قدم‌های اربعین در طریق کلمات

این چند کتاب به شناخت‌مان از زیارت اربعین کمک می‌کند

قدم‌های اربعین در طریق کلمات

«از داخل خانه اظهار ارادت كنیم. دو‌سه زیارت مهم روز اربعین وارد است؛ روز اربعین، همه مردم بنشینند زیارت اربعین را با حال، با توجه بخوانند و شِكوه كنند پیش امام حسین (ع) و بگویند یا سیدالشهدا، ما دلمان می‌خواست بیاییم، نشد، وضع این جوری است تا یك نظری بكنند، یك كمكی بكنند.» اینها جملاتی از بیانات اخیر رهبر انقلاب است که با توجه به عدم امکان حضور ما ایرانی‌ها در راهپیمایی اربعین امسال، به خواندن زیارت‌نامه‌ها توصیه کرده‌اند. زیارتی كه از سوی امام معصوم به عنوان نشانه مومن از آن نام برده شده و این نشان از اهمیت آن دارد، نشانه‌ای كه بیانگر اهمیت زیارت سیدالشهدا(ع) است و البته این زیارت باید احیاگر حركت و جوششی باشد كه با قیام سیدالشهدا(ع) در رگ‌های تاریخ ایجاد كرد و از این رو اهمیت زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین ایشان، زنده‌كننده پیام‌های این قیام تاریخی است. زیارتی كه همان طور كه بالا گفته شد از سوی امام عسكری(ع) به عنوان یكی از چند نشانه مومن ذكر شده است. در میان كتاب‌ها جست‌وجو كردیم تا به تفاسیر این زیارت برسیم، اما چیزی كه با آن روبه‌رو شدیم قفسه نسبتا خالی این حوزه بود. زیارتی كه مضامین بلند و عمیقی در آن نهفته است بیشتر از سوی شارحان به صورت شفاهی شرح و تفسیر شده و كمتر به صورت متن مكتوب قابل رجوع درآمده است. اتفاقی كه دلایل زیادی می‌تواند بر آن مترتب باشد، ولی هرچه باشد نتیجه چیزی است كه امروز می‌بینیم و مخاطب دستش از مضامین نهفته در این زیارت خالی است. با این حال سراغ كتاب‌هایی كه درباره اربعین سیدالشهدا(ع) نوشته شده و حواشی این اتفاق -كه زیارت هم بخشی از آن است- رفته‌ایم. كتاب‌هایی كه به اربعین از زاویه‌ای متفاوت نگاه كرده و به آن پرداخته‌اند.

روایت رهبری
«جاذبه حسینی» را می‌توان یكی از آثار موجود در این حوزه برشمرد كه از زبان رهبر انقلاب درباره حضرت زینب(س) و اربعین سیدالشهدا(ع) بیان شده است. این كتاب كه دربردارنده مجموعه بیانات ایشان از سال 57 تا 90 است كه در آن به مناسبت و موقعیت‌های مختلف درباره این دو موضوع سخن گفته‌اند. نكته‌ای كه درباره این كتاب می‌توان یادآور شد اشاراتی به زیارت اربعین و شرح آن است.  حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در بیانات خود در مقاطع مختلف به شرح و تفسیر زیارت اربعین پرداخته‌اند و برای كسانی كه می‌خواهند با این زیارت و مضامین آن آشنا شوند این اثر می‌تواند كاربردی و راهگشا باشد.

کنار قدم‌های جابر
«همراه با جابر در اربعین حسینی» عنوان كتابی است كه در آن مولف كوشش كرده به «فلسفه زیارت اربعین» و «اهمیت زیارت در روز اربعین» بپردازد و از این منظر این پدیده شیعی را بررسی كند. جلیل جعفرزاده در این كتاب در یك بررسی تاریخی نگاهی به واژه اربعین داشته و كاركرد آن در چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران ایشان را در تاریخ بررسی كرده است. او به اثرات سیاسی این رویداد دینی در طول تاریخ اشاره كرده و جایگاه زیارت اربعین و راهپیمایی آن را به عنوان یك فرهنگ معرفی كرده است. فرهنگی كه اولین پیامد آن همبستگی میان شیعیان از نقاط مختلف جهان است كه می‌تواند ثمرات بسیاری برای جامعه مسلمین داشته باشد. مولف در كتابش به سابقه راهپیمایی اربعین نیز اشاره می‌كند و از كنار آن بی‌تفاوت رد نمی‌شود.

فلسفه زیارت
آیت‌ا... جوادی آملی یكی از مفسران و شارحان قرآن است كه ما با او هم‌روزگار هستیم، كتاب «كوثر اربعین» مجموعه بیانات و اندیشه‌های ایشان درباره زیارت اربعین است. نكاتی كه او درباره این زیارت و به طور كلی زیارت سیدالشهدا(ع) طرح كرده می‌تواند برای كسانی كه می‌خواهند عمیق‌تر به مقوله زیارت و فلسفه قیام اباعبدا... بنگرند كاربردی و مفید باشد. ممكن است برخی افراد به خصوص با شبهاتی كه این روزها از سوی جریان‌های تكفیری و سلفی درباره زیارت قبور بزرگان، اولیای خدا و امامان معصوم(ع) منتشر می‌كنند نسبت به اصل زیارت و اهمیت آن دچار شبهه شوند که  بخش‌هایی از این كتاب پاسخگوی این شبهات است علاوه بر این در فصل‌های مختلف به فلسفه زیارت امام حسین(ع) به‌خصوص زیارت اربعین پرداخته شده و مخاطب می‌تواند از این رهگذر مفاهیم عمیق این زیارت را درك و دریافت كند.

اربعین اول
این كتاب به زبان فارسی اثر شهید سید محمدعلی قاضی‌طباطبایی با موضوع بازگشت اهل‌بیت امام حسین (ع) به كربلا است. شهید قاضی‌طباطبایی با بیان اقوال مختلف و استنادات فراوان، سعی كرده بازگشت اهل بیت به كربلا در روز اربعین را اثبات كند. این مساله كه اهل‌بیت (ع) در چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) به كربلا آمده‌اند یا نه، محل اختلاف عالمان دینی و پژوهشگران تاریخ تشیع بوده‌است. نسخه اصلی كتاب كه با دستخط شهید قاضی در كتابخانه شخصی آن عالم نگهداری می‌شود، بیش از هزار صفحه دارد. مولف در این اثر كوشش كرده با كمك گرفتن از منابع تاریخی به اصل زیارت اربعین توسط اهل‌بیت(ع) برسد و آن را اثبات كند. اثری كه می‌تواند بسیاری از شبهات و گره‌های موجود را برطرف كند.

​​​​​​​ گذری بر زیارت اربعین
در فرازی از این زیارت آمده: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیكَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَة» به این معنا که گوینده خطاب به خداوند می‌گوید «حسین‌بن‌علی، جان و خون خود را در راه تو داد تا بندگان تو را از جهل نجات دهد و آنها را از سرگردانیِ ناشی از ضلالت و گمراهی برهاند.» بسیاری بر این نکته تاکید دارند که هدف قیام حسینی در همین عبارات از زیارت اربعین نهفته است. هدفی که در این زیارت‌نامه به آن اشاره شده تا همگان بدانند گمراهی و ماندن در تاریکی مغایر با اهداف و آرمان‌های قیام حسینی است.  می‌توان گفت سیدالشهدا(ع) با پذیرش ریخته شدن خونش در مسیر حق آن هم در روزگاری که بنی‌امیه از هر روشی برای منحرف کردن افکار مردم استفاده ‌کرده می‌خواسته مردم را از جهالت و گمراهی خارج کند و  در واقع می‌خواسته آن‌ها را با فرهنگ ناب اسلامی آشنا کند.