کسری بودجه، موضوعی که در سه سال گذشته زیاد شنیده‌ایم و بارها درباره آن گزارش نوشته‌ایم. زمانی گفته می‌شود کسری بودجه ایجاد شده که هزینه‌ها بیشتر از درآمد باشد و اکنون که برخی کارشناسان می‌گویند کسری بودجه ممکن است به 50درصد برسد، منظور این است که درآمد 50 واحد است و هزینه 100واحد. از این جهت کسری بودجه قابل پیش‌بینی است که به گفته کارشناسان درآمدهای امسال بر پایه واقعیت تدوین نشده است. به این صورت که سرپرست یک خانوار را در نظر بگیرد و برای پوشش هزینه‌های خود تسهیلات بانکی و قرض از دوستان را نوعی درآمد حساب کند. در نگاه اول هزینه و درآمد زندگی برابر است اما واقعیت اینجاست که درآمدها کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد. سال گذشته در زمان تدوین لایحه بودجه1400 بارها گزارش تهیه شد که درآمدهای در نظر گرفته شده غیرواقعی است و اگر تحریم‌ها هم برداشته شود، بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی هم نمی‌تواند هزینه‌ها را پوشش دهد اما در نهایت دولت دوازدهم توانست نمایندگان مجلس را قانع کند تا بودجه به تصویب برسد.
 وعده‌های معاون رئیس جمهور
مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور گفته است، اصلاح ساختار بودجه را از چند ماه گذشته آغاز کرده‌ایم و با مدیریت و ساماندهی بدهی‌ها و مصارف بودجه برای اولین بار در ماه گذشته، پرداخت‌های دولت بدون خلق پول انجام شد. وی توضیح داده دولت سیزدهم وارث بدهی‌های زیادی به بانک مرکزی، بانک‌ها، تأمین اجتماعی و صندوق توسعه ملی است که نتیجه وجود یک نظام بودجه نویسی اشتباه است و نباید این رویه ادامه پیدا کند. میرکاظمی می‌گوید ضروری است ساختار بودجه تغییر کند و این دلایلی دارد. اول این‌که تغییر ساختار بودجه یک دستور قانونی است و در تمام اسناد بالادستی آمده و مورد تأکید رهبر معظم انقلاب است. دوم، عملکرد ضعیف اقتصادی کشور امروزه نتیجه چنین نظام بودجه‌نویسی اشتباهی است. رشد اقتصادی پایین، تورم بالا و سرمایه‌گذاری کم، همه نتیجه نظام بودجه ریزی گذشته است.برای حل مشکلات کشور ضروری است ساختار بودجه تغییر کند. احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز پیشتر گفته بود بودجه سال آینده با محوریت کنترل کسری تراز عملیاتی دولت تدوین خواهد شد. وی توضیح داده بود تلاش می‌کنیم به‌طور ویژه سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی بیشترین هماهنگی را در مساله سیاستگذاری اقتصادی داشته باشند. رئیس سازمان برنامه و بودجه اضافه کرد: دو ماه است اصلاح ساختار بودجه آغاز شده و در سال ۱۴۰۱ از بودجه مبتنی بر ردیف به بودجه مبتنی بر برنامه عبور خواهیم کرد. بودجه ۱۴۰۱ به صورت مشترک بین مجلس و سازمان برنامه تدوین خواهد شد و گروه‌هایی برای انجام این کار مشخص شده‌اند. بودجه سال آینده باید ساده، قابل رصد، شفاف و قابل نظارت باشد. همه دستگاه‌ها و استان‌ها، استانداران و فرمانداران در برابر منابع و مصارف بودجه مسؤولیت دارند و باید پاسخگو باشند. این‌که مثل گذشته در استان‌های مختلف گفته شود به ما پول بدهید تا کار انجام دهیم دیگر کارساز نیست و بودجه مبتنی بر عملکرد خواهد بود. همچنین باید سهم هر استان و هر دستگاهی در شاخص‌های اقتصاد کلان مشخص باشد.
 میرکاظمی با اشاره به این‌که نگاه ما به بهبود شرایط کل جامعه ایران است، خاطر نشان کرد: کارشناسان و تصمیم گیران در تهیه و تدوین بودجه1401 نگاه کلان داشته باشند و تصمیمات اتخاذ شده آثار مثبت برای کل مردم ایران داشته باشد و فقط به نفع قشر خاص نباشد. قرار نیست بودجه1401 با کسری بودجه تهیه و تدوین شود.در گذشته بدون در نظر گرفتن منابع موثق هزینه‌های زیادی بر جامعه تحمیل و باعث افزایش تورم شده است. از روش کار گذشته و سیاسی کاری درس عبرت گرفته شود. باید سنت‌شکنی شود تا آثار و تبعات مثبت و تاثیرگذار بر زندگی مردم حاکم شود.
 میرکاظمی با عنوان این مهم که سناریوی جبران کسری بودجه و هزینه‌های جاری با خلق پول نادرست است،یادآور شد: سناریوی‌های گذشته روش کار ما نیست، چراکه آثار و تبعات مخرب آن در کشور مشهود است و چنین سناریویی ایجاد فاصله طبقاتی و هدایت بخش بزرگی از جامعه به زیر خط فقر بوده و اجحاف در حق بخش بزرگی از جامعه شده است که باید تغییرکند.
 افزایش درآمد با رشد پایه‌های مالیاتی
بهروز محبی نجم‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با اشاره به این‌که دولت باید از زوایای مختلف برای جبران کسری بودجه اقدام کند، گفت: بودجه عمومی کشور امسال با کسری تراز عملیاتی 50 درصدی معادل 464 هزار میلیارد تومان و کسری تحقق نیافته، حداقل 30 درصدی روبه‌روست و احتمالا پرداخت هزینه‌های جاری از طریق استقراض از بانک‌ها یا به صورت مستقیم از بانک مرکزی و همچنین فروش اوراق انجام شود. استفاده از روش تهاتر برای دریافت بخشی از مطالبات ارزی کشورمان از برخی کشورها می‌تواند تا حدودی مشکلات بودجه‌ای را رفع کند. وی با بیان این‌که کسری بودجه یکی از مشکلاتی است که به صورت جدی خودنمایی می‌کند، گفت: براساس گزارش‌های سازمان برنامه و بودجه کشور، متاسفانه مقدار قابل توجهی از بودجه امسال محقق نشده و قطعا این موضوع یک معضل جدی برای دولت رقم خواهد زد. محبی معتقد است دولت قبل برای جبران کسری بودجه بیش از سقف تعیین شده، اقدام به اوراق فروشی کرد. سهم فروش اوراق اسلامی در بودجه سال قبل 88 هزار میلیارد تومان بود که به دلیل بروز مشکلات ناشی از شیوع کرونا و کسری بودجه سقف مجاز انتشار اوراق مالی به 238هزار میلیارد تومان رسید که این موضوع به نوعی بدهکار کردن دولت‌های آینده است و باید به دنبال راه‌های جایگزین بود. عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس با تاکید بر این‌که درآمدهای مالیاتی می‌تواند تا حدودی جبرانی برای کسری بودجه امسال باشد، گفت: پایه‌های مالیاتی از سوی مجلس تعریف و به موجب آن اختیاراتی به دولت داده شده است و باید زیرساخت‌های آن را از جمله راه‌اندازی سامانه املاک و اسکان برای تشخیص خانه‌های خالی، خودروی لوکس و منازل بالای 10میلیارد آماده و البته در صورت لزوم دولت می‌تواند لایحه‌ای را برای توانمندسازی بیشتر ارائه کند.
دیروز مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه در جلسه غیرعلنی مجلس حضور یافت و درباره بودجه سال آینده توضیح داد. محمدرضا میرتاج‌الدینی، نایب رئیس کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس در این باره گفت: براساس اعلام رئیس سازمان برنامه و بودجه، دولت قبل بیش از ۵۰ درصد مجموعه هزینه‌های خود را در پنج ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰ از محل تنخواه و اوراق مالی تامین کرده به نحوی که تقریبا تمام اوراق قانونی بودجه امسال و تنخواه را هزینه کرده است. وی ادامه داد: میرکاظمی در این جلسه در خصوص بدهی‌های دولت به بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی نیز بیان کرد، دولت قبل، بیش از 50درصد مجموعه هزینه‌های خود را در پنج ماه ابتدایی سال 1400 از محل تنخواه و اوراق مالی تامین کرده، به نحوی که تقریبا تمام اوراق قانونی بودجه امسال و تنخواه را هزینه کرده است. روند نزولی رشد اقتصادی طی چند دهه گذشته یکی از نکات مهم است که باید تغییرات اساسی در آن صورت بگیرد.
 استفاده از تجربه‌های گذشته
سیدنظام موسوی، سخنگوی هیات رئیسه مجلس با بیان این‌که لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ باید تا ۱۵ آذر ماه تقدیم مجلس شورای اسلامی شود، گفت: در این خصوص باید همکاری جدی میان دولت و مجلس انجام شود تا بودجه سال آینده با یک روند درست و دقیق و فارغ از اشکالات موجود و منطبق با سیاست‌های کلی برنامه هفتم تصویب و ابلاغ شود. سخنگوی هیأت رئیسه مجلس همچنین با اشاره به حضور رئیس دیوان محاسبات کل کشور در نشست روز سه‌شنبه مجلس بیان کرد: بذرپاش در این جلسه گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹ را طبق آیین‌نامه داخلی مجلس برای نمایندگان تشریح خواهد کرد. اقدام بسیار خوب و کم نظیری که امسال دیوان محاسبات انجام داده، ارائه گزارش تفریغ بودجه سال گذشته چهار ماه پیش از فرصت مقرر قانونی است، زیرا آنها تا آخر دی‌ماه فرصت داشتند. طبق آیین‌نامه داخلی مجلس ۱۵آذر باید لایحه بودجه سال بعد به مجلس ارائه شود و عملا نمایندگان و دولت نمی‌توانستند استفاده‌ای از تفریغ بودجه و آسیب‌شناسی بودجه سال‌های قبل داشته باشند که با این اقدام خوب امسال دیوان محاسبات ما چهار ماه زودتر از موعد مقرر به گزارش تفریغ بودجه سال قبل دسترسی داریم و می‌توانیم بودجه سال آینده را با بررسی ضعف‌های بودجه سال گذشته بررسی و تدوین کنیم.

 پایه‌های درآمدی
آن‌طور که کارشناسان و برخی نمایندگان مجلس اذعان دارند دولت از طریق صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش تجارت با کشورهای همسایه قصد دارد کشور را اداره کند. همچنین به گفته برخی کارشناسان با لغو تحریم‌ها ایران می‌تواند از درآمد فروش نفت نیز بهره‌مند شود که توصیه می‌شود درآمد ناشی از فروش نفت صرف سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال در کشور شود که تاثیر زیادی در فقرزدایی دارد. از سوی دیگر، دریافت مالیات‌های خانه‌ها و خودروهای لوکس در برنامه دولت قرار دارد و اگر قانون مالیات بر عایدی سرمایه که وزیر اقتصاد نیز به آن تاکید دارد، اجرا شود درآمدهای دولت افزایش می‌یابد و می‌تواند هزینه‌های خود را برای سال آینده پوشش دهد. دولت برای جبران کسری بودجه خود چند راهکار در اختیار دارد که یکی فروش اوراق است. همچنین چاپ پول که منجر به تورم خواهد شد و دیگری نپرداختن هزینه آن ردیف بودجه است که همه این موارد در دولت گذشته اتفاق افتاد اما اکنون تیم اقتصادی دولت تصمیم گرفته راه‌های چاپ پول که تبعات تورمی به دنبال دارد را به کار نگیرد.
 دولت پیشنهادهای درآمدزایی خود را به مجلس بیاورد
جعفر قادری درباره کسری بودجه ۱۴۰۰ و برنامه مجلس برای مدیریت آن بیان کرد: جلسه‌ای را با حضور آقای میرکاظمی رئیس سازمان برنامه و بودجه داشتیم که گزارشی در کمیسیون ارائه کردند. برآورد ما این است که امسال بیش از ۵۰ درصد کسری بودجه داشته باشیم. وی افزود: این دولت حتما باید برای پرداخت‌ها لایحه بیاورد، تعدیل کند و همچنین راهکارهای جدیدی که می‌توان این کسری‌ها را جبران کرد و ساز و کار جدید پیشنهاد دهد. هرگونه مدیریت بودجه حتما باید از طریق دولت به مجلس بیاید یا این‌که دولت خودش می‌تواند با مکانیسم تخصیص این کار را انجام دهد، اما در نهایت تنها بحث مدیریت در هزینه‌ها نیست، بلکه بحث افزایش درآمدها نیز هست. همچنین دولت باید برای افزایش درآمدها، به صورت جدی پیشنهادهای خودش را به مجلس ارائه کند. این نماینده مجلس درباره نگرانی‌ها از کسری بودجه ۱۴۰۱ توضیح داد: باید به سمتی برویم که فعالیت‌های عمرانی را به بخش غیردولتی واگذار کرده و آنها را به صورت مشارکتی تعریف کنیم. اگر این کار صورت بگیرد هم هزینه‌های جاری دولت را کم می‌کند و هم بخش عمرانی را به صورت مشارکتی واگذار کرده‌اند.