محمدرضا سنگری از نویسندگانی میگوید كه درباره حضرت علی(ع) شعر سروده یا داستان نوشتهاند
مدح مولا، به هر زبان و در تمام فرهنگها
شاید تا پیش از این نوشته، نمیدانستیم برخی از نویسندگان مطرح و نامدار غرب و شرق درباره امام علی(ع)، شعر سروده یا مدح نوشتهاند. صحبت از تذكرهنویسان و پژوهشگران نیست؛ داریم از رماننویسهای معروف جهان حرف میزنیم و نویسندگانی كه شاید داستانها و رمانهایشان را خوانده باشیم، اما هرگز تصور هم نكرده باشیم كه درباره امام اول شیعیان، شعر و مدح و مقاله نوشتهاند. آنچه اینجا میخوانید اشاره بسیار كوتاهی است درباره آثاری كه نویسندگان و شاعران دیروز و امروز از ادیان و فرهنگهای مختلف درباره حضرت علی(ع) نوشتهاند و در واقع چكیدهای است از مطالعات و پژوهشهای دكتر محمدرضا سنگری. سنگری كه در سال جدید، 66 ساله میشود، دانشآموخته رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران است، عمرش را صرف مطالعه و پژوهش كرده، بررسی آثار ادبی بهخصوص ادبیات عاشورایی و دفاعمقدس از تخصصهای اوست، اما این همه ماجرا نیست؛ سنگری شاعر است، نویسنده و نیز منتقد. آنچه در ادامه میخوانید بر اساس اطلاعات و پژوهشهای این پژوهشگر تدوین و تنظیم شده است.
نمیشود یك مجموعه با یك عنوان مشخص، تعریف كرد و همه نویسندگان و شاعرانی كه درباره امام علی(ع) اثر خلق كردهاند را در آن گنجاند. برخی از آنهایی كه درباره امام اول شیعیان دست به قلم شدهاند، مسلمان نبودهاند و برخی دیگر به زبان دیگری جز زبان عربی سخن میگفتند و مینوشتند. محمد سنگری اما این نویسندگان و شاعران را در دو دسته بزرگ قرار میدهد؛ كسانی كه شخصیت حضرت علی(ع) را میشناختند و در مواجهه با آن حضرت به عظمت و شكوه مولا پیبرده و در مقابلش سر تعظیم فرود آوردهاند و نیز كسانی كه به واسطه نهجالبلاغه با عمق اندیشهها و آرای داماد پیامبر اسلام(ص) آشنا شدهاند، ابعاد انسانی و نگاه همهسونگر مولا را درك كردهاند. در متون شاعران و نویسندگانی كه به زبانهای عربی، فارسی، اردو، تركی یا انگلیسی و فرانسه مینوشتند، میتوان نمونههای بسیاری درباره مولا علی(ع)، پیدا كرد و نكته اینكه لزوما تمام این افراد مسلمان نبودهاند.
نكته مهم: متاسفانه هنوز كسی یا كسانی دست به كار نشدهاند كه این مجموعه عظیم از آثار مكتوب به نظم و نثر درباره حضرت علی(ع) را گردآوری و تدوین كنند.
كدام كتابها معروفتر هستند؟
از میان نویسندگانی كه به زبانهای مختلف درباره مولای متقیان نوشتهاند، آثار این نویسندگان از جایگاه قابل توجهی برخوردار است، چرا كه مسیحی بودند اما یا دل در گرو امام اول شیعیان داشتند یا از ادبیات و عرفان ایرانی، عربی و اسلامی متاثر بودند.
سلیمان كتانی: دانشمند مسیحی و ادیب برجسته لبنانی كه عاشق امام علی(ع) و اهل بیت است. او درباره شماری از امامان از جمله امام علی، امام حسن و امام حسین و امام سجاد و امام باقر و امام صادق(ع) و همین طور حضرت زهرا(س) كتاب نوشته و برخی از آثارش به فارسی هم ترجمه شدهاند. یكی از قدیمیترین آثار او كه به فارسی ترجمه شده، كتاب «الامام علی(ع) نبراس و متراس» است كه پیش از انقلاب با ترجمه جلالالدین فارسی به بازار كتاب آمد.
جرج جرداق: نویسنده، شاعر و نمایشنامهنویس لبنانی بود و استاد ادبیات و فلسفه اسلامی در دانشگاه بیروت. او 30 عنوان كتاب نوشته كه مهمترین آنها درباره امام علی(ع) است با نام «الامام علی صوت العداله الانسانیه» در پنج جلد. هر جلد از این كتاب از یك منظر متفاوت به مولا پرداخته كه عبارتند از: علی و حقوق بشر، علی و انقلاب فرانسه، علی و سقراط، علی و دوران زندگانیاش، علی و قومیت عربی. گویا زمانی كه این مجموعه به پایان رسید، جرداق یك نسخه از آن را به همراه یك نامه به آیتا...بروجردی فرستاد و اینچنین شد كه به توصیه آیتا... كتاب اولین بار توسط سیدهادی خسروشاهی در سال ۱۳۴۲ به فارسی ترجمه و منتشر شد.
رینولد نیكلسون: در مجموعه نویسندگانی كه درباره امام علی(ع) نوشتهاند، یك انگلیسی هست به نام رینولد نیكلسون كه خاورشناس و اسلامشناس بود و كتابهای متعددی درباره ادبیات فارسی و نیز شرح مفصلی بر مثنوی معنوی مولانا نوشته است.
به چه زبانهای دیگری درباره امام نوشتهاند؟
علاوه بر زبانهای فارسی و عربی به زبانهای دیگر دنیا هم درباره امام علی(ع)، متونی به نظم و نثر نوشته شده است كه اردو و تركی از آن جمله است. در ادبیات ترك تا بخواهید درباره امام علی(ع) شعر و مدح میتوان یافت و البته به زبان اردو كه اقبال لاهوری مهمترین آنهاست:
علامه اقبال لاهوری: شاعر، فیلسوف، سیاستمدار و متفكر مسلمان پاكستانی كه اشعار زیادی به زبانهای فارسی و اردو سروده است.
اقبال نخستین كسی بود كه ایده یك كشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح كرد كه در نهایت منجر به ایجاد كشور پاكستان شد و بهطور رسمی شاعر ملی پاكستان شناخته میشود. او اشعار متعدد و دلنشینی به زبانهای فارسی و البته اردو درباره امام علی(ع) دارد.
در ادبیات فارسی چه منابعی داریم؟
در فرهنگ و ادبیات فارسی تا بخواهید اثر منظوم و منثور هست درباره حضرت علی(ع)؛ آن دسته كه احتمالا پیش از قرن چهارم نوشته شده از بین رفته اما بعد از آن مكتوب و محفوظ مانده است كه از آن جمله میتوان به این شاعران اشاره كرد: حكیم ابوالقاسم فردوسی ، ناصر خسرو قبادیانی، سنایی غزنوی ، مولاناجلالالدین رومی، سعدی و حافظ.
در تاریخ زبان و ادبیات فارسی، همیشه شاعرانی بودند كه از امام علی(ع) بسرایند تا همین امروز و در روزگار ما كه شعر علوی به شكوهش رسیده و نمونهای درخشان در این زمینه منتشر شده است:
در سایهسار نخل ولایت اثر دكتر علی موسوی گرمارودی
داستانهایی كه درباره امام علی(ع) نوشته شده
در ادبیات كهن داستانهای كوتاه بسیار فراوان است درباره امیرالمومنین مثل قصههایی كه در كشكول محجوب و اسرار التوحید نقل شده اما در عصر حاضر به جز آثاری كه میثاق امیرفجر خلق كرده و قابل تحسین است، یكی از نمونههای بسیار درخشان مرتبط با ادبیات داستانی درباره امام علی(ع) را چهره جوان روزگار ما نوشته است:
پس از بیست سال نوشته سلمان كدیور: این كتاب تصویر قابل اعتنایی درباره امیرالمومنین و جنگهای او را برای ما ترسیم و توصیف میكند كه حتما باید خواند.
كدام نامداران ادبیات جهان، درباره امام علی(ع) نوشتهاند؟
شاید این مورد را بسیاری از ما نمیدانستیم كه برخی از نویسندگان مطرح ادبیات كلاسیك جهان درباره امام علی(ع) شعر یا متون ادبی نوشتهاند. سنگری به فهرستی از این نویسندگان اشاره میكند كه شاید تاكنون نمیدانستیم آنها هم از اندیشه و نگاه امام اول شیعیان تاثیر گرفته بودند.
ویكتور هوگو: همان نویسنده معروف فرانسوی كه او را با رمانهای بینوایان و گوژپشت نتردام میشناسیم! همان كسی كه داستان زندگی و عشق نافرجام دخترش به یك افسر ارتش نیروی دریایی بریتانیا فیلم شد. بله ویكتور هوگو كه در كشور خودش بیشتر به خاطر اشعارش شهرت دارد، در میان شعرهایی كه به زبان فرانسه سروده از مولا علی(ع) سخن گفته است.
لئو تولستوی: نویسنده رمان بزرگ جنگ و صلح! تولستوی كه به عنوان فعال سیاسی ــ اجتماعی هم شناخته میشد یكی از نامدارترین نویسندگان تاریخ روسیه به شمار میآید كه البته در زمان حیاتش در روسیه و نیز در تمام جهان به شهرت رسیده بود. نكته اینجاست كه تولستوی هم شاعر بود و آنا كارنینا را به شعر نوشته و نیز در میان اشعارش از امام علی(ع) نیز سرودههایی دارد.
یوهان ولفگانگ گوته: درباره عشق گوته به حافظ شیرازی حتما شنیدهاید و نیز علاقهاش به شعر و ادبیات فارسی اما احتمالا تعداد كمی از ما میدانسته كه این شاعر آلمانی در اشعارش از امام علی(ع) نیز سروده باشد. او شاعر، ادیب، نویسنده، نقاش، محقق، انسانشناس، فیلسوف و سیاستمدار بود و یكی از نویسندگان كلیدی ادبیات آلمان به حساب میآید.
-
من نلسون ماندلای پدرم هستم!
-
به المپیک میرسم
-
کارشکنی اروپا در کمک به بیماران کرونا
-
مولا به روایت «امامعلی»
-
مدح مولا، به هر زبان و در تمام فرهنگها
-
علی، علی است
-
دل ناشاد ما را شاد گردان ...
-
هیچ وقت گرفتار بنبست نمیشویم
-
مبارزه شبكههای استانی با كرونا
-
درجه امید را بالا ببریم
-
امید بكاریم، زندگی درو كنیم
-
ایرانی «ایران» ببین!
-
حاشیههای افشای چند چت