چرا در سالهای اخیر تولیدکنندگان ایرانی محصولاتشان را با نامهای خارجی عرضه میکنند؟
استتار کالای ایرانی با نامهای خارجی
میگوید: «باید یک بار دیگر ترای کنیم؛ اگر دیتای کافی داشتیم، حتما به تارگتها دست پیدا میکردیم و این طور سورپرایز نمیشدیم.»این شیوه حرف زدن، یعنی استفاده توامان از واژههای خارجی و عمدتا انگلیسی همراه باصرف و نحو فارسی،به امروز و دیروز برنمیگردد و فقط به به زبان و ادبیات ما رسوخ نکردهاست. رد شیفتگی به فرنگ و استفاده از واژههای فرنگی را میتوان در گذشتههای دور جستوجو کرد و رفت و رسید به دربار قاجار و شاهان فرنگ دوست قاجار که برای اولینبار پایشان را از مرزهای کشور بیرون گذاشته، فرنگ را دیده و هیجان زده شده بودند. شاید حتی این ماجرا ریشه کهنهتری هم داشته باشد اما نکته اینجاست که حالا و بهخصوص در یکی دو دهه اخیر این شیفتگی از مرزهای زبانی و ادبیات فارسی، فراتر رفته و به فرهنگ مصرف یعنی به بازار تولید محصولات ایرانی و کسب و کار و تجارت نفوذ کردهاست. در یک بررسی اجمالی به این نتیجه رسیدهایم که بسیاری از شرکتهای تولیدکننده ایرانی از همین تمایل به مظاهر فرنگی که شامل محصولات مصرفی نیز میشود، بازارشان را گرم نگه داشتهاند. به عبارت دیگر بسیاری از محصولات ایرانی با نامهای خارجی یا حتی اسامی شبیه به کلمات خارجی تولید و عرضه میشوند؛ انگار قرار است کلاغ را رنگ کنند که به اسم قناری دست مشتری بدهند.
در یکی دو دهه اخیر اما بازار به تصرف محصولاتی درآمده که نام و نشانهای خارجی یا شبه خارجی دارند مثل هومکر، اکتیو، مسترفیش، یامیام، مکس، اوه، اسنوا، مریدنت، بایودنت، هومپلاس، سافتلن، آردن، پاپیا، مولفیکس، تنو، کامان، تاپ، مای و امثال اینها.
در نگاه اول به نظر میرسد این محصولات خارجی هستند یا تحتلیسانس شرکتهای خارجی تولید میشوند که البته برخی از آنها دقیقا همین طور هستند اما شاید برایتان جالب باشد بدانید که تمام آنها تحت لیسانس تولید نمی شوند. بسیاری از این محصولات در ایران و در کارخانههای ایرانی تولید میشوند و این اسامی خارجی بر مبنای همان تمایل تاریخی به محصولات و مظاهر فرنگی برای محصولات ایرانی انتخاب شدهاست.
البته شایان ذکر است که تولیدکنندگان محصولات غذایی هم چندان به واژههای فرنگی بیتوجه نبودهاند و در میان انبوه تولیدات شرکتی مانند کاله، میشود کره یو اس یا پنیر ویلی را دید یا مثلا شرکت قدیمی و نامدار مینو هم محصولاتی دارد به نام یام یام که به معنی خوشمزه است یا وایت که به معنی سفید است یا رسیتال که اصطلاحی است در موسیقی.
با تمام اینها، فراوانی واژههای خارجی را بیشتر از هر چیز میتوان در محصولات بهداشتی و آرایشی دید؛ در محصولاتی که معمولا در دستهبندیهایی مانند نظافت، خانهداری، بهداشت شخصی و امثال اینها جای میگیرند.
گاهی انتخاب واژههای بیگانه برای محصولات تولید داخل چنان غیرکارشناسی و ناشیانه صورت میگیرد که مثلا واژه هومکر که به معنی خانهداری است و در دنیا برای خط تولید یا گروهی از محصولات مربوط به نظافت خانه کاربرد دارد، در ایران به عنوان نشان تجاری انتخاب میشود.
ماجرا از این قرار است که مثلا شرکتی به اسم دینا ثبت میشود و این شرکت مجموعهای از محصولات متنوع غذایی را تولید میکند که هر کدام در دستهبندیهای متفاوت جای میگیرند و برای هر کدام از این دستهبندیها یک نشان تجاری یا نام انتخاب میشود. مثلا اسنکهای شرکت دینا به نام چیتوز عرضه میشود یا مثلا کراکرهای پنیری این شرکت با نام مستر فیش وارد بازار میشود که برگرفته از نام چیپسهای معروف مسترکریپس است که در شرکت SFA کشور امارات متحده عربی تولید میشود. در کشورمان شرکتهای بزرگتری مانند مینو یا گلرنگ هم فعالیت میکنند که در واقع هلدینگ محسوب میشوند و نامگذاری محصولات این هدلینگها به این ترتیب است که در زیرمجموعه آنها چندین شرکت وجود دارد و هر شرکت محصولاتی دارد که هر کدام نامهای مستقل دارند.
به عنوان نمونه هلدینگ مینو از شرکتهایی با این عناوین تشکیل شدهاست: شرکت صنعتی مینو(خرمدره)، شرکت شوکوپارس، شرکت صنایع غذایی مینو شرق، شرکت غذایی مینوفارس، شرکت پارس گستر مینو، شرکت پخش قاسم ایران، شرکت دارویی و آرایشی و بهداشتی مینو، شرکت صادراتی پرسوئیس. هر کدام از این شرکتها منهای قاسم ایران که شرکت پخش است، محصولاتی تولید میکنند که با نامهایی مانند پفک، رنگارنگ، جوانه، تاملی، ترد، وایت، آنجل کیس، پتیبور، ساقهطلایی و مروارید وارد بازار میشوند. یکی دیگر از هلدینگهای ایران، گروه صنعتی گلرنگ است که نزدیک به 70شرکت در زیرمجموعهاش دارد؛ این شرکتها گسترهای از تولید محصولات بهداشتی و آرایشی تا سازههای ساختمانی را در بر میگیرند. همچنین شهربازی ژوپیتر و فروشگاههای افق کوروش یا شرکت رسانه گلرنگ از شرکتهای زیر مجموعه این هلدینگ بزرگ هستند که درصد قابل اعتنایی از این شرکتها اسم و عنوان فارسی و برگرفته از واژههای فارسی دارند اما همین شرکتها، محصولاتی با نشانهای متنوع تولید میکنند که لزوما نام ایرانی ندارند مثل هومپلاس، اکتیو، اوه، سافتلن، رنکس و تیرکس.
دارای معنا و مفهوم باشد.
با فرهنگ اسلامی مطابقت داشتهباشد.
سابقه ثبت نداشته باشد.
ثبت شدن نام شرکتها به این ترتیب است که ثبت کننده، چند اسم را پیشنهاد میدهد، سپس کارشناس حقوقی شرکت ثبت به ترتیب اولویتهای شما با یکی از نامها موافقت خواهد کرد. در قانون نامگذاری شرکتها دو نکته قابل اعتنا وجود دارد:
نکته اول: کارشناسان حقوقی تصمیم میگیرند
در قانون ثبت شرکتها هیچ اشارهای نشده که اسامی باید ایرانی و برآمده از زبان و ادبیات فارسی باشد. به نظر میرسد قانونگذار نخواسته وارد مناقشه تعیین خاستگاه واژهها شود چرا که بسیاری از واژههای عربی یا حتی فرانسوی و انگلیسی به مرور زمان در زبان فارسی جایگاه پیدا کردهاند و نمیتوان درصد خلوص برای واژهها تعیین کرد. بنابراین در قانون ثبت شرکتها به مغایر نبودن اسامی با فرهنگ اسلامی تاکید شده و مسؤولیت نهایی را به کارشناسان ثبت واگذار کردهاست.
نکته دوم: راهی برای دور زدن قانون
این قانون مربوط است به ثبت شرکتها و نه ثبت نشانهای تجاری. یعنی مجموعه صنعتی گلرنگ یا هر شرکت دیگری که نام ایرانی دارد و بسیاری از شرکتهای زیرمجموعه آن هم عناوین ایرانی دارند، میتواند برای محصولاتی که تولید میکند، اسامی غیرایرانی انتخاب کند بدون آن که قانون ثبت شرکتها را نقض کردهباشد.
بهعلاوه اینکه: ثبتشدهها حق تبلیغ دارند
آنها حرف نمیزنند
دسترسی به مدیران مجموعههای بزرگ صنعتی از دسترسی به رئیسجمهوری، معاونین و وزرای دولت دشوارتر است. دست کم در طول یک هفته گذشته تلاش ما برای گفتوگو با مدیران شرکت مینو و شرکتهای گلرنگ، اکتیو و پاکنام به جایی نرسید.
نکته قابل اعتنا اینجاست که از مدیران ارشد این شرکتها هیچ شمارهای در دسترس خبرنگاران نیست مگر زمانی که مدیریت شرکتها را رها کرده و به عنوان کارشناس اقتصادی یا در بازار بورس فعالیت کنند.
در نهایت توصیه ما این است که در بند نامها و نشانها نمانید و در عوض به کیفیت محصولات توجه داشتهباشید؛ چه بسا محصولات ایرانی از مواد اولیه مرغوب و با فناوری قابل قبول تولید شدهباشند و محصولات تحت لیسانس، از شرکتهای دست چندم خارجی مجوز گرفتهباشند.
اکتیو یک نشان تجاری است و محصول شرکتی به نام پدیده شیمی قرن. همانطور که میبینید شرکت تولیدکننده نام ایرانی دارد و نشان محصول یک کلمه انگلیسی به معنای پرتحرک، فعال و پویاست. محصولات اکتیو حوالی سال 1386 وارد بازار شد در حالی که شرکت پدیده شیمی قرن سال 1389 تاسیس شدهاست! اما اصلا تصور نکنید قانون نقض شده چون شرکت پدیده شیمی قرن و نشان اکتیو از زیرمجموعههای هلدینگ گلرنگ هستند.
وقتی شما پودر لباسشویی هومکر را میخرید، مثل این است که پودر لباسشویی بانو، عاج یا رخت را خریدهباشید چون تمام اینها محصول شرکت بینالمللی محصولات پارس هستند که از سال 1342 فعالیت میکند، اما اخیرا تصمیم گرفته نشان هومکر را به بازار معرفی و عرضه کند.
برخی شرکتها در انتخاب اسامی و نشان تجاری محصولاتشان طوری عمل میکنند که مشتری تصور کند با یک محصول خارجی مواجه است؛ مانند محصولات ایروکس که در شرکت ایران آوندفر تولید میشوند و گاهی آیروکس هم تلفظ میشود اما این کلمه خارجی نیست. همچنین نشان اسنوا که برای لوازم خانگی انتخاب شده، در واقع یک سرواژه است؛ یعنی از حروف ابتدایی کارخانه این محصول «ارکان ساختار نوین ایرانیان» ساختهشدهاست.
گاهی انتخاب نامها به ترتیبی است که از توجه به بازارهای جهانی حکایت دارد. مثلا نام دی که یادآور اولین ماه زمستان در زبان فارسی است روی بسته محصولات شرکت پاکنام به صورت Day نوشته میشوند که در زبان انگلیسی به معنی روز است. همچنین نام محصولات سیگل با هجایSeagull روی محصولات درج میشود که در زبان انگلیسی به معنی مرغدریایی است. یعنی معنای نام این محصول در ایران با معنای نامش در خارج از ایران متفاوت است.
شرکت دوکارژابیز ایران(صفا دشت) که در دهه 50 کارش را با تولید کرم روشنکننده آغاز کرد، در آغاز محصولش را با نشان BBK عرضه میکرد و تا سالهای پایانی دهه 70 هم با همین عنوان شناخته میشد؛ اما بعدها نامش تبدیل شد به ببک.
محصولات آردن به شکل Ardene نوشته و تلفظ میشود، در حالی که چنین واژهای در زبان فارسی نداریم اما یک فروشگاه زنجیرهای مطرح فروش کیف و کفش و لباس زیورآلات با همین نام از سال 1982 فعالیت میکند.
مرغ همسایه غاز است
کمال کوهی / استاد جامعهشناسی
تمایل به استفاده از برندهای خارجی و خرید محصولاتی که از آن سوی آبها میآیند باعث میشود تولیدکنندگان داخلی نیز سراغ استفاده از نامهای خارجی بروند.
این مساله آسیبهای زیادی برای فرهنگ جامعه ما در حوزه مصرف دارد. تشدید نگرش مثبت به محصولات خارجی، تضعیف و نابودی تولیدات داخلی و نابودی سرمایه اجتماعی تولیدکنندگان برندهای ایرانی بخشی از این آسیبهاست.
مصرف محصولات خارجی در درازمدت موجب افزایش بیتفاوتی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نسبت به تولیدات داخلی میشود و تولید داخلی اعم از اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در اولویت قرار نخواهند گرفت.
مصرف کالای خارجی یا کالای ایرانی با نام خارجی همچنین بر ابعاد هویتی افراد جامعه نیز تاثیر مستقیم دارد. کالایی که ما مصرف میکنیم هویتساز است و نماد منزلت، شأن و مقام ما در جامعه محسوب میشود.
مصرف برندهای خارجی هویت اجتماعی، فرهنگی، دینی، قومی و ملی و فردی، باورها، اعتقادات، ارزشها و اخلاقیات ما را در درازمدت تهدید میکند و پس از مدتی به جایی خواهیم رسید که گویی در یک کشور بیگانه زندگیمیکنیم.
مصرف سبک زندگی را تغییر میدهد و اشتراکات و شباهتهای اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف و متفاوت را به قدری زیاد میکند که تفاوتهای هویتی از بین میرود و نیز حساسیتهای جامعه را به تفاوتهای هویتساز از بین میبرد تا آنجا که به داشتههای فرهنگی بیاعتنا شویم.
مصرف محصولات خارجی یا محصولات ایرانی با عناوین خارجی درنهایت ملیگرایی، تعهد اخلاقی و اعتمادبهنفس عمومی را از بین میبرد.
اسماعیل امینی / استاد زبان فارسی
اما از این گذشته، من فکر میکنم مفرداتی که به زبان ما وارد میشوند -چه به صورت نام کالاها باشند و چه به هر صورت دیگری وارد زبان ما شوند- چندان لطمهای به زبان وارد نمیکنند. چنان که از قدیم هم زبان فارسی پذیرای کلمات مفرد از زبانهای دیگر (نظیر هندی، مغولی، روسی، سریانی و...) بوده است.
بنابراین خودبهخود مفرداتی که وارد زبان فارسی میشوند لطمهای به زبان نمیزنند مگر اینکه کار به جایی برسد که ما در افعال و مسائل نحوی از شیوه سخنگفتن یک زبان بیگانه تبعیت کنیم. آنوقت است که آسیب جدی متوجه زبان فارسی خواهد بود؛ بنابراین من فکر میکنم حساسیت ایجاد شده نسبت به وارد شدن مفردات زبانهای دیگر به زبان فارسی دستکم از منظر لطمهزدن به زبان ما بیهوده است اما ممکن است از منظرهای دیگر نظیر مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی باشد.
-
خودکشی با پنالتی
-
بسته بازی و نرمافزار برای شب یلدا
-
استتار کالای ایرانی با نامهای خارجی
-
ما را مدافعان حرم آفریدهاند
-
تا روشنایی تماشا کن
-
صندوقهای همیشه وابسته
-
شب بلند دلواپسی
-
یک قاتل 5 مقتول
-
مجلس مجلس رقیب دولت نیست
-
سیما و متفاوتترین یلدای قرن
-
ادای دین صدا به حاجقاسم
-
برای فرشتههای خسته
-
مثلثی برای مهار کرونای یلدایی