گفت‌وگو با برگزیده سومین فجر صنایع دستی که توانسته یک هنر 4000 ساله را احیا کند
کارت بافی جانی دوباره گرفت
تا پیش از تبدیل نساجی به یك صنعت ماشینی، از تكنیك‌ها و مواد اولیه متفاوتی برای بافت پارچه‌های جورواجور و گوناگون در نقاط مختلف دنیا استفاده می‌شد كه بنا بر امكانات طبیعی و شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت بود. رفته رفته اما، با ورود ابزارآلات صنعتی و ماشین‌های پارچه‌بافی، روش‌های بافت دستی به فراموشی سپرده و بافت‌های دستی راهی موزه‌ها شد؛ همان دست‌بافته‌هایی كه بالاخره پس از سال‌ها فراموشی، یك بار دیگر با عنوان صنایع دستی مورد توجه قرار گرفت و احیا شد كه كارت‌بافی از جمله آنهاست؛ عنوانی كه توسط شهلا امینی در ادبیات پارچه‌بافی كشور متداول شده است. این بانوی هنرمند، صاحب عنوان درجه دو هنری است و با پژوهش‌های گسترده در این حوزه، توانسته بافت نوارهای پر نقش و نگاری را كه در مناطق گوناگون ایران مرسوم بوده، احیا كند.
و ی كارشناس ارشد پژوهش هنر و استاد دانشگاه هنر تهران است و پژوهش در زمینه بافت‌های متداول در گذشته، فعالیتی است كه در كنار تدریس، بیش از هر كاری به آن تعلق خاطر دارد. شهلا امینی برای اولین‌بار سال 1373 از طریق عكس چاپ شده در یكی از پایان‌نامه‌های موجود در كتابخانه دانشگاه، با بافته‌های نواری عشایری آشنا شده و پس از پرس و جو، از وجود چنین تكنیكی مطلع می‌شود. «این آشنایی آغاز شكل‌گیری فصلی تازه در زندگی من بود. پس از آن، از طریق نامه‌نگاری با موزه‌های مختلف دنیا و نیز رفتن به سفرهای گوناگون، دامنه جست‌وجوهایم را گسترش و دانشم را درخصوص این تكنیك منحصربه‌فرد افزایش دادم.»
این شیوه بافت، نه تنها در ایران كه در نقاط مختلف دنیا از جمله اروپا و نیز كشورهای آسیایی چین و سوریه و روسیه رواج داشته است؛ البته با تكنیك‌ها، طرح‌ها و نقش‌های منحصر به هر منطقه كه منعكس‌كننده فرهنگ، روش زندگی و نگاه زیباشناختی مردمان آن نقاط است. این شكل از بافت در ایران در سه نوع عشایری، روستایی و نیز اشرافی آن وجود داشته است.
« این تكنیك بافت در هر منطقه از ایران، با نامی متفاوت شناخته می‌شود. برای مثال قزوینی‌ها به آن پن‌بافی، اهالی چهارمحال و بختیاری وریس‌بافی و خراسانی‌ها به این نوع بافت، مَداخله‌بافی می‌گویند. با این همه جز در یك موزه، هیچ نمونه دیگری از این بافت‌ها در كشور وجود ندارد. البته آن‌گونه كه این هنرمند خاطرنشان می‌كند، نمونه‌های عشایری این نوع بافت، هنوز هم در میان عشایر ایرانی بافته می‌شود؛ اما تا پیش از معرفی این هنر با عنوان كارت‌بافی، كمتر كسی از آن اطلاع داشت.»
تنوع تكنیك‌ها و طرح‌های بافت نوارهای پارچه‌ای، شهلا را به شناخت هر چه بیشتر این هنر ترغیب كرد و از این‌رو، او برای كسب اطلاعات بیشتر، مكاتباتش را با موزه‌های مختلف دنیا آغاز و با سفر به نقاط مختلف كشور و همچنین جهان، طرح پژوهش‌هایش را پی‌ریزی كرد؛ از جمله سفر به آلمان برای دیدار با نویسنده كتابی در این خصوص و نیز سر زدن و بازدید از موزه برن سوئیس.
به این ترتیب شهلا امینی با جمع‌آوری نمونه‌های گوناگون نوارهای تزئینی مربوط به نقاط مختلف ایران، توانست این هنر قدیمی را احیا كند؛ هنری كه نشانه‌هایش به هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد و نمونه‌های فاخر متعلق به دوران صفویه و قاجارش در موزه‌های مطرح دنیا موجود است.
عشایر به‌داد این هنر رسیدند
« از این تكنیك بافت، در همه جای دنیا برای بافت ریسمان و بند و نیز تزیین لباس استفاده می‌شده است؛ از جمله در ایران. اما به دلیل این‌كه تحقیق و پژوهشی درباره آن انجام نشده بود، كم‌كم به فراموشی سپرده شده و تنها در میان عشایر كشور باقی مانده بود.» شهلا امینی، با تحقیقات گسترده در این‌باره و ترجمه متون و كتب مختلفی كه در دیگر كشورها درخصوص این هنر وجود داشت، پس از سال‌ها، یك‌بار دیگر این تكنیك بافت را به جامعه هنری كشور معرفی و عنوان كارت‌بافی را برای آن برگزید.
به گفته این هنرمند، كارت بافی پیچیده‌ترین نوع نواربافی است و از ظرفیت‌های بالایی برای خلق كارهای متنوع برخوردار است. او همچنین تاكید می‌كند كه شناخت و تشخیص نمونه‌های بافت ایرانی از نمونه‌های غیرایرانی این هنر، نیازمند تخصص است.
نوارهای بافته‌شده از طریق این تكنیك، آن‌گونه كه شهلا امینی یادآور می‌شود، از استحكام بالایی برخوردارند و تكنیك كارت‌بافی، امكان تولید و بافت نوارهایی با استحكام، طرح و نیز كاربری‌های گوناگون را به بافنده آن می‌دهد؛ از این‌رو این هنر همواره می‌تواند نو به نو شده و تكنیك‌های تازه‌ای را به روش‌های قدیمی‌تر اضافه كند. كاری كه شهلا در نمایشگاه صنایع دستی جشنواره فجر امسال آن را به نمایش گذاشت. او با تركیب دستگاه بافت كارت‌بافی با دستگاه پارچه‌بافی، موفق به خلق یك اثر هنری تازه شد كه عنوان یكی از برگزیدگان این جشنواره را برای او به ارمغان آورد.
كارت بافی را، هم با دستگاه و هم با دست می‌توان انجام داد و امروزه از آن، علاوه بر استفاده در صنایع پوشاك، استفاده‌های تزئینی دیگری هم می‌شود؛ از جمله در ساخت جواهر، بندهای تزئینی عینك و دوربین و همچنین كمربند و بند كیف. با این همه شهلا كه خود احیاكننده این هنر در ایران است، برای تولید انبوه این بافته اقدامی نكرده است. «پژوهش و تدریس دغدغه اصلی من است؛ چرا كه این هنر در ایران كمتر مورد توجه قرار گرفته و ما هیچ منبع پژوهش و تالیفی درخصوص آن نداشته‌ایم؛ پس كار در این رابطه بسیار زیاد است و من ترجیح می‌دهم در این حوزه فعالیت كنم؛ هرچند در حال حاضر، هنرمندانی هستند كه در این زمینه به‌صورت جدی ورود كرده و با راه‌اندازی كارگاه، به تولید انبوه این نوارهای تزئینی اشتغال دارند.» شهلا امینی تاكنون تالیفات زیادی در این رابطه داشته و موفق شده مقالات خود را در مجلات معتبر هنری جهانی به چاپ برساند. او همچنین در همایش‌های بین‌المللی نیز شركت كرده و علاوه بر نشان درجه دو هنری، نشان ملی صنایع‌دستی را از آن خود كرده است.
این شیوه بافت، نه تنها در ایران كه در نقاط مختلف دنیا از جمله اروپا و نیز كشورهای آسیایی چین و سوریه و روسیه رواج داشته است؛ البته با تكنیك‌ها، طرح‌ها و نقش‌های منحصر به هر منطقه كه منعكس‌كننده فرهنگ، روش زندگی و نگاه زیباشناختی مردمان آن نقاط است. این شكل از بافت در ایران در سه نوع عشایری، روستایی و نیز اشرافی آن وجود داشته است.
« این تكنیك بافت در هر منطقه از ایران، با نامی متفاوت شناخته می‌شود. برای مثال قزوینی‌ها به آن پن‌بافی، اهالی چهارمحال و بختیاری وریس‌بافی و خراسانی‌ها به این نوع بافت، مَداخله‌بافی می‌گویند. با این همه جز در یك موزه، هیچ نمونه دیگری از این بافت‌ها در كشور وجود ندارد. البته آن‌گونه كه این هنرمند خاطرنشان می‌كند، نمونه‌های عشایری این نوع بافت، هنوز هم در میان عشایر ایرانی بافته می‌شود؛ اما تا پیش از معرفی این هنر با عنوان كارت‌بافی، كمتر كسی از آن اطلاع داشت.»
تنوع تكنیك‌ها و طرح‌های بافت نوارهای پارچه‌ای، شهلا را به شناخت هر چه بیشتر این هنر ترغیب كرد و از این‌رو، او برای كسب اطلاعات بیشتر، مكاتباتش را با موزه‌های مختلف دنیا آغاز و با سفر به نقاط مختلف كشور و همچنین جهان، طرح پژوهش‌هایش را پی‌ریزی كرد؛ از جمله سفر به آلمان برای دیدار با نویسنده كتابی در این خصوص و نیز سر زدن و بازدید از موزه برن سوئیس.
به این ترتیب شهلا امینی با جمع‌آوری نمونه‌های گوناگون نوارهای تزئینی مربوط به نقاط مختلف ایران، توانست این هنر قدیمی را احیا كند؛ هنری كه نشانه‌هایش به هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد و نمونه‌های فاخر متعلق به دوران صفویه و قاجارش در موزه‌های مطرح دنیا موجود است.
عشایر به‌داد این هنر رسیدند
« از این تكنیك بافت، در همه جای دنیا برای بافت ریسمان و بند و نیز تزیین لباس استفاده می‌شده است؛ از جمله در ایران. اما به دلیل این‌كه تحقیق و پژوهشی درباره آن انجام نشده بود، كم‌كم به فراموشی سپرده شده و تنها در میان عشایر كشور باقی مانده بود.» شهلا امینی، با تحقیقات گسترده در این‌باره و ترجمه متون و كتب مختلفی كه در دیگر كشورها درخصوص این هنر وجود داشت، پس از سال‌ها، یك‌بار دیگر این تكنیك بافت را به جامعه هنری كشور معرفی و عنوان كارت‌بافی را برای آن برگزید.
به گفته این هنرمند، كارت بافی پیچیده‌ترین نوع نواربافی است و از ظرفیت‌های بالایی برای خلق كارهای متنوع برخوردار است. او همچنین تاكید می‌كند كه شناخت و تشخیص نمونه‌های بافت ایرانی از نمونه‌های غیرایرانی این هنر، نیازمند تخصص است.
نوارهای بافته‌شده از طریق این تكنیك، آن‌گونه كه شهلا امینی یادآور می‌شود، از استحكام بالایی برخوردارند و تكنیك كارت‌بافی، امكان تولید و بافت نوارهایی با استحكام، طرح و نیز كاربری‌های گوناگون را به بافنده آن می‌دهد؛ از این‌رو این هنر همواره می‌تواند نو به نو شده و تكنیك‌های تازه‌ای را به روش‌های قدیمی‌تر اضافه كند. كاری كه شهلا در نمایشگاه صنایع دستی جشنواره فجر امسال آن را به نمایش گذاشت. او با تركیب دستگاه بافت كارت‌بافی با دستگاه پارچه‌بافی، موفق به خلق یك اثر هنری تازه شد كه عنوان یكی از برگزیدگان این جشنواره را برای او به ارمغان آورد.
كارت بافی را، هم با دستگاه و هم با دست می‌توان انجام داد و امروزه از آن، علاوه بر استفاده در صنایع پوشاك، استفاده‌های تزئینی دیگری هم می‌شود؛ از جمله در ساخت جواهر، بندهای تزئینی عینك و دوربین و همچنین كمربند و بند كیف. با این همه شهلا كه خود احیاكننده این هنر در ایران است، برای تولید انبوه این بافته اقدامی نكرده است. «پژوهش و تدریس دغدغه اصلی من است؛ چرا كه این هنر در ایران كمتر مورد توجه قرار گرفته و ما هیچ منبع پژوهش و تالیفی درخصوص آن نداشته‌ایم؛ پس كار در این رابطه بسیار زیاد است و من ترجیح می‌دهم در این حوزه فعالیت كنم؛ هرچند در حال حاضر، هنرمندانی هستند كه در این زمینه به‌صورت جدی ورود كرده و با راه‌اندازی كارگاه، به تولید انبوه این نوارهای تزئینی اشتغال دارند.» شهلا امینی تاكنون تالیفات زیادی در این رابطه داشته و موفق شده مقالات خود را در مجلات معتبر هنری جهانی به چاپ برساند. او همچنین در همایش‌های بین‌المللی نیز شركت كرده و علاوه بر نشان درجه دو هنری، نشان ملی صنایع‌دستی را از آن خود كرده است.
