نوشت: «شواهد محكمی مبنی بر كاهش خطر ابتلا به كروناویروس در صورت استفاده از ماسك پیدا نكرده‌اند.» این در حالی است كه 120 كشور جهان به مردم خود توصیه كرده‌اند تا در برابر كرونا از ماسك استفاده كنند.
مردم چقدر رعایت كردند؟
آمار دقیقی از میزان استفاده شهروندان بعد از اجباری‌شدن ماسك وجود ندارد. پیش از این تصمیم البته در یك نمونه آماری با حضور 3000نفر مشخص شده بود 90 درصد آنها موافق اجباری‌شدن استفاده از ماسك هستند اما در یك نمونه محدود آماری شهرداری تهران اعلام كرد بعد از اجباری‌شدن استفاده از ماسك حدود 70 درصد مردم از آن استفاده می‌كنند. حالا از اجباری‌شدن استفاده از ماسك در ایران 30 روز می‌گذرد، زمانی كه به نظر می‌رسد باید تاثیرات مثبت آن آرام‌آرام خودش را نشان بدهد. همین چند روز پیش هم ایرج حریرچی اعلام كرد تا نیمه مرداد تاثیر اجباری‌شدن استفاده از ماسك عیان خواهد شد. او همچنین اعلام كرده پیش از اجبار فقط 20 درصد مردم از ماسك استفاده می‌كردند كه این درصد پس از 15 تیرماه یعنی بعد از اجبار به 60 تا 70 درصد رسیده است. نیمه مرداد است اما آمارهای ده روز اخیر نشان از تاثیر ماسك بر كاهش تاخت و تاز ویروس كرونا در ایران ندارد.
مهار با ماسك، ساده‌انگاری است
روزهاست كه تعداد روزانه قربانیان ویروس كرونا به بالای 200 نفر رسیده است. حضور جوانان و نوجوانان بسیاری در میان مبتلایان باعث شده كادر درمانی هربار توصیه و هشدار بدهد. انجمن‌های پزشكی سراسر ایران هر روز در نامه‌های سرگشاده‌ای به شکایت از وضعیت موجود می‌پردازند و همه اینها در حالی است كه شهروندان خوش‌باورانه در انتظار نیمه مرداد بودند تا تاثیر تصمیم اجباری‌شدن ماسك را در محیط پیرامون خود ببینند. آیا این تصمیم را هم باید در راستای همان سیاست آزمون و خطای ستاد مقابله با كرونا دسته‌بندی كرد؟ اگر نه پس كی قرار است تاثیر این تصمیم را در آمار روزانه ابتلا و مرگ‌ومیرها ببینیم؟ مینو محرز، متخصص عفونی معتقد است این‌كه بار مهار احتمالی كرونا را روی دوش استفاده از ماسك بیندازیم ساده‌انگاری است. او معتقد است نباید سیاستگذاران طوری رفتار كنند كه شهروندان فكر كنند با ماسك‌زدن ویروس كرونا از بین می‌رود. او به جام‌جم می‌گوید: « این‌كه به تنهایی استفاده از ماسك را در پیشگیری و ابتلا به ویروس كرونا موثر بدانیم ساده‌انگاری است، هر چند بدون شك استفاده همگانی از ماسك می‌تواند تا حدودی از سرعت سرایت ویروس پیشگیری كند اما این‌كه یك بازه زمانی تعریف كنیم و نتیجه آن را به روشنی ببینیم، روشی علمی نیست.»
از او درباره قطعیت‌های علمی در این راستا می‌پرسیم. این‌كه در یك حالت ایده‌ال استفاده همگانی شهروندان از ماسك می‌تواند خللی چشمگیر در چرخه سرایت داشته باشد و او می‌گوید: « یكی از موارد استفاده از ماسك به سرعت چرخه سرایت مربوط است. به عنوان مثال در گفت‌وگوی دو نفر اگر یك نفر ماسك نداشته باشد احتمال ابتلا 95 درصد است اما اگر هر دو نفر ماسك داشته باشند این احتمال به 5/1 درصد كاهش پیدا می‌كند.» سمت امیدوارانه حرف‌های این متخصص عفونی درصد بالای جلوگیری از ابتلا در صورت استفاده از ماسك است اما او می‌گوید نباید از همان5/1درصد ریسك استفاده هم گذشت.
اجبار در استفاده درست ماسك
در تركیب حرف‌های دیگر كارشناسان این حوزه كه دقیق بشویم متوجه واژه‌های عادی می‌شویم كه حالا نقش مهمی در سرنوشت ما بازی می‌كنند. واژه‌هایی كه اغلب رسانه‌ها آن را نادیده می‌گیرند و خلاصه می‌كنند. در ماجرای استفاده اجباری از ماسك هم واژه‌ای مغفول مانده است، مهشید ناصحی، اپیدمیولوژیست معتقد است تركیب اصلی این جمله باید این باشد «اجباری شدن استفاده درست از ماسك». او معتقد است باید آگاهی‌سازی‌هایی صورت می‌گرفت تا تاثیر «استفاده صحیح» از ماسك برای شهروندان آشكا شود. او به جام‌جم می‌گوید: « اعلام درصد از میزان استفاده‌كنندگان از ماسك ضریب اشتباه بالایی دارد چرا كه صرف گذاشتن ماسك روی صورت به مفهوم استفاده درست از آن نیست. خیلی‌ها از ماسك‌هایشان چندباره استفاده می‌كنند، بسیاری از آنها تا زمانی ماسك به صورت دارند كه نمی‌خواهند حرف بزنند و هنگام گفت‌وگو آن را برمی‌دارند. این موضوع تنها مختص به قشر ناآگاه نیست و بسیاری از افراد آگاه به این موضوع هم در رعایت نكات اینچنینی كوتاهی می‌كنند.» از او درباره تاثیر این تصمیم بر روند سرایت ویروس می‌پرسیم. او هم معتقد است هر چند دیر این اتفاق افتاده اما در كنار آن باید پروتكل‌های دیگری هم رعایت می‌شد. او به مشوق‌های حاكمیت در این راستا هم اشاره می‌كند و می‌گوید: «برخی از افراد هم اعتقادی به استفاده از ماسك ندارند ضمن این‌كه با رایگان‌كردن ماسك می‌شد درصد قابل‌توجهی از این دسته افراد را به نوعی تشویق به استفاده از ماسك كرد.»
ماسك می‌زنیم و دورهمی می‌گیریم!
«نكته مورد اعتراض در استفاده از ماسك از سوی شهروندان و حتی خود ستاد مقابله با كرونا این است كه اجبار در استفاده از ماسك به نوعی باعث شكل گرفتن یك نوع امنیت كاذب شده است. آن‌قدر كه هر شخصی با استفاده از ماسك، خود را در برابر این ویروس ایمن می‌داند در حالی كه مهم‌ترین دلیل در افزایش مبتلایان حضور در تجمعات است.» اینها گفته‌های مینو محرز است. او می‌گوید، این امنیت كاذب می‌تواند آسیب‌های فراوانی به همراه داشته باشد. مثال این متخصص عفونی از مشاهدات شخصی خودش است. محرز به جام‌جم توضیح می‌دهد،همین چند روز گذشته رستورانی شلوغ را مشاهده كرده كه مردم با فراغ بال مشغول خوردن غذا بودند. او می‌افزاید: « همه رستوران‌ها باز هستند و به فعالیت خودشان ادامه می‌دهند و مشتریان فراوانی هم دارند. در صورتی كه خطر حضور در یك رستوران به مراتب بالاتر از استفاده نكردن از ماسك است. ضمن این‌كه باید در نظر داشته باشیم سرایت این ویروس هم جهش شگفتی داشته و در آمار ابتلا و مرگ و میرها عیان است.»
به نظر می‌رسد انتظار برای مشاهده تاثیر اجباری شدن ماسك، بیهوده است وقتی نه از ماسك درست استفاده می‌شود و نه همه از آن استفاده می‌كنند. همین استفاده ضمنی پس از اجباری شدن باعث شكل گرفتن همان «امنیت كاذبی» می‌شود كه مورد اشاره مینو محرز هم قرار گرفت. امنیت كاذبی كه به شهروندان اجازه می‌دهد با ماسك در تجمعات شركت كنند! نكته‌ای كه زینب نصیری، مدیركل اداره سلامت شهرداری تهران هم به آن اشاره کرده و او می‌گوید:«شاید از خودتان بپرسید چرا با وجود اجباری شدن ماسك همچنان شاهد روندكاهشی آمار كرونا نیستیم و در پاسخ باید گفت بسیاری از افراد در فضاهای دوستانه و سربسته دورهم جمع می‌شوند، ماسك خود را برمی‌دارند یا خیلی از افراد در جلسات، ماسك‌ها را برمی‌دارند.این مساله با درنظر گرفتن این‌كه بسیاری از افراد بدون داشتن علامت خاصی ناقل كرونا هستند، بسیار نگران كننده است.»
ماسك‌های‌مان كیفیت دارد؟
همه ما تجربه‌اش را داشته‌ایم كه مثلا ماسك سه لایه خریده‌ایم، ولی به قدری نازك بوده كه رنگ صورتمان از پشت آن پیداست. همه ما هم تجربه كرده‌ایم كه كش و بند ماسك‌مان چند دقیقه پس از مصرف، كنده شده و مجبور شده‌ایم یا با منگنه آن را بند كنیم یا دور بیندازیم و ماسكی جدید بخریم.
ماسك‌هایی كه به‌راحتی از پشت آنها می‌شود شعله یك كبریت یا شمع را خاموش كرد هم ابزار حفاظتی است كه خیلی از ما نمی‌دانیم بالاخره به آن دلگرم باشیم یا نه. این كه همه ماسك‌های تولیدی دنیا این مشكلات را دارند یا نه، بی‌خبریم ولی همین اتفاقات و تجربه‌ها باعث شده به كیفیت ماسك‌هایی كه به دستمان می‌رسد، شك كنیم.
ماجرای وجود ماسك‌های غیربهداشتی در بازار هم حكایت خودش را دارد كه یك محموله‌اش اتفاقا دیروز در شمال شهر تهران كشف شد. پس این كه از زمان اجباری شدن استفاده از ماسك در كشور تغییر محسوسی نه در آمارهای ابتلا و نه در آمار مرگ و میرها احساس نمی‌شود شاید بخشی از آن به كیفیت ماسك‌ها مربوط باشد. شاید هم مربوط نباشد و موضوع برگردد به استفاده نادرست خیلی از ما از ماسك با ژست‌های من درآوردی بیرون دادن بینی و زدن ماسك زیرچانه و همچنین دست مالیدن‌های مكرر به رویه ماسك كه خدا می‌داند چه حجم آلودگی را به آن منتقل می‌كند.
بازار ماسك، آشفته است
بعد از گذشت حدود 6 ماه از مواجهه بی‌وقفه‌مان با ویروس كرونا و یك ماه پس از اجباری شدن استفاده از ماسك در كشور، هنوز دغدغه خیلی‌ها خرید بی‌دغدغه ماسك است. در این مدت، دو بار برای انواع ماسك، قیمت مصوب تصویب شد و هر دوبار این قیمت‌ها زیر پا رفت و بازار كار خودش را كرد.
می‌شود گفت از ماسك1500 تومانی تقریبا اثری جدی نیست و قیمت متداول بازار بالای 3000تومان است. روز گذشته نیز كه ما پیگیر خرید ماسك بودیم از یك فروشنده ماسك شنیدیم كه ماسك‌های در اختیارش را نمی‌فروشد، چون قیمت مواد اولیه گران شده ولی قیمت ماسك بالا نرفته و او نیز می‌خواهد فعلا ماسك‌ها را نگه دارد تا ببیند بالاخره اینها را با چه قیمتی بفروشد كه متضرر نشود. این كه تولیدكنندگان ماسك نیز با كمبود مواد اولیه و مهم‌تر از آن با گرانی مواد اولیه دست به گریبانند نیز مشكل دیگری است. رئیس اتحادیه تولیدكنندگان و فروشندگان پوشاك تهران كه 200 واحد صنفی تحت پوشش آن ماسك تولید می‌كنند هفتم مرداد اعلام كرد در تامین كش و پارچه كمبود دارند. رئیس سازمان صمت استان فارس نیز چند روز قبل از او توضیح داد ۱۷ كارخانه تولید ماسك دراین استان مشغول به كارند، ولی در تهیه مواد اولیه مشكل دارند، چون این مواد گران شده است. متناقض این كه رئیس مركز امور اصناف وزارت صمت می‌گوید كمبودی در مواد اولیه تولید ماسك وجود ندارد و دو واحد بزرگ تولیدی آماده توزیع مواد اولیه برای تولید روزانه 10 میلیون ماسك هستند.
پس اگر همه چیز مهیا و رو به راه است، تولیدكننده‌ها چه می‌گویند و چرا مردم به عنوان مصرف‌كننده یا نبود ماسك را به چشم می‌بینند یا قیمت‌های پرنوسان آن را؟ مسلما این بازار آشفته بر میزان استفاده مردم از ماسك و رغبت آنها در خرید ماسك اثر دارد.
اجباری شدن استفاده از ماسك به روایت آمار
امروز سی‌ودومین روز اجباری شدن استفاده از ماسك است. براساس آمارهای اعلام‌شده از سوی سخنگوی وزارت بهداشت، دیروز تعداد مبتلایان قطعی روزانه به 2751 نفر و تعداد جان‌باختگان روزانه كشور به 212 نفر رسید. این در حالی است كه 15 تیر، یعنی دقیقا در روز اول اجرایی شدن طرح ماسك اجباری، 2560 مبتلای قطعی ثبت شده بود و 163 نفر نیز به صورت روزانه فوت كرده بودند. یعنی دیروز تعداد مبتلایان روزانه 5/7درصد و تعداد فوتی‌های روزانه 1/30 درصد از روز اول این طرح بیشتر شده بود. در حالی كه قرار بود طرح ماسك اجباری، تاثیر مهمی در افزایش آمارهای كرونایی در كشورمان بگذارد، اما براساس آنچه خود وزارت بهداشت اعلام كرده است، حداقل تا دیروز چنین تاثیری را در آمارها مشاهده نكرده‌ایم.
همچنین اگر به همه آمارهای یك ماه اخیر توجه كنیم، خواهیم دید در فاصله بین روز اول اجباری شدن استفاده از ماسك تا دیروز، مجموعا 76 هزار و 926 مبتلای قطعی به كرونا تشخیص داده شد، یعنی در این ایام به طور متوسط روزانه 2481 نفر از ایرانیان به كرونا مبتلا شدند. همچنین در این بازه زمانی، مجموعا 6015 نفر و به طور متوسط، روزانه 194 نفر بر اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند.
در این میان، اگر بخواهیم آمار مبتلایان و جان‌باختگان ناشی از كرونا در یك هفته پیش از اجرایی شدن طرح ماسك اجباری (یعنی 8 تا 14 تیر) را با یك هفته اخیر (یعنی 8 تا 14 مرداد) مقایسه كنیم، خواهیم دید در بازه زمانی اول به طور متوسط روزانه 2528 نفر به صورت قطعی به كرونا مبتلا شدند و به صورت میانگین 149 نفر بر اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند. این در حالی است كه در بازه زمانی دوم، به طور متوسط روزانه 2645 نفر كرونا گرفتند و به طور میانگین روزی 210 مبتلا به كرونا نیز فوت كردند. براین اساس می‌توان گفت در یك هفته اخیر نسبت به یك هفته پیش از اجباری شدن استفاده از ماسك، تعداد مبتلایان روزانه به طور متوسط 6/4درصد رشد كرده است و تعداد فوتی‌های روزانه نیز 1/40 درصد بیشتر شده است. البته نباید براساس این آمارها تاثیر استفاده از ماسك در پیشگیری از ابتلا به كرونا را زیر سوال برد، بلكه باید به شیوه اجرایی شدن طرح ماسك اجباری در یك هفته اخیر نگریست و در این شیوه تجدیدنظر كرد.
مردم چقدر رعایت كردند؟
آمار دقیقی از میزان استفاده شهروندان بعد از اجباری‌شدن ماسك وجود ندارد. پیش از این تصمیم البته در یك نمونه آماری با حضور 3000نفر مشخص شده بود 90 درصد آنها موافق اجباری‌شدن استفاده از ماسك هستند اما در یك نمونه محدود آماری شهرداری تهران اعلام كرد بعد از اجباری‌شدن استفاده از ماسك حدود 70 درصد مردم از آن استفاده می‌كنند. حالا از اجباری‌شدن استفاده از ماسك در ایران 30 روز می‌گذرد، زمانی كه به نظر می‌رسد باید تاثیرات مثبت آن آرام‌آرام خودش را نشان بدهد. همین چند روز پیش هم ایرج حریرچی اعلام كرد تا نیمه مرداد تاثیر اجباری‌شدن استفاده از ماسك عیان خواهد شد. او همچنین اعلام كرده پیش از اجبار فقط 20 درصد مردم از ماسك استفاده می‌كردند كه این درصد پس از 15 تیرماه یعنی بعد از اجبار به 60 تا 70 درصد رسیده است. نیمه مرداد است اما آمارهای ده روز اخیر نشان از تاثیر ماسك بر كاهش تاخت و تاز ویروس كرونا در ایران ندارد.
مهار با ماسك، ساده‌انگاری است
روزهاست كه تعداد روزانه قربانیان ویروس كرونا به بالای 200 نفر رسیده است. حضور جوانان و نوجوانان بسیاری در میان مبتلایان باعث شده كادر درمانی هربار توصیه و هشدار بدهد. انجمن‌های پزشكی سراسر ایران هر روز در نامه‌های سرگشاده‌ای به شکایت از وضعیت موجود می‌پردازند و همه اینها در حالی است كه شهروندان خوش‌باورانه در انتظار نیمه مرداد بودند تا تاثیر تصمیم اجباری‌شدن ماسك را در محیط پیرامون خود ببینند. آیا این تصمیم را هم باید در راستای همان سیاست آزمون و خطای ستاد مقابله با كرونا دسته‌بندی كرد؟ اگر نه پس كی قرار است تاثیر این تصمیم را در آمار روزانه ابتلا و مرگ‌ومیرها ببینیم؟ مینو محرز، متخصص عفونی معتقد است این‌كه بار مهار احتمالی كرونا را روی دوش استفاده از ماسك بیندازیم ساده‌انگاری است. او معتقد است نباید سیاستگذاران طوری رفتار كنند كه شهروندان فكر كنند با ماسك‌زدن ویروس كرونا از بین می‌رود. او به جام‌جم می‌گوید: « این‌كه به تنهایی استفاده از ماسك را در پیشگیری و ابتلا به ویروس كرونا موثر بدانیم ساده‌انگاری است، هر چند بدون شك استفاده همگانی از ماسك می‌تواند تا حدودی از سرعت سرایت ویروس پیشگیری كند اما این‌كه یك بازه زمانی تعریف كنیم و نتیجه آن را به روشنی ببینیم، روشی علمی نیست.»
از او درباره قطعیت‌های علمی در این راستا می‌پرسیم. این‌كه در یك حالت ایده‌ال استفاده همگانی شهروندان از ماسك می‌تواند خللی چشمگیر در چرخه سرایت داشته باشد و او می‌گوید: « یكی از موارد استفاده از ماسك به سرعت چرخه سرایت مربوط است. به عنوان مثال در گفت‌وگوی دو نفر اگر یك نفر ماسك نداشته باشد احتمال ابتلا 95 درصد است اما اگر هر دو نفر ماسك داشته باشند این احتمال به 5/1 درصد كاهش پیدا می‌كند.» سمت امیدوارانه حرف‌های این متخصص عفونی درصد بالای جلوگیری از ابتلا در صورت استفاده از ماسك است اما او می‌گوید نباید از همان5/1درصد ریسك استفاده هم گذشت.
اجبار در استفاده درست ماسك
در تركیب حرف‌های دیگر كارشناسان این حوزه كه دقیق بشویم متوجه واژه‌های عادی می‌شویم كه حالا نقش مهمی در سرنوشت ما بازی می‌كنند. واژه‌هایی كه اغلب رسانه‌ها آن را نادیده می‌گیرند و خلاصه می‌كنند. در ماجرای استفاده اجباری از ماسك هم واژه‌ای مغفول مانده است، مهشید ناصحی، اپیدمیولوژیست معتقد است تركیب اصلی این جمله باید این باشد «اجباری شدن استفاده درست از ماسك». او معتقد است باید آگاهی‌سازی‌هایی صورت می‌گرفت تا تاثیر «استفاده صحیح» از ماسك برای شهروندان آشكا شود. او به جام‌جم می‌گوید: « اعلام درصد از میزان استفاده‌كنندگان از ماسك ضریب اشتباه بالایی دارد چرا كه صرف گذاشتن ماسك روی صورت به مفهوم استفاده درست از آن نیست. خیلی‌ها از ماسك‌هایشان چندباره استفاده می‌كنند، بسیاری از آنها تا زمانی ماسك به صورت دارند كه نمی‌خواهند حرف بزنند و هنگام گفت‌وگو آن را برمی‌دارند. این موضوع تنها مختص به قشر ناآگاه نیست و بسیاری از افراد آگاه به این موضوع هم در رعایت نكات اینچنینی كوتاهی می‌كنند.» از او درباره تاثیر این تصمیم بر روند سرایت ویروس می‌پرسیم. او هم معتقد است هر چند دیر این اتفاق افتاده اما در كنار آن باید پروتكل‌های دیگری هم رعایت می‌شد. او به مشوق‌های حاكمیت در این راستا هم اشاره می‌كند و می‌گوید: «برخی از افراد هم اعتقادی به استفاده از ماسك ندارند ضمن این‌كه با رایگان‌كردن ماسك می‌شد درصد قابل‌توجهی از این دسته افراد را به نوعی تشویق به استفاده از ماسك كرد.»
ماسك می‌زنیم و دورهمی می‌گیریم!
«نكته مورد اعتراض در استفاده از ماسك از سوی شهروندان و حتی خود ستاد مقابله با كرونا این است كه اجبار در استفاده از ماسك به نوعی باعث شكل گرفتن یك نوع امنیت كاذب شده است. آن‌قدر كه هر شخصی با استفاده از ماسك، خود را در برابر این ویروس ایمن می‌داند در حالی كه مهم‌ترین دلیل در افزایش مبتلایان حضور در تجمعات است.» اینها گفته‌های مینو محرز است. او می‌گوید، این امنیت كاذب می‌تواند آسیب‌های فراوانی به همراه داشته باشد. مثال این متخصص عفونی از مشاهدات شخصی خودش است. محرز به جام‌جم توضیح می‌دهد،همین چند روز گذشته رستورانی شلوغ را مشاهده كرده كه مردم با فراغ بال مشغول خوردن غذا بودند. او می‌افزاید: « همه رستوران‌ها باز هستند و به فعالیت خودشان ادامه می‌دهند و مشتریان فراوانی هم دارند. در صورتی كه خطر حضور در یك رستوران به مراتب بالاتر از استفاده نكردن از ماسك است. ضمن این‌كه باید در نظر داشته باشیم سرایت این ویروس هم جهش شگفتی داشته و در آمار ابتلا و مرگ و میرها عیان است.»
به نظر می‌رسد انتظار برای مشاهده تاثیر اجباری شدن ماسك، بیهوده است وقتی نه از ماسك درست استفاده می‌شود و نه همه از آن استفاده می‌كنند. همین استفاده ضمنی پس از اجباری شدن باعث شكل گرفتن همان «امنیت كاذبی» می‌شود كه مورد اشاره مینو محرز هم قرار گرفت. امنیت كاذبی كه به شهروندان اجازه می‌دهد با ماسك در تجمعات شركت كنند! نكته‌ای كه زینب نصیری، مدیركل اداره سلامت شهرداری تهران هم به آن اشاره کرده و او می‌گوید:«شاید از خودتان بپرسید چرا با وجود اجباری شدن ماسك همچنان شاهد روندكاهشی آمار كرونا نیستیم و در پاسخ باید گفت بسیاری از افراد در فضاهای دوستانه و سربسته دورهم جمع می‌شوند، ماسك خود را برمی‌دارند یا خیلی از افراد در جلسات، ماسك‌ها را برمی‌دارند.این مساله با درنظر گرفتن این‌كه بسیاری از افراد بدون داشتن علامت خاصی ناقل كرونا هستند، بسیار نگران كننده است.»
ماسك‌های‌مان كیفیت دارد؟
همه ما تجربه‌اش را داشته‌ایم كه مثلا ماسك سه لایه خریده‌ایم، ولی به قدری نازك بوده كه رنگ صورتمان از پشت آن پیداست. همه ما هم تجربه كرده‌ایم كه كش و بند ماسك‌مان چند دقیقه پس از مصرف، كنده شده و مجبور شده‌ایم یا با منگنه آن را بند كنیم یا دور بیندازیم و ماسكی جدید بخریم.
ماسك‌هایی كه به‌راحتی از پشت آنها می‌شود شعله یك كبریت یا شمع را خاموش كرد هم ابزار حفاظتی است كه خیلی از ما نمی‌دانیم بالاخره به آن دلگرم باشیم یا نه. این كه همه ماسك‌های تولیدی دنیا این مشكلات را دارند یا نه، بی‌خبریم ولی همین اتفاقات و تجربه‌ها باعث شده به كیفیت ماسك‌هایی كه به دستمان می‌رسد، شك كنیم.
ماجرای وجود ماسك‌های غیربهداشتی در بازار هم حكایت خودش را دارد كه یك محموله‌اش اتفاقا دیروز در شمال شهر تهران كشف شد. پس این كه از زمان اجباری شدن استفاده از ماسك در كشور تغییر محسوسی نه در آمارهای ابتلا و نه در آمار مرگ و میرها احساس نمی‌شود شاید بخشی از آن به كیفیت ماسك‌ها مربوط باشد. شاید هم مربوط نباشد و موضوع برگردد به استفاده نادرست خیلی از ما از ماسك با ژست‌های من درآوردی بیرون دادن بینی و زدن ماسك زیرچانه و همچنین دست مالیدن‌های مكرر به رویه ماسك كه خدا می‌داند چه حجم آلودگی را به آن منتقل می‌كند.
بازار ماسك، آشفته است
بعد از گذشت حدود 6 ماه از مواجهه بی‌وقفه‌مان با ویروس كرونا و یك ماه پس از اجباری شدن استفاده از ماسك در كشور، هنوز دغدغه خیلی‌ها خرید بی‌دغدغه ماسك است. در این مدت، دو بار برای انواع ماسك، قیمت مصوب تصویب شد و هر دوبار این قیمت‌ها زیر پا رفت و بازار كار خودش را كرد.
می‌شود گفت از ماسك1500 تومانی تقریبا اثری جدی نیست و قیمت متداول بازار بالای 3000تومان است. روز گذشته نیز كه ما پیگیر خرید ماسك بودیم از یك فروشنده ماسك شنیدیم كه ماسك‌های در اختیارش را نمی‌فروشد، چون قیمت مواد اولیه گران شده ولی قیمت ماسك بالا نرفته و او نیز می‌خواهد فعلا ماسك‌ها را نگه دارد تا ببیند بالاخره اینها را با چه قیمتی بفروشد كه متضرر نشود. این كه تولیدكنندگان ماسك نیز با كمبود مواد اولیه و مهم‌تر از آن با گرانی مواد اولیه دست به گریبانند نیز مشكل دیگری است. رئیس اتحادیه تولیدكنندگان و فروشندگان پوشاك تهران كه 200 واحد صنفی تحت پوشش آن ماسك تولید می‌كنند هفتم مرداد اعلام كرد در تامین كش و پارچه كمبود دارند. رئیس سازمان صمت استان فارس نیز چند روز قبل از او توضیح داد ۱۷ كارخانه تولید ماسك دراین استان مشغول به كارند، ولی در تهیه مواد اولیه مشكل دارند، چون این مواد گران شده است. متناقض این كه رئیس مركز امور اصناف وزارت صمت می‌گوید كمبودی در مواد اولیه تولید ماسك وجود ندارد و دو واحد بزرگ تولیدی آماده توزیع مواد اولیه برای تولید روزانه 10 میلیون ماسك هستند.
پس اگر همه چیز مهیا و رو به راه است، تولیدكننده‌ها چه می‌گویند و چرا مردم به عنوان مصرف‌كننده یا نبود ماسك را به چشم می‌بینند یا قیمت‌های پرنوسان آن را؟ مسلما این بازار آشفته بر میزان استفاده مردم از ماسك و رغبت آنها در خرید ماسك اثر دارد.
اجباری شدن استفاده از ماسك به روایت آمار
امروز سی‌ودومین روز اجباری شدن استفاده از ماسك است. براساس آمارهای اعلام‌شده از سوی سخنگوی وزارت بهداشت، دیروز تعداد مبتلایان قطعی روزانه به 2751 نفر و تعداد جان‌باختگان روزانه كشور به 212 نفر رسید. این در حالی است كه 15 تیر، یعنی دقیقا در روز اول اجرایی شدن طرح ماسك اجباری، 2560 مبتلای قطعی ثبت شده بود و 163 نفر نیز به صورت روزانه فوت كرده بودند. یعنی دیروز تعداد مبتلایان روزانه 5/7درصد و تعداد فوتی‌های روزانه 1/30 درصد از روز اول این طرح بیشتر شده بود. در حالی كه قرار بود طرح ماسك اجباری، تاثیر مهمی در افزایش آمارهای كرونایی در كشورمان بگذارد، اما براساس آنچه خود وزارت بهداشت اعلام كرده است، حداقل تا دیروز چنین تاثیری را در آمارها مشاهده نكرده‌ایم.
همچنین اگر به همه آمارهای یك ماه اخیر توجه كنیم، خواهیم دید در فاصله بین روز اول اجباری شدن استفاده از ماسك تا دیروز، مجموعا 76 هزار و 926 مبتلای قطعی به كرونا تشخیص داده شد، یعنی در این ایام به طور متوسط روزانه 2481 نفر از ایرانیان به كرونا مبتلا شدند. همچنین در این بازه زمانی، مجموعا 6015 نفر و به طور متوسط، روزانه 194 نفر بر اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند.
در این میان، اگر بخواهیم آمار مبتلایان و جان‌باختگان ناشی از كرونا در یك هفته پیش از اجرایی شدن طرح ماسك اجباری (یعنی 8 تا 14 تیر) را با یك هفته اخیر (یعنی 8 تا 14 مرداد) مقایسه كنیم، خواهیم دید در بازه زمانی اول به طور متوسط روزانه 2528 نفر به صورت قطعی به كرونا مبتلا شدند و به صورت میانگین 149 نفر بر اثر ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند. این در حالی است كه در بازه زمانی دوم، به طور متوسط روزانه 2645 نفر كرونا گرفتند و به طور میانگین روزی 210 مبتلا به كرونا نیز فوت كردند. براین اساس می‌توان گفت در یك هفته اخیر نسبت به یك هفته پیش از اجباری شدن استفاده از ماسك، تعداد مبتلایان روزانه به طور متوسط 6/4درصد رشد كرده است و تعداد فوتی‌های روزانه نیز 1/40 درصد بیشتر شده است. البته نباید براساس این آمارها تاثیر استفاده از ماسك در پیشگیری از ابتلا به كرونا را زیر سوال برد، بلكه باید به شیوه اجرایی شدن طرح ماسك اجباری در یك هفته اخیر نگریست و در این شیوه تجدیدنظر كرد.
