نگاهی به وضعیت معلولان به مناسبت روزجهانی آنها
محدودیت معلولیت!
«معلولیت، محدودیت نیست». این شعار کلیشهای را بارها شنیده و حتی بر بیلبوردها و دیوارنوشتهها هم دیدهایم. اما چقدر در راستای رسیدن به این شعار تلاش شده است؟ واقعیت این است که معلولان در ایران با مشکلات بسیاری در زندگی روزمره خود دست به گریبان هستند؛ مشکلاتی که آنها را از کار و فعالیتهای اجتماعی دور نگه داشته است. در بسیاری از کشورهای جهان، معلولان بهعنوان یکی از اقشار جامعه قلمداد میشوند و حقوق آنان مساوی با حقوق سایر شهروندان در نظر گرفته میشود؛ در نتیجه تمامی امکاناتی که به تسهیل زندگی آنان کمک میکند، فراهم میشود و تمامی امکانات آموزشی، اشتغال و بهزیستی در اختیارشان قرار میگیرد. در ایران سال1383 «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» تدوین و سپس تصویب شد که در آن مادهها و تبصرههای مفید و کارآمدی نوشته شده است. اگر از همان سال با یک پشتوانه قوی اجرایی، نسبت به تحقق این قوانین تلاش میشد، شاید امروز معلولان در کشور زندگی آسودهتری داشتند اما بیشتر راهکارها در حد همین تصویب قوانین و پیوستن به «کنوانسیون بینالمللی حقوق افراد دارای معلولیت» در سال1387 یا تصویب لایحه «حمایت از حقوق معلولان» در سال1397 باقی ماند! و کار اجرای موثری انجام نگرفت اما آمار معلولان ایران چقدر است؟ با توجه به اینکه آمار دقیقی در این زمینه موجود نیست به صورت تقریبی، معلولان 10درصد جمعیت ایران یعنی رقمی در حدود 9میلیون نفر را شامل میشوند. در اینجا به برخی از مشکلات آنها در زندگی روزمره میپردازیم:
متاسفانه تقریبا هیچ نوع مناسبسازی در فضای شهرهای ایران برای معلولان ایجاد نشده است. رمپ یا همان سطح شیبدار یکی از تسهیلاتی است که برای تردد معلولان در مکانهایی که اختلاف ارتفاع دارند، در نظر گرفته میشود. بسیاری از رمپهایی که در سطح شهر تعبیه شدهاند، شیب استاندارد ندارد و در بسیاری از موارد خود باعث بروز حادثه برای معلولان میشوند. شیب برخی از این رمپها آنچان زیاد است که معلولان برای عبور از روی آنها نیازمند کمک هستند و این به استقلال حرکتشان لطمه میزند و حس آزاردهنده وابستگی دائم به دیگران را در آنها تشدید میکند. عرض کم و استفاده از مصالح نامناسب در پیادهروها، وجود مانع بین پیادهرو و سوارهرو، نبود پل و نداشتن مشخصه حسی برای نابینایان تنها گوشهای از مشکلات ترددی معلولان هستند.
هزینههای آموزش، درمان و توانبخشی
آموزش یکی از ارکان توسعه پایدار و توانمندسازی تمامی اقشار جامعه است. معلولان نیز از نیاز به آموزش مستثنا نیستند. اما مشکلاتشان کم نیست. هزینههای رفت و آمد به مراکز آموزشی به سبب مشکلات شهری از یک طرف و کمبود مراکز آموزشی برای این قشر سبب سرسامآور شدن هزینههای آموزشی شده است. بهدلیل نبود پشتوانه قانونی قوی، معلولان به ندرت میتوانند در مراکز آموزشی عادی ثبتنام کنند چرا که معلمان و حتی کاربران با آنها همکاری لازم را ندارند و کمتر حاضر میشوند برای فردی با توانایی خاص وقت بیشتری صرف کنند. هزینههای درمانی نیز گریبانگیر این قشر شده است. در طی سالهای گذشته هزینه تهیه لوازم توانبخشی چون عصا، واکر و ویلچر آنچنان بالا رفته که برای قشر کمدرآمد تبدیل به آرزو شده است. بالا رفتن قیمت این لوازم مشکل دیگری را هم برای معلولان ایجاد کرده؛ افزایش سرقت لوازم توانبخشی!
اشتغال
یکی از مهمترین راههای حمایت از معلولان حل مشکلات اشتغال آنهاست. داشتن استقلال اقتصادی برای قشری که هزینههای زندگیشان بسیار بیشتر از سایر افراد جامعه است، میتواند در بهبود شرایط جسمی و بهخصوص روحی آنها موثر باشد. طبق قانون مصوب سال ۱۳۸۳ دولت موظف است زمینههای لازم را برای تامین حقوق معلولان، فراهم و حمایتهای لازم را از آنها به عمل آورد اما در عمل، معلولان توسط دولت و بخش خصوصی مورد بیمهری قرار گرفتهاند و حمایت نمیشوند. سازمان بهزیستی نیز بیشتر نیروی خود را در حوزه اشتغال معلولان در بخش مشاغل خانگی متمرکز کرده است. مشاغل خانگی از جهت کسب درآمد خوب هستند اما بیش از پیش معلولان را خانهنشین کرده و آنها را از جامعه دور نگه میدارد. برای داشتن یک جامعه پایدار و پیشرو، حضور معلولان در سطح جامعه نیز لازم است.
گردشگری و تفریح
شاید تصور شود وقتی معلولان در مسائل ابتدایی زندگی دچار مشکل هستند چه نیازی به ایجاد تسهیلات برای سفر و تفریح آنها هست؟ باید بدانید که داشتن تفریح و سرگرمی به همان اندازه که برای سایر افراد جامعه مهم است برای معلولان نیز لازم است. متاسفانه همچون سایر مراکز، اماکن تفریحی و فرهنگی مانند موزهها، سالنهای نمایش، اماکن تاریخی و... برای تردد معلولان مناسبسازی نشدهاند. آنها بهدلیل نبود هتلهای مناسبسازی نشده از سفر به مقصدهایی که نیاز به شبمانی دارد، محروم هستند. حتی خوردن یک وعده غذا خارج از خانه برای معلولان راحت نیست. سرویسهای بهداشتی چه عمومی و چه خصوصی هم برای آنها مناسبسازی نشدهاند. این یک واقعیت است که سفر به کشورهای خارجی برای معلولان ایرانی بسیار راحتتر و بیحادثهتر است و این جای تاسف دارد.