اصولگرایان در اندیشه چگونه آمدن
جریان‌های اصولگرا با توجه به تحقق نیافتن بسیاری از وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی و فهرست امید در مجلس، امید فراوانی دارند كه در انتخابات مجلس یازدهم، گوی سبقت را از رقیب خود بربایند.
از سوی دیگر شرایط و فضای سیاسی در دوره جدید به‌گونه‌ای است كه به نظر می‌رسد هركدام از احزاب، تشكل‌ها و گروه‌ها لازم می‌دانند بازتعریفی از اصلاح‌طلبی و اصولگرایی ارائه دهند. نمونه روشن آن نوع نگاهی است كه بخش‌های مهمی از اصولگرایان به مواضع سیاسی علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی دارند.
این نوع تلقی حتی تا آنجا پیش رفت كه از دعوت او به نشست شورای ائتلاف جبهه اصولگرایان خودداری كردند. اتفاقی كه مورد انتقاد محمدرضا باهنر، رئیس جبهه پیروان خط امام و رهبری قرار گرفت و به این نكته اشاره كرد كه لاریجانی بالاخره كاملا در جریان اصولگرایی تعریف می‌شود. درباره جریان‌های اصلاح‌طلب نیز این موضوع صادق است. بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم و انتخابات دوره دهم مجلس شورای اسلامی، زمانی كه برخی از اصلاح‌طلبان رویكردهای جریان اعتدالی متحد دیروز را با مذاق سیاسی خود سازگار ندیدند، باب شكوه و شكایت گشودند و حتی ضمن فرصت‌طلب خواندن جریان اعتدال عنوان كردند اعتدالگرایان را نباید جزو اصلاح‌طلبان محسوب كرد. گذشته از نیاز مبرمی كه برخی گروه‌های اصلاح‌طلب و اصولگرا نسبت به بازآفرینی و بازتعریف تعابیر و اصطلاحات سیاسی دارند اما بخش قابل‌توجهی از هم‌طیفان دو گروه سیاسی همچنان بر این باور اصرار و الزام دارند كه شرط و نتیجه پیروزی در انتخابات آینده، حتما ائتلاف و اتحاد است و گریزی از آن نیست.
در این سو، اردوگاه اصولگرایان قرار دارد كه البته تجربه ناكامی در دو انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر، پیش‌روی آنان است و طبعا انگیزه كافی برای حضوری پرشور و پررنگ در رقابت‌های آینده را دارند. مرور فعالیت‌های انتخاباتی گذشته اصولگرایان نشان می‌دهد این جریان در درون خود با دسته‌ها و گرایش‌های فكری گونا‌گونی روبه‌روست. پیشتر گفته شد برخی از جریان‌های اصولگرایی، علی لاریجانی و همفكران او را جزو بدنه این مسلك سیاسی نمی‌دانند و از این‌رو حساب ویژه‌ای برای حضور این چهره و هواداران او باز نكرده‌اند. بنابراین بعید به نظر نمی‌رسد كه گروهی از اصولگرایان میانه كه معمولا در منطقه‌الفراغ سیاسی میان دو جریان اصولگرایی و اصلاح‌طلبی سیر می‌كنند و متناسب با موقعیت‌های مختلف به اظهارنظر در حوزه مسائل مختلف می‌پردازند به صورت مستقل و با ارائه فهرستی از نامزدهای كم و بیش مرضی‌الطرفین اقبال خود را برای جلب آرای عمومی بیازمایند.
البته خبرها حاكی از تلاش اصولگرایان برای رسیدن به وحدت حداكثری برای شركت در انتخابات مجلس است. این مطلبی بود كه حمیدرضا ترقی، عضو شورای مركزی حزب موتلفه بیان داشت و در عین حال احتمال حضور جریان سومی به نام مستقلین را نفی نكرد.
 وی در گفت‌وگویی گرچه از حضور اعضای جبهه پایداری (جریانی كه از نظر برخی اصولگرایان، تندرو محسوب می‌شود) در جلسات وحدت گفت، اما در همین ارتباط احمد كریمی‌اصفهانی، دبیركل جامعه اسلامی اصناف و بازار، وحدت اصولگرایان را معطوف به پرهیز از منفعت‌طلبی و طرح نكردن خواسته‌هایی كه به وحدت اصولگرایی خدشه وارد می‌كند، دانست. عضو جبهه پیروان خط امام و رهبری با تاكید بر این‌كه وحدت در سایه تعامل و همكاری به‌دست می‌آید، گفت: طیف و دامنه اصولگرایی خیلی گسترده‌تر از آن چیزی است كه برخی می‌پندارند. از نظر كریمی‌اصفهانی راهكار اصولگرایان برای انتخابات پیش‌رو، وحدت حول محور جامعتین است.


دیدارهای خبرساز
همین چند روز پیش بود كه خبری در فضای سیاسی و انتخاباتی اخیر مورد توجه اهالی رسانه و برخی فعالان سیاسی قرار گرفت. دیدار قالیباف و احمدی‌نژاد از جمله اتفاقاتی بود كه زمینه‌ای را برای برخی گمانه‌زنی‌ها پیرامون ائتلاف‌های احتمالی انتخاباتی فراهم آورد. در خبری كه فعالان رسانه‌ای اصولگرا منتشر كردند، این دو چهره با یكدیگر دیداری سازنده و رو به جلو داشتند. گرچه كمی بعد از سوی برخی چهره‌های حامی قالیباف، هدف از این دیدار عیادت از احمدی‌نژاد و در زمان بیماری او (در فروردین) بود، اما به هر صورت با توجه به نفی نشدن این ملاقات، اصل خبر آن قدر اهمیت داشت كه در فضای سیاسی عرصه را برای گمانه‌زنی‌ها فراهم آورد. قالیباف بعد از ناكامی در چند دوره انتخاباتی و همچنین اعلام انصراف به نفع رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری پیشین، حرف‌ها و حدیث‌های زیادی در مورد جریان اصولگرایی بویژه هنگام انتشار مانیفست خود مطرح كرده و خود را از پیشروهای جریان نواصولگرایی قلمداد می‌كند. از سویی دیگر احمدی‌نژاد هم كه تا مدت‌ها و بویژه در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود در بین اصولگرایان عزیز بود، دل در گرو برخی یافته‌ها و بافته‌های مشاوران خود داد و مسیر خود را از خط اصلی جریان اصولگرایی جدا كرد. مراجعه به برخی اظهارات و گفته‌های انتخاباتی این دو چهره در ایام انتخابات گذشته حاكی از نوعی دلخوری آنان از بخشی‌هایی از اصولگرایان است. انتشار برخی از خبرها البته نشان از جدیت قالیباف برای حضور در انتخابات مجلس می‌دهد و هنوز معلوم نیست كه هدف او از این تلاش انتخاباتی، حضورش به عنوان سرلیست نامزدهای انتخاباتی باشد یا این‌كه می‌خواهد رهبری یك جریان مستقل و البته با نگاه اصولگرایانه را به عهده بگیرد. در هر صورت باید منتظر بود و دید آیا این دیدار در حد عیادت از یك مریض باقی می‌ماند یا این‌كه تقدیر یك ائتلاف جدید انتخاباتی را رقم می‌زند. در كنار این تكاپوها باید به موضوع جمنا هم اشاره شود. جمعیت مردمی نیروهای انقلاب كه در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری شكل گرفت در ابتدا نوید یك ائئلاف بزرگ میان جریان‌های اصولگرایی را می‌داد، اما در ادامه نحوه كار و تصمیم‌گیری در این شورا از سوی برخی از اصولگرایان با اعتراضاتی مواجه شد و حتی برخی علت ناكامی در انتخابات ریاست جمهوری را به كل به حساب جمنایی‌ها واریز كردند. در این دوره هم البته برخی همچنان از وجود جمنا دفاع می‌كنند. از جمله مهدی چمران كه هدف از تشكیل شورای ائتلاف اصولگرایان را انتخاباتی و غایت اصلی شكل‌گیری جمنا را گفتمان‌سازی می‌داند. برخی از اصولگرایان اما شیخوخیت جمنا را نمی‌پذیرند. از جمله اینها حزب موتلفه از قدیمی‌ترین احزاب اصولگرا است كه نه‌تنها به خواسته جمنا تن در نداد، بلكه در انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم هم نامزد مستقلی را معرفی كرد. در این بین محمدرضا باهنر معتقد است: ساز و كار جمنا منتفی نیست، جمنایی‌ها هستند؛ ممكن است اسم جمنا بماند یا ساختار عوض شود، اما هدف غایی ایجاد یك مركزیت واحد با مشاركت همه طیف‌های اصولگراست. در هر صورت هنوز تا برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی چند ماهی باقی مانده و گوی رقابت‌ها و رفاقت‌ها در زمین سیاست همچنان در حال غلتیدن است و باید منتظر بود و دید كه در روزها و ماه‌های آتی این جریان سیاسی امیدوار به نتیجه انتخابات پیش رو چه راهكارهایی را برای پیشتازی در عرصه رقابت در پیش خواهد گرفت.


اصلاح‌طلبان در اندیشه آمدن یا نیامدن
سوی دیگر میدان با اصلاح‌طلبان است كه در چند انتخابات گذشته توانستند با ائتلاف و همراهی با برخی گروه‌های دیگر كه بعدها به اعتدالیون شهره شدند و كباده حمایت از روحانی را می‌كشیدند گوی سبقت را بربایند و در برخی عرصه‌های رقابت هم پا به پای اصولگرایان نامزدهای خود را به مجلس و شورای شهر و خبرگان بفرستند، اما این همراهی در فردای انتخابات شكننده شد. اصلاح‌طلبان از ابتدای تشكیل دولت بر این باور بوده و هستند كه اعتدالی‌ها سهم آنها را بعد از فراغت از رقابت نادیده گرفتند و آنها به حق و حقوق خود نرسیدند. نكته قابل تامل هم این‌كه مساله كاهش محبوبیت دولت و ناتوانی در تحقق وعده‌های انتخاباتی خود، كم شدن توان اقتصادی مردم، نوسان شدید بازار ارز، افزایش قیمت بسیاری از كالاهای اساسی و... صدها مسائل ریز و درشت دیگر این نگرانی را برای جریان اصلاحات به‌وجود آورده كه با توجه به حمایت تمام قدی كه از رئیس‌جمهور در ایام انتخابات داشتند و از فهرست امید در انتخابات مجلس و شوراهای شهر و روستا حمایت كردند مردم آنها را جزو مسببان اصلی ناكامی‌ها بدانند. از این رو در رده‌های مختلف جریان اصلاح طلبی هم زمزمه‌هایی مبنی بر اعلام جدایی اصلاح طلبان از دولت و طیف اعتدالیون شنیده شد.
جریان اصلاحات تا چندی قبل، بیشتر هم و غم خود را صرف تشكیل پارلمان اصلاحات كرد كه البته آن هم هنوز به قطعیت نرسیده است. كارنامه عملكرد امیدی‌ها در مجلس و شورا یكی دیگر از دلایل نگرانی اصلاح‌طلبان است كه نسبت به پیروزی در انتخابات آتی تردیدهای فراوانی دارند. طبعا با توجه به این گذشته به نظر می‌رسد كه برخی اصلاح‌طلبان برای حضور پرتحرك و پرانرژی در انتخابات به اما و اگرهایی روی آوردند. اظهارات علی صوفی، دبیركل حزب پیشرو اصلاحات و عضو شورای عالی اصلاح‌طلبان با فارس از همین منظر قابل ارزیابی است. وی درباره امكان ارائه ندادن فهرست انتخاباتی از سوی اصلاح‌طلبان گفت: فقط در یك صورت این احتمال وجود دارد و آن رابطه مستقیم دارد با تأیید صلاحیت نامزدهای ما برای انتخابات. صوفی در ادامه خاطرنشان كرد كه در صورت رد صلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان این جریان مجبور به ارائه فهرست حداقلی است كه البته آن هم تبعاتی دارد و متناسب با توقعات و انتظارات مردم نیست. وی در این مصاحبه ضمن اذعان به كاهش چشمگیر كارایی اصلاح‌طلبان نسبت به گذشته به این نكته تاكید كرد: خیلی از اصلاح‌طلبان معتقدند كه هم چوب را بخوریم و هم پیاز را، چرا باید فهرستی بدهیم كه هم از اصلاحات هزینه كند و هم در نهایت نارضایتی مردم را افزایش دهد.
در كنار این اظهارات كه نشانه‌هایی از دلسردی اصلاح‌طلبان از ناكامی احتمالیشان در انتخابات آتی را دارد و ارائه فهرست نامزدها را منوط به اما و اگرهایی می‌داند گروهی دیگر از اصلاح‌طلبان هم هستند كه همچنان خواهان حضور پررنگ و پرتحرك در عرصه انتخاباتند. از جمله بهزاد نبوی كه در گفت‌وگویی اعلام كرد شاه‌كلید سعادت در سیاست تنها در صندوق‌های رای است. محمدرضا عارف، رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان، حضور حداكثری در انتخابات را بیمه‌كننده نظام دانست و مرتضی حاجی، عضو بنیاد باران هم كناره‌گیری از انتخابات را مردود اعلام كرد. حسین مرعشی، سخنگوی حزب كارگزاران سازندگی هم بر این باور است كه طیف‌های اصلاح‌طلبان نباید زمین انتخابات را به رقیب واگذار كنند. محسن رهامی و رسول منتجب‌نیا هم معتقدند كه تحت هر شرایط باید در انتخابات شركت كرد. از سوی دیگر چهره‌های دیگر اصلاح‌طلب مثل عباس عبدی بر این باورند كه با توجه به شرایط موجود شركت در انتخابات برای اصلاح‌طلبان موضوعیتی ندارد.


حضور مشروط!
در میان این اظهارنظرها كه در برگیرنده شركت فعال و موضوعیت نداشتن شركت اصلاح‌طلبان در انتخابات است، برخی دیگر مثل صادق زیباكلام و مصطفی تاج‌زاده بر حضور مشروط در انتخابات تاكید می‌كنند و حتی پیشنهاد دادند كه اصلاح‌طلبان باید با شورای نگهبان و نهادهای تاثیرگذار مذاكره كنند تا امكان حضور نامزدهای بیشتری از اصلاح‌طلبان در گردونه رقابت فراهم آید. طیف‌های دیگری هم در میان اصلاح‌طلبان وجود دارند كه ملاحظاتی برای شركت این جریان سیاسی در انتخابات دارند. سعید حجاریان حضور به هر قیمت و كیفیت را بی‌معنا می‌داند و آن را باعث ریزش اجتماعی اصلاح‌طلبان عنوان كرد. در هفته‌های اخیر به دنبال طرح مباحثی از سوی اصلاح‌طلبان مبنی بر حضور مشروط در انتخابات، سخنگوی شورای نگهبان در توییتی نوشت كه «تنها راهكار برای برگزاری انتخابات سالم و با مشاركت فراگیر، تبعیت از قانون است، نه فرافكنی و باج‌گیری با اتهام زدن به نهادهای قانون اساسی.» كدخدایی البته در اظهار نظر دیگری به صورت صریح درباره شرط و شروط برخی اصلاح‌طلبان اعلام موضع كرد.
سخنگوی شورای نگهبان در نشست خبری خود درباره اظهارات فعالان سیاسی اصلاح‌طلب مبنی بر لزوم تایید صلاحیت ۸۰ درصد فعالان اصلاح‌طلب گفت: ملاك شورای نگهبان مر قانون است. شورای نگهبان نه ورود كسی را تضمین می‌كند و نه برای كسی فرش قرمز پهن می‌كند. این سخن كدخدایی البته واكنش بهزاد نبوی را در پی داشت. وی در گفت‌وگو با خبر آنلاین در اظهارنظری گفت: به نظر من آقای كدخدایی اشتباه می‌كند. این دوره باید فرش قرمز پهن كنند چون در این دوره انتخابات پرشور، برای حفظ امنیت ملی ضروری است. با این فشارهایی كه از خارج وارد می‌شود، اگر انتخابات پرشور نداشته باشیم، فشار به نظام و مردم خیلی زیادتر می‌شود. گفته نبوی البته از سوی سخنگوی شورای نگهبان بی پاسخ نماند و وی در توییتی نوشت: «آنها كه واجد شرایط قانونی نامزدی در انتخابات هستند فرش قرمز قانون برایشان پهن است، اما آنان كه مشمول موانع قانونی‌اند، خط قرمز قانون اجازه نمی‌دهد به خانه ملت وارد شوند.»


اختلافات داخلی
همان‌طور كه گفته شد عملكرد فهرست امید در مجلس و شوراهای شهر با انتقادات زیادی مواجه بود. نمونه روشن آن انتقادات مختلف برخی اصلاح‌طلبان به عملكرد عارف رئیس فراكسیون مجلس است با این باور كه رویه او در مجلس زمینه را برای عقب‌نشینی فراكسیون امید در مجلس در برابر رقیب فراهم آورده است. عمده این انتقادات به خاطر عملكرد شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان است. رسول منتجب‌نیا قائم مقام مستعفی حزب اعتماد ملی انتقاد خود به نحوه اداره این شورا را با اصطلاحاتی چون دیكتاتوری و كدخدامنشی ابراز كرده بود و مصطفی كواكبیان دبیركل حزب مردمسالاری و عضو فهرست امید مجلس نیز معتقد است كه شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان وزن اشخاص را بر وزن احزاب ترجیح می‌دهد. در عین حال آذر منصوری، عضو این شورا و نیز شورای مركزی حزب اتحاد ملت در این زمینه گفته است: «در شرایط فعلی بدیلی برای شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان كه بتواند این انسجام را بین اصلاح طلبان حفظ كند، وجود ندارد.» در كنار همه اختلافات موجود میان اصلاح‌طلبان و اعتدالی‌ها و واكنش‌های تند برخی اصلاح‌طلبان نسبت به عملكرد جریان اعتدال برخی همچنان از اتئلاف این دو طیف سخن می‌گویند. به گفته علی مطهری عضو كمیسیون امید مجلس، ائتلاف نكردن اصلاح‌طلبان و اعتدالیون اشتباه و سیاست نادرستی است. بررسی اخبار و داده‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد اصلاح‌طلبان با توجه به طیف‌های مختلفی كه در این جریان مشغول فعالیت‌اند همچنان درباره حضور فعال، حضور مشروط، سكوت، عبور و... تاكنون به توافق همه جانبه نرسیده و گذشته از این همچنان بحث میان ائتلاف یا افتراق با اعتدالیون یكی از چالش‌های جدی میان آنان است.