ماركو رُمولی، سرپرست ناظر و محقق اصلی دستگاه مِتیس در سولار اوربیتر در گفتوگو با جامجم از این كاوشگر اروپایی مدارگرد خورشید میگوید
خو رشید از نمای نزدیك
كاوشگر مدارگرد خورشیدی (Solar Orbiter) ماموریتی اروپایی زیر نظر سازمان فضایی اروپا (ESA) با همكاری سازمان فضایی آمریكا (NASA) است كه 21 بهمن 1398/10 فوریه 2020 همراه با موشك اطلس 5 از پایگاه فضایی كیپ كاناورال در آمریكا پرتاب شد. ماموریت مهم سولار اوربیتر ارائه رصدهای بیسابقهای از نزدیك خورشید و همچنین تهیه اولین تصاویر از مناطق قطبی ستاره مادر منظومه شمسی است. این كاوشگر كه در مركز هوافضا و صنایع دفاعی ایرباس ساخته شده است 10 ابزار علمی دارد كه یكی از آنها ساخت آمریكا و بقیه ساخت اروپاست. چندی پیش، این ماموریت موفق شد در اولین نزدیكیاش به خورشید تصاویر با وضوح بسیار بالایی از آن تهیه كند. از اینرو با ماركو رُمولی (Marco Romoli) سرپرست ناظر و محقق اصلی یكی از دستگاههای این كاوشگر گفتوگو میكنیم.
سولار اوربیتر كاوشگری میانسیارهای است كه پیرامون خورشید خواهد چرخید. این اولین مزیت رصد خورشید از زاویه دیدی متفاوت از زاویه دید زمین است. زیرا كاوشگرهایی مثل اسدیاو و سوهو در مدار دور زمین قرار دارند. بهعلاوه، سولار اوربیتر مداری خواهد داشت كه در مسیر ماموریتش و درپی ملاقاتهای بعدی با سیاره زهره، نسبت به مدار زمین انحراف خواهد داشت و امكان خواهد داد برای اولینبار قطبهای خورشید را رصد كنیم. این كار، اطلاعات بسیار مهمی مربوط به نسل میدان مغناطیسی و چرخه خورشیدی به ما ارائه خواهد كرد. بهیاد میآورم كاوشگر دیگری در گذشته كه متعلق به ناسا بود و اولیس (Ulysses) نام داشت از فاصله بسیار دوری بر فراز قطبهای خورشید پرواز كرد. اما این ماموریت هیچ تلسكوپی برای رصد خورشید در اختیار نداشت؛ بلكه صرفا ابزاری از نوع دستگاههای در محل بود. تازگی مهم دیگر درمورد سولار اوربیتر این است كه این فضاپیما تا فاصله 28/0 واحد نجومی (حدود 42 میلیون كیلومتر) به خورشید نزدیك خواهد شد. میدانیم كه متوسط فاصله زمین از خورشید چیزی حدود 150 میلیون كیلومتر است و بهدلیل فاصله بسیار نزدیكی كه سولار اوربیتر در آن قرار میگیرد، رصد خورشید را با وضوحی فضایی میسر خواهد كرد كه تاكنون دستیابی به آن هرگز امكانپذیر نبوده است.
این كاوشگر چه ابزارهای سنجشی و رصدی را حمل میكند؟
محموله علمی سولار اوربیتر متشكل از مجموعهای شامل شش تلسكوپ برای رصد خورشید است. هر یك از این دستگاهها از نوسانات تا میدان مغناطیسی نورسپهر، تاج خورشیدی و هورسپهر را مطالعه میكنند. چهار دستگاه دیگر هم ویژگیهای بادخورشیدی، ذرات پرانرژی و میدانهای الكتریكی و مغناطیسی را اندازهگیری میكنند.
ماموریت كاوشگر پاركر هم مانند سولار اوربیتر در مدار خورشید مركزی قرار دارد و میدانیم كه همكاریهایی میان پاركر و سولار اوربیتر پیشبینی شده است. این همكاری چه اهدافی را دنبال خواهند كرد؟
همانطوركه گفتید این دو ماموریت قرار است با هم همكاری كنند و در واقع مكمل هم هستند. كاوشگر خورشیدی پاركر به خورشید بسیار نزدیك خواهد شد و تا فاصله ده برابر شعاع خورشیدی از آن خواهد رسید. اما همراه خودش هیچ تلسكوپی برای رصد قرص خورشید در اختیار ندارد. این درحالی است كه سولار اوربیتر با تلسكوپها و سایر دستگاههایش اندازهگیریهای كاوشگر خورشیدی پاركر را تكمیل خواهد كرد و خواهد توانست برای اولینبار میان رویدادهایی كه روی خورشید رخ میدهند، با اندازهگیریهای پلاسمای خورشیدی در نقاط منطبق با موقعیتهای مختلف دو كاوشگر پیوند برقرار كند.
متیس كه یكی از دستگاههای همراه سولار اوربیتر است در ایتالیا ساخته شده است. بهعنوان سرپرست ناظر و محقق اصلی این دستگاه كمی درباره وظایفش توضیح میدهید؟
متیس، تاجنگار سولار اوربیتر است و وظیفهاش رصد تاج خورشید از فاصله 7/1تا 9 شعاع خورشیدی است و اینكار را با اندازهگیری خطی تابشهای قطبیشده در پهنباد مرئی و نور فرابنفش در خط طیفی لیمان-آلفای هیدروژن خنثی انجام میدهد.
تصاویری كه متیس تهیه خواهد كرد اولین عكسهایی خواهد بود كه تاكنون یك تاجنگار فضایی در طیف فرابنفش از تاج خورشید بهدست آورده است. هدف از این اندازهگیریها تعیین چگالی دو جزء مهم تاج خورشیدی یعنی الكترونها و هیدروژن است و همچنین سرعت بادخورشیدی را بااستفاده از شیوه نوركاهی دوپلر (Doppler dimming) اندازهگیری میكند. اولینبار از این شیوه در تاجنگار طیفسنج فرابنفش كاوشگر سوهو استفاده شد. اندازهگیری با این شیوه، وضوح فضایی و زمانی بیسابقهای را نسبت به سایر تاجنگارهای زمینی و فضایی به ارمغان خواهند آورد. این اندازهگیریها برای درك بهتر تاج خورشیدی و همچنین برای مطالعه پدیدههای پویای خروج جرم از تاج خورشیدی (CME مخفف عبارت Coronal Mass Ejection) بهكار گرفته خواهند شد.
مدتی قبل، سولار اوربیتر اولین تصاویرش را از خورشید كه طی اولین حضیضش (حداقل فاصله از خورشید) گرفته بود ارسال كرد. ویژگیهای خاص این عكسها نسبت به تصاویری كه پیش از این بهلطف سایر كاوشگرهای فضایی خورشیدی به دست ما رسیده است، چیست؟
ویژگی جدید این تصاویر در وضوح فضایی آنهاست. با اینكه كاوشگر هنوز به حداقل حضیضش یعنی فاصله 28/0 واحد نجومی از خورشید نرسیده است، بسیاری از دستگاههایش موفق شدهاند با وضوح فضایی بالاتر از هر نوع ماموریت فضایی یا زمینی این تصاویر را تهیه كنند.
بهنظر شما ماموریت سولار اوربیتر چگونه خواهد توانست دانش ما را درباره ستاره مادر منظومه خورشیدی متحول كند؟
مثل انتظاری كه از تمام ماموریتهایی داریم كه چشماندازهای رصدی جدیدی را عرضه میكنند اینبار هم منتظر كشفهای جدیدی هستیم. كافی است به رصد قطبهای خورشید یا به فازهای شبههمسوگردی كه كاوشگر در حضیض خواهد داشت فكر كنیم. بهخصوص، حركت شبههمسوگرد با خورشید به كاوشگر امكان خواهد داد مناطق فعال را برای دورههای طولانیتر از دورههایی كه میتوان آنها را از زمین بررسی كرد، رصد و پیوند و ارتباط رویدادها را روی قرص خورشید بهصورت در - محل شناسایی كند. ازسویی دیگر، سولار اوربیتر همزمان با تعداد زیاد دیگری از آزمایشگاههای خورشیدی پرواز میكند كه برای مثال، میتوانم به سوهو، اسدیاو، استریو، كاوشگر خورشیدی پاركر و دو ماموریت آینده
اساو-اس از چین و آدیتیا از هند اشاره كنم. بنابراین، میتوان گفت كه دهه پیش رو، دهه بسیار فعال و پركاری برای مطالعات فیزیك خورشیدی است. این دهه بهروشنی به ما اجازه میدهد دانش و آگاهی خودمان را نسبت به بسیاری از پدیدههایی كه روی خورشید رخ میدهند، عمق ببخشیم و ساعتهای طولانی و از نقطهنظرهای رصدی مختلف این پدیدهها را دنبال كنیم.
-
دلم نمیخواست نقش منفی بازی کنم
-
جنگ جهانی دوم به روایت رمان
-
مدافعان آسمان وطن
-
پایکوبی ناتمام بن زاید و نتانیاهو
-
هیاتی به بزرگی ایران
-
تقابل برادرانه در «زمیــن گــرم»
-
مسعود یک چریک بود
-
آموزش در جوار کرونا
-
خو رشید از نمای نزدیك
-
ورود بیگانه ممنوع!
-
خطر سال تعطیلی
-
پارودیِ تاریخ و سلولهای انفرادی
-
بازوی رسانهای کربلا...