گفت‌وگو با امید وفایی، فیلمساز و مدرس انجمن سینمای جوانان ایران
تنوع «گونه» سینما را از کلیشه دور می‌کند
یکی از بخش‌های جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، مرور آثار فیلمسازان باتجربه و ریشه‌دار انجمن سینمای جوان ایران است. در این دوره جشنواره فیلم کوتاه هم آثار مستند و داستانی امید وفایی، فیلمساز و مدرس انجمن سینمای جوانان ایران مرور شد و فیلم‌های داستانی و مستند او با نام‌های «امروز روز من(۱۳۷۹)»، «آدم معمولی(۱۳۸۴)»، «وقایع‌نگاری یک عشق ناتمام(۱۳۸۵)»، «به همین سادگی(۱۳۸۶)»، «تیغ و قلم(۱۳۸۸)»، «در این نزدیکی(۱۳۸۷)»، «روشنایی‌های شهر(۱۳۹۰)» و «سزارین(۱۳۹۷)» در سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران نمایش داده شد. وفایی متولد۱۳۵۵ و دانش‌آموخته دوره‌های فیلمسازی انجمن سینمای جوانان ملایر در سال۱۳۶۹ است. او مدرک کارگردانی خود را از دانشگاه سوره اصفهان - تهران در سال۱۳۸۴ دریافت کرده و به‌عنوان یکی از فعال‌ترین اعضای انجمن در استان همدان علاوه بر فیلمسازی و عکاسی به‌عنوان مدرس فیلمسازی و عکاسی فعالیت دارد. او همچنین دبیری جشنواره منطقه‌ای فیلم و عکس ملایر (آگر) را نیز برعهده داشته است.وفایی قصد داشت پیش از جشنواره آثار قدیمی‌اش را با نگاهی تازه روتوش و اصلاح کند اما بعد به این نتیجه رسید که دست به ساختار فیلم‌ها نزند. او معتقد است فیلم‌هایش به‌عنوان تکه‌هایی از او ماحصل همه خوبی‌ها و بدی‌ها و خطاها و نقاط مثبت‌شان و ترکیب از آگاهی و عدم‌آگاهی است و همه ارزش آنها هم به این دلیل است.
به نظرم خوشایند نیست که بین فیلمسازان دیوارکشی کنیم، البته از نظر سنی و از نظر تجربه می‌توان این تفکیک و تقسیم‌بندی را انجام داد اما این الزاما به این معنا نیست که بگوییم فیلمسازان جوان و آنهایی که مشغول فیلمسازی هستند در فرم قوی‌تر هستند و در زمینه محتوا این توانایی و قدرت را ندارند. به نظرم حتی فیلم‌هایی که فکر می‌کنیم فقط محتوایی هستند و به شرایط اجتماعی می‌پردازند هم فرم و قالبی دارند و شکل ارائه‌شان عوض شده است. به نظرم در شکل تازه فیلمسازی این تعاریف و خط‌کشی‌ها رنگ می‌بازند و ما فیلمسازان مستعد، جوان و خوبی داریم که هم از نظر محتوا و هم از نظر فرم توانمند ظاهر می‌شوند اما اگر احساس می‌کنیم این محتوا آن چیزی نیست که فیلمسازان در گذشته به آن می‌رسیدند، طبیعی است، چون شرایط اجتماعی، محیطی، اقتصادی و سیاسی تغییر کرده و ما نمی‌توانیم از یک فیلمساز جوان توقع داشته باشیم همان نگاهی را داشته باشد که فیلمسازان در سال‌ها پیش داشتند. طبیعتا دغدغه‌های فیلمساز جوان، دغدغه‌های امروز است و تکنیک و فرمی هم که سراغ آن می‌رود، متاثر از شرایط امروز است. اگر گاهی اتفاق بدی در حوزه فیلم کوتاه می‌افتد، نباید آن را به حساب سن بگذاریم، بلکه از عدم‌آگاهی نشات می‌گیرد. حتی نمی‌خواهم از کلمه بیسوادی استفاده کنم، چون سواد اکتسابی است و به‌دست‌می‌آید ولی آگاهی مقوله فراتری است و اگر هم نقطه‌ضعف و پاشنه‌آشیلی در هر دوره‌ای، چه قدیم چه جدید وجود دارد، عدم‌آگاهی است.
مهم‌ترین اتفاق این دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران چیست؟
البته چیزی که می‌خواهم به آن اشاره کنم، مختص به این جشنواره نیست و در سال‌ها و جشنواره‌های قبل هم تا حدودی مطرح بود اما در این دوره جشنواره بحث تنوع ژانر مهم‌ترین و مثبت‌ترین اتفاق بود. موضوعی که در دوره‌های قبلی با وجود طرح موضوع چندان برجسته نبود و روی آن تاکید نمی‌شد. در سال‌های قبل فیلمسازان کوتاه، عرق عجیبی روی فضای سینمای اجتماعی داشتند و فیلم‌ها چنین حال‌وهوایی داشت. همین باعث می‌شد فیلمسازان فیلم کوتاه به چیز دیگری جز فضای اجتماعی فکر نکنند یا احساس کنند فیلمسازی در ژانرهای مختلف در حوزه توانایی‌های آنها نیست اما امسال این اتفاق خیلی خوب افتاد و حوزه ژانر چه در انجمن سینمای جوان و به‌ویژه در سی‌ونهمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران با تمرکز بیشتری بررسی شد و عزیزانی که در حوزه سینما تخصص داشتند آمدند و در قالب نشست‌های تخصصی و آموزشی درباره ژانر اظهارنظر کردند. حتی اگر بخواهیم به‌صورت صوری هم به ژانر نگاه کنیم، باعث می‌شود فضای فیلم کوتاه و فیلم بلند از تکرار و کلیشه فاصله بگیرد. تنوع ژانر باعث می‌شود که مخاطب، هم فیلم کوتاه و هم سینما را جدی بگیرد و در نوع انتقال تجربه‌ها و فضای اجتماعی ما موفق‌تر عمل کند. این‌که فضای سینمای امروز ایران دچار نوعی تکرار و کلیشه و یکنواختی است، به علت بی‌اعتنایی به مقوله مهم ژانر است. در قدیم وقتی فیلم‌ها را می‌دیدیم، امضای کارگردان را پای آثار تشخیص می‌دادیم، حتی اگر با فیلم بدی مواجه بودیم، باز متوجه می‌شدیم فیلم را کدام کارگردان ساخته است اما به‌تدریج اتفاقی در حوزه فیلم کوتاه افتاد و فضای جشنواره فیلم کوتاه تهران از دهه 80 به سمتی رفت که ماهیت اکسپریمنتال و تجربی خود را از دست داد و برداشت اشتباهی که از فیلم حرفه‌ای وجود داشت، ظاهر سانتی‌مانتال و فریبنده‌ای به فیلم‌ها داد اما امیدوارم در این سال‌ها و دوره جدید با ورود به ژانر و حمایت مناسب از فیلمسازان مستعد و جوان در مناطق مختلف کشور، آن نگاه دارای ایراد گذشته اصلاح شود و شاهد اتفاقات مثبتی در حوزه فیلم کوتاه باشیم و در سال‌های بعد هم اثرات مثبت آن را در فیلم‌های بلند و سینمای حرفه‌ای ببینیم. اهمیت‌دادن به ژانر در این دوره جشنواره و پررنگ‌تر بودنش باعث ازبین‌رفتن تکرار و یکنواختی فیلم‌ها می‌شود.
نظرتان را درباره مرور آثارتان در جشنواره امسال فیلم کوتاه تهران هم بگویید.
معمولا از سال‌های دور در جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران همیشه بخشی برای معرفی آثار فیلمسازان دارای تجربه بیشتر وجود داشت. همین امر باعث شد انجمن سینمای جوان و جشنواره فیلم کوتاه در این دوره هم با یک نگاه کارشناسی سراغ اعضای خودش و کسانی که در این حوزه کار کردند برود. البته من بیش از این‌که بخواهم از واژه پیشکسوت استفاده کنم، دوست دارم از واژه باتجربه استفاده کنم. به نظرم وجود این بخش و دیدن آثار فیلمسازانی که تجربه‌های بیشتری در زمان‌های متفاوت داشتند، باعث نوعی انتقال تجربه از نظر شکلی و از نظر بصری می‌شود. به نظرم مخاطبان جوان وقتی با آثار فیلمسازان باتجربه از نظر فنی یا فضای فکری مواجه می‌شوند، تاثیر می‌پذیرند. ممکن است فیلمساز جوانی که با ابزار و فضا و ساحت فیلم و سینما آشنا شده، در مواجهه با تجربیات قدیمی یک بازخوانی ذهنی انجام می‌دهد و یک سیر تاریخی و زمانی را با تماشای چند اثر هنری در قالب رسانه‌ای به نام فیلم می‌بیند. این همان اتفاق مثبتی است که در بخش مروری بر آثار رخ می‌دهد، یعنی انتقال تجربه به درست‌ترین و سینمایی‌ترین شکل ممکن.
امید رحمانی - گروه فرهنگ و هنر
